आकाश पियाच्वनी सफू भाजु सुन्दर मधिकर्मिं च्वयादीगु न्हूगु चिनाखँ मुना खः । विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथि ख्वपं ने.सं. १११८ तछलां पिदंगु थ्व सफुलिइ ४३ पु न्हू गद्य चिनाखँ दु । सफुलिइ १२२ पौ दु ।

आकाशय् लूगु निभाः सफू भाजु श्यामदासं च्वयादीगु न्हूबाखं मुना खः । ल्याय्‌म्ह पुचः येँ नं ने.सं.१०९७ य् पिथंगु थ्व सफुलिइ झिपु न्हूगु बाखं दु । सफुलिइ ८५ पौ दु ।

आखे विश्व साहित्यय् पिदंगु नांजाःपिं बाखंच् वमिपिनिगु उत्कृष्ट बाखं ल्ययाः उकियात नेपालभाषां अनुवाद यानातःगु बाखं संग्रह खः । थथे विश्वय् नांदंगु बाखं ल्ययाः उकियात नेपालभाषां भाय् हिउम्ह अनुवादक तीर्थराज तुलाधर खः । ३६३ पौ दुगु थुगु अनुवादया सफू ने.सं. १०८५ स नेपालभाषा परिषद्ं पिथंगु खः । मुक्कं २९ पु बाखं थुकिइ दुथ्याना च्वंगु दु । थुपिं २९ पु बाखंया चीहाकलं म्हसीका तयाः सुलचं लं नामं च्वयातःगु चित्तधर हृदयया भूमिका नं थ्व सफुलिइ दुथ्याकातःगु दु । थथे थ्व अनुवाद बाखं संग्रह दुने — न्यापु बाखं फ्रान्सी, न्यापु बाखं रूसी, प्यपु अंग्रेजी, निपु अमेरिकी, छपु जर्मनी, छपु इटली, छपु ग्रीस, छपु हंगेरी, छपु बुल्गेरी, छपु चेकोस्लाभाकी, छपु युगोस्लाभी, छपु स्वीडेनी, छपु स्पेनी, छपु जापानी, निपु चीनी, छपु भारती बाखं दुथ्यानाच्वंगु दु । थुकथं थ्व सफुलिइ फुक्कं हे विश्व साहित्यया हस्ती बाखंमिपिनिगु उत्कृष्ट बाखंत दुथ्याका तःगु दु । बाखं शुरु यायेन्ह्यः सफुलिइ बाखंमिपिनिगु चीहाकलं म्हसीका नं बियातःगु दु ।

ने.सं १०९६ दँय् प्रकाशित आङ्गल्हामो धर्मरत्न यमिया स्वंगूगु उपन्यास खः । धर्मरत्नं यमिं गुलि नं उपन्यास च्वयादिल छगू स्वयाः मेगु उपन्यासया विषयभूमि जक मखु पृष्ठभूमि तकं पाः । आङ्गल्हामो उपन्यासया न्हापां प्रकाशन पञ्चायतकालय् जूगु खः । थ्व उपन्यासय् दुथ्याःगु आपालं खँ तत्कालिन व्यवस्थायात मनीगु मछिंगु तायाः हे जुइ आङ्गल्हामोउपन्यासयात उगु ईया सरकारं प्रतिबन्धित यानाबिल । लिपा पञ्चायत व्यवस्था क्वःदसेंलिं ने.सं १११२य् पलेस्वां प्रकाशनपाखें थ्व सफूया मेगु संस्करण हानं पिकायेगु ज्या जुल । थ्व आङ्गल्हामो उपन्यास चीनयात एकिकरण यायेगु झ्वलय् माओत्सेतुंगया नेतृत्वय् चीनया थीथी प्रदेशय् जूगु जनमुति अभियानयात मू पृष्ठभूमि यानाः न्ह्याकातःगु दु ।

थ्व उपन्यासया मू पृष्ठमूमि तिब्वतया छाम्दो प्रदेश खः । उगु ईया सँय् समाजया यथार्थ चित्रण, शोषित–पीडितप्रति सहानुभूति, समाजवादी शासन व्यवस्था प्रति आशक्ति, सामन्तबाद, पूँजीबाद विरुद्ध विद्रोह, जनक्रान्ति व शोषीतपीडित जनताया विजय हे थ्व उपन्यासया मू विषयभूमि जूगुलिं थ्व प्रगतिशील जक मखु छगू प्रगतिवादी उपन्यास सिद्ध जूगु दु । तर उपन्यासया मू आसय प्रगतिवादी सामाजिक व्यवस्थाप्रति च्वमिया सहमति खया नं आवश्यक स्वयाः अप्वः यौन खँ न्ह्यथनातःगुलिं थ्व धारणायात फ्यासुका ब्यूगु दु ।

आजुद्यः बाघभैरव पूधाः प्याखं सत्यमोहन जोशीं च्वयादीगु थुगु धार्मिक व ऐतिहासिक पूधाः प्याखं खः । थ्व प्याखं आरोहण गुरुकुल अफ थिएटरपाखें वि.सं. २०६५ य् पिदंगु खः । न्हय्गू दृश्य दुगु थुगु प्याखनय् भैरव द्यः बाघय् हिलावंगुलिं बाघभैरव प्याखं नामं प्रचलित जूगु वर्णन जूगु दु ।

आत्मप्रकाश सफू नांदंम्ह बाखंच्वमि प्रकाश प्रधानाङ्गया कृति खः । ने.सं..११३० य् डा. कृष्णभक्त प्रधानाङ्ग पिकयादीगु थ्व सफू च्वमि प्रकाश प्रधानाङ्गया आत्मजीवनी ख । नेपालभाषा साहित्यय् आत्मजीवन सफू म्हो जक दु । थुकी च्वमिं थः बूगु तिथिमिति, थाय्‌बाय्, थः हुर्कय् जूगु लकस वा वातावरण नापं कुलघराना, शिक्षादीक्षा, संस्कार–संस्कृति, रितिथिति, संगी–संगीनी, ज्याजी वनाच्वनागु, भोगय् यानागु, भोगया लिउ स्वभाविक रुपं स्वापू जूया वःगु मेमेपिनिगु जीवन चर्या, जीवन क्रियाकर्म, अन्तरक्रिया, भावना आदिया बारे च्वयादीगु दु ।

आत्मिय स्वापू मय्‌जु उर्मिला डंगोलं च्वयादीगु छगू सामाजिक उपन्यास खः । कुतः पिकाकः तिबुक्छेँ ख्वप पाखें ने.सं. ११४१य् पिदंगु ८९ पौया थ्व उपन्यासय् ५२ ब्व दु । वरिष्ठ आख्यानकार मथुराकृष्ण साय्‌मिया आह्वानय् च्वःगु थ्व उन्यासय् नेवाः जीवनया सांस्कृतिक चित्रण नापं अजि छय्‌या आत्मिय स्वापूया बाखं दु ।

थ्व आदिवासी अधिकार व जनपैरवी सफूया च्वमि मल्ल के.सुन्दर खः । थ्व सफू नेवाः देय् दबू पाखें ने.सं. ११२५ य् प्रकाशनय् हःगु खः । थुकि आदिवासीया म्हसीका, राष्ट्रसंघ दुने आदिवासी, नेपाःया सन्दर्भय् आदिवासी जनजाति, आदिवासी जनजातिया अधिकार /लागा/म्हसीका, जातिय स्वसासनया अधिकार, जनपैरवी, अन्तराष्ट्रिय कानून व मान्यता, नेपाःया राष्ट्रिय संबिधान व कानून आदि बारे विस्तृत विवेचना यानातःगु दु ।

आनन्द जोशीया कविता, कविताया ताल्जुइ नांगु सफू आधुनिक कवि आनन्द जोशीया स्वंगूगु कविता संग्रह खः तर थ्व संग्रह न्हापालिपा स्वयाः भचा बिस्कंगु संग्रह खः । ने.सं ११२७ स रुवरिक येँ पाखें पिदंगु थ्व सफुलिइ आनन्द जोशीया कविता यात्राया झ्वलय् ने.सं १०८३ —१०९६ य् रचना जूगु तर न्हापायागु कविता संग्रह विस्थापित जि जि मखु व कोशल्वहं संग्रहय् दुमथ्याःगु कविता दुथ्याकातःगु दु । थ्व बाहेक सफूया शिर्षकय् घानाच्वंगु कविताया ताल्जुइ धैगु खँपुयात सार्थकता बीकथं गुम्ह समक्षिकपिनिगु, कवि आनन्द जोशीया कविता सम्बन्धी समिक्षात्मक विवेचना नं दुथ्याकातःगु दु । थुकी दुथ्याःपिं समिक्षकपिनिगु धापू कथं कवि आनन्द जोशी थः म्वानाच्वनागु ईया छगू दस्तावेज खः, विद्रोहया छगू सः खः । उकिं वय्‌क:या कविताया अध्ययन मजुइकं समकालीन कविताया अध्ययन पूवनी मखु ।

ने.सं. ११३५ य् ख्वपया कुतः पिकाकःया लुखां पिदंगु आपुलुखं लूगु निभाः रोशनकुमार राजभण्डारीं च्वयादीगु गजल संग्रह खः । थ्व संग्रहय् ६० पु गजल दुथ्यानाच्वंगु दु । थुकी अप्वः धयाथें राजनैतिक विसंगति, विकृति न्हंकेमाःगु, देशय् हिउपाः हयेमाःगु लिसें समाजया थीथी विसंगतिया चित्रण दुगु गजल दुथ्यानाच्वंगु दु ।