मय्‌जु डा. उरलिके क्वयलभर नेपालभाषायात कयाः विद्यावारिधि उपाधि काःम्ह न्हापांम्ह मिसा खः । नेपाल–जर्मन सरकारया दथुइ हस्तलिपि संरक्षण परियोजनाया छम्ह विज्ञ कथं मय्‌जु उरलिके सन १९७१ य् दकलय् न्हापां नेपाः थ्यंगु खः । दछि तक नेपाः च्वनादीबलय् वय्‌कलं नेवाः भाय् सयेकेगु ह्वताः चूलाकादिल । थःगु देय् जर्मन लिथ्यंकाः सन १९७५ य् कोलोन विश्वविद्यालयपाखें चूलाःगु शोधवृतिं नेवाः भाय्‌या क्रिया खँग्वःया वर्ण विन्यास विषयय् विद्यावारिधि उपाधि कायेत ताःलाकादिल। थ्व इलय् तक नेवाः भाय्‌या आदिभूमि नेपाः देय्दुने थुकथं शोध अध्ययन यायेगु व उच्च शिक्षाया गुगुं सुविधा मदुनि ।

मय्‌जु उरलिकेपाखें पूवंकूगु थुकथंया प्राज्ञिक स्तरया कुतःयात च्वछासें नेपालभाषाया दकलय् पुलांगु साहित्यिक संस्था च्वसापासां वय्‌क:यात भाषाजवाः पदवीं हनेगु ज्या जूगु खः। लिपा भाजु ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्यनाप जानाः नेवाः समुदायया दथुइ थौंया इलय् छ्यलाबुलाय् वयाच्वंगु नेवाः खँग्वःत मुंकाः ‘A Dictionary of Contemporary Newari’  सफू पिकयादिल ।

त्रिभुवन विश्वविद्यालय अन्तर्गत सन् १९७१ निसें न्ह्यानाच्वंगु समर इन्स्टिच्यूट अफ लिंगुइस्टिक नांयागु अमेरिकी अध्ययन संस्थाया दुजः जुयाः नं मय्‌जु उरलिकें नेपाःया थीथी थासय् वनाः भाषा विज्ञानबारे अध्ययन अनुसन्धान ज्या यात । अथेहे नेवाःया नापनापं मेमेगु भाय्‌या सम्बन्धय् नं तःगू अध्ययन अनुसन्धान यायेगु व शोधपूर्ण च्वसु च्वयेगु ज्या यानादिल ।

डा. हायन्स जोर्गेनशनया जन्म ने.सं १००६ (इ.सं.१८८६ —१०७४) डेनर्माकय् जूगु खःसा ६८ दँया बैंशय् अर्थात् ने.सं १०७६ (इ.सं.१९५४) य् वय्‌क: मदुगु खः । वय्‌क: नेपाः धयागु हे मखंम्ह विदेशी जुयाः नं नेपालभाषाया अध्ययन नापं थ्व भाषाबारे लेख तथा ग्रन्थ यूरोपया भाषां हीकाः पिकायेगुली थःगु जीवन पानादीम्ह विद्वान खः । थ्वय्‌क:यात युरोपय् नेपालभाषाया विषयय् अनुसन्धान याइपिंत लुखाचायेकाब्यूम्ह विद्वान कथं कायेगु याः ।

इ.सं. १९११ य् बेलायतया किल विश्वविद्यालयपाखें संस्कृत विषयय् विद्यावारिधि यानादीम्ह हायन्स जोर्गेनशनं १९१९ तक वर्लिनया भल्केरकुण्डे म्युजिमय् ज्या यानादिल । लिपा वय्‌क: नेपालभाषाया प्राचीन हस्तलिखित ग्रन्थया अध्ययन व परामर्शया नितिं सन् १९२७ य् बेलायतय् झायाः अनया क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालयया पुस्तकालय् मुनाच्वंगु नेपालभाषाया प्राचीन हस्तलिखित ग्रन्थया पाण्डुलिपि अध्ययन यानादिल । थुकिया हे लिधंसाय् सन् १९२१ य् वय्‌कलं दकलय् न्हापां “Ein Beitrag Zur Kenntries des Newari” धैगु लेख पिकयादिल । गुकी नेपालभाषाया पुलांगु बाखं बेताल पंचविंशतिकाया निपु बाखंया अंग्रेजी भाषं अनुवाद नं दुथ्याकातःगु दु । अथे हे सन् १९३१ य् “A Royal Asiatic Society” पाखें वय्‌कलं नेपालभाषाया मूल सहित दुगु नेपालभाषाया मेगु पुलांबाखं विचित्रकर्णिकावदानोधृतया अंग्रेजी अनुवाद पिकयादिल । अनं लिपा डेनमार्कया कोपेनहेगनं वय्‌कलं नेपालभाषाया शब्दकोश “A Dictionary of Classical Newari – 1936 AD” पिकयादिल । थ्व १७८ पौ दुगु खँग्वःतय्‌गु वर्णनात्मक विश्लेषण यानातःगु वृहत शब्दकोश खः, गुकी नेपालभाषाया मूल खँग्वः नापं त्यासा खँग्व नं यानाः २००० ति खँग्वः दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्वयां लिपा वय्‌कलं सन् १९३६ य् आक्टा ओरेन्टलिया धैगु पत्रिकाय् “Linguistic Remark on the verb in Newari” धैगु नेपालभाषाया क्रिया विषयय् भाषावैज्ञानिक लेख पिकयादिल । अथेहे वय्‌कलं सन् १९३९ य् नेपालभाषाया प्राचीन आख्यान बत्तिस पुत्रिका अंग्रेजीं अनुवादसहित पिकयादिलसा सन् १९४१ य् डेनमार्कया कोपनहेगनं हे “A Grammer of Classical Newari” सफू च्वयाः प्रकाशित यानादिल ।

थुकथं डा. हायन्स जार्गेसनं नेपालभाषा सम्बन्धी— बेताल पंचविंशतिकाया (सन् १९२१), विचित्रकर्णिकावदानोधृत (सन् १९३१), बत्तिस पुत्रिका (सन् १९३९ ), “A Dictionary of Classical Newari -1936 AD, A Grammar of Classical Newari” (सन् १९४१) यानाः न्यागू सफू पिकयादीगु दु । हायन्स जोर्गेनसनया प्रमुख कीर्ति “A Dictionary of Classical Newari -1931 AD, A Grammar of Classical Newari – 1941 AD” सफुलिं नेपाःया विद्वानपिंत नं थःपिनिगु नेवाःभाषं वैज्ञानिकढंगं शव्दकोश व व्याकरण च्वयेगु हःपाः बिलसा थुपिं ज्यां यानाः नेपालय् जक मखु संसारया मेपिं विद्वानपिंत नं नेपालभाषा सयेकेत ब्वनेत अःपुल । उकिं डा. हायेन्स जोर्गेनशनयात पश्चिमी देसय् नेपालभाषा विषय अध्ययन यायेत खापा चायेकाब्यूम्ह विद्वान कथं कयातःगु खः ।

डाभिड गेलनर भाजु छम्ह आयरिस बेलायती नागरिक खः । थौंकन्हय् वय्‌क: बेलायतया अक्सफोर्ड विश्वविद्यालयय् एसिया व मध्यपूर्व विभागया सामाजिक मानवशास्त्रया प्राध्यापक खः । हिन्दु अले बौद्धदर्शन अन्तर्गतया धर्म, रिति परम्परा अले प्रतीकवाद सम्बन्धय् दुग्यंगु अध्ययन यानाझायाच्वंम्ह गेलनर भाजुं उपचार विधिनापया धर्मया सम्बन्धयात कयाः नं थःगु शोधया ख्यः तब्या याना यंकादीगु दु । नापनापं जाति, समुदाय, आदिवासीया म्हसीका अले राजनीतियात कयाः नं बिस्कं कथं दुवालेगु यानाच्वनादीगु दु । नेपालय् विशेषतः यलया नेवाः बौद्ध समाजनाप तःदँतक जीवन हनाः थीथी पक्षयात कयाः व्यावहारिक ज्ञान मुंकातःम्ह विज्ञ गेलनरजुं बज्रयानी नेवाः बौद्ध समुदाययात कयाः सन् १९८४ य् विद्यावारिधिया शोधग्रन्थ तयार यानादीगु खः । नेपालय् वयेवने यानांतुं च्वनादीम्ह वय्‌कलं नेपाःया धर्म, संस्कृति, संस्कार, पूजा, भाषानिसें कयाः नेपाःया राजनीतिइ लिपांगु इलय् जूगु थीथी आन्दोलन अले राज्यसत्ताया हिउपाः, आदिवासी समुदायया संगठनायात कयाः दुवालेगु नं यानावयाच्वनादीगु दु ।

नेवाः समुदाय अले नेपाःयात कयाः तःगू सफू च्वयादीधुंकूम्ह वय्‌क: विद्वान भाजुया अतिकं चर्चित अले प्रारम्भिक सफू खः : “Monk, Householder, and Tantric Priest; Newar Buddhism and Its Hierarchy of Ritual.” अथेहे गेलनर भाजुया राजनीतिक विधाया कृतित मध्ये न्ह्यथनेबहःगु कृति थथे खः – “Local Democracy in South Asia; The Micro politics of Democratization in Nepal and its Neighbors., Political and Social Transformations in North India and Nepal  लुमंकेबहः  Rebuilding Buddhism; The Theravada : Movement in Twentieth-Century Nepal” नेवाः बौद्ध अभियन्ता अले भिक्षुवर्गपिनि इतिहास खः । भाजु गेलनर वल्र्ड नेवाः अर्गनाइजेशनया संस्थापक मध्ये छम्ह खः, नापं नेपालभाषा एकेडेमिया नं पार्षद दुजः खः ।

डाभिड हार्गिभस् मूलतः छम्ह भाषाशास्त्री खः । अमेरिकाया डेट्रोराइड शहरय् जन्म जूम्ह थ्वय्‌क: पश्चिम ओरागन विश्वविद्यालयय् तःदँ तक भाषाविज्ञानया विषयय् प्राध्यापक जुयाच्वनादीम्ह खःसा आः धाःसा अवकास प्राप्त कायेधुंकूगु दु । भाषा विज्ञानसम्बन्धय् अन्तर्राष्ट्रिय स्तरया आपालं सेमिनारय् महत्वपूर्ण शोधपत्र न्ह्यब्वयेगु यानाझाःम्ह वय्‌क: नेपालभाषा काब्य साहित्यया प्रसंशक खः । जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठं च्वयादीगु चिनाखँयात कयाः दुग्यंगु अध्ययन यानादीम्ह डाभिड भाजुं सन् २०१४ य् थीथी चिनाखँ मुनाः “The Blossoms of Sixty Four Sunsets” नांया अंग्रेजी व नेपालभाषा निगू भासं सफू पिकाये धुंकूगु दु । थुम्ह भाजुया थःगु हे चिनाखँ सफू “Running Out of Words for afterwards”  सन् २०२१ य् पिदने धुंकूगु दु ।

भाजु डेकन क्वगलि उत्तर आयरलैण्डया नागरिक खः । मूलत छम्ह भाषाशास्त्री व मानवसमाज, जातिविज्ञान कथं थःगु अध्ययनया लागा दयेकादीम्ह वय्‌क: थौंकन्हय् सेन्ट अन्ड्रस विश्वविद्यालय स्कटलैण्डय् प्राध्यापन ज्याय् तक्यनाच्वनादीगु दु । बेलायतया क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालयपाखें सन १९८६ इ रिसर्च फेलोसिप अन्तर्गत सामाजिक मानवविज्ञान विधाय् शोध ज्या न्ह्याकादीम्ह वय्‌क: नेपाः वयाः स्वनिगःया नेवाः समुदायदुनेया जाति, थरयात कयाः शोध ज्या यानादीगु खः । नेवाः समुदायया स्यस्यः जातिया संरचना, परम्परा, संस्कार, रिति अले

थुगु जातिया विशेषताया थीथी पक्षया सम्बन्धय् अध्ययन यानादीगु खः । लिपा धौख्यःया स्यस्यः समुदाययाबारे केन्द्रीत जुयाः थःगु विद्यावारिधिया शोध तयार यानादीगु खः । थुगु शोध ज्याया लिधंसाय् डेकेन भाजुं “A Collaborative Ethnography of Caste among the Newars of the Kathmandu Valley, Nepal” सिफू च्वयादीगु खः।

उतर आयरलैण्डया बेलफास्ट क्वीनस विश्वविद्यालयय् तःदँतक सह–प्राध्यापक जुयाः ब्वंकेगु ज्या यानादीम्ह वय्‌कलं जात प्रथा छुकिया लिच्वः खः ? केन्द्रीकृति राजतन्त्रया कारणं समाजय् थजात, क्वजात धैगु प्रचलन वःगु खःला वा हिन्दु ब्राम्हणवादया आस्था कथं खःला धैगु सम्बन्धय् तःगु कथं विश्लेषण यायेगु कुतः यानादीगु दु । विशेष यानाः भारतीय उप–महाद्वीपय् उकिसनं हिन्दू समुदायदुने दुगु जात, जातिया गुगु प्रथा खः उकियात दुग्यंगु अध्ययन यासें थुकिया बारे तःगू सफू च्वयादीगु दु । थुपिं मध्ये चर्चित सफूत खः – “Is a theory of caste still possible?  Hidden tribes of India, The Interpretation of Caste  Contested Hierarchies” आदि खः ।