इखुंचिया स्वँनांगु सफू भाजु तेजप्रकाशं च्वयादीगु मचाबाखं सफू खः । प्रतिभारश्मी प्रकाशन शोणिपुर चुनिख्यः येँ पाखें पिदंगु तर पिथना साल तयामतःगु थ्व सफुलिइ किपा सहित स्वपु बाखं – इखुंचिया स्वँ, माकःचा व जाः, व म्याँचा व भालु दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व सफूया मेगु विशेषता छपु बाखं क्वचायेवं अंग्रजीं उकिया अनुवाद नं बियातःगु दु । थथे बाखंया अनुवाद यानादीम्ह मय्‌जु अनिता श्रेष्ठ सौरभी खःसा किपा च्वमि स्वयम्बर हाङ खः । थ्व सफू मचाबाखंया सफू खया नं थ्व सफूया तातुना मचातय्‌त मनोरञ्जन प्रदान यायेगु जक मजुसे पशुपछिंयात माया यानाः पर्यावरण संरक्षणय् तिबः जुइगु शिक्षा बीगु नं जूगु दु ।

“English Nepal Bhasa Word Book” भाजु कमलरत्न तुलाधरं च्वयादीगु बःचाधंगु खँग्वः मुना खः । थुकिया निगूगु संस्करण भचा वृहत् रुपं ने.सं ११०९ य् पिदनसा लिपा परिमार्जित व परिस्कृत रुपय् ने.सं ११२३ खँग्व धुकूया रुपय् “English Nepal Bhasa Word Book” पिदन । थुकी २०००० खँग्वः दुथ्याःगु दुसा अंग्रेजी भाषाया प्रविष्टि, उकिया व्याकरर्णिक कोटी, नेपालभाषाया अर्थ दुथ्यानाच्वंगु दु। थुलि बाहेक थुकी थेजारस नं दुथ्याकातःगु दु ।

इतिहासया छता निता खँ सफू प्रा. माणिकलाल श्रेष्ठया थीथी पत्रिकाय् पिदंगु नेपाःया इतिहास सम्बन्धी च्वसुया संकलन खः । बिमल ताम्रकारया संकलनय्, कुतः पिकाकःपाखें ने.सं. ११४२ य् पिदंगु थ्व सफुलिइ प्रो. माणिकलाल श्रेष्ठया ने.सं. १०९५ निसें १११४ दँ तकया अर्थात् झिंगुदँया दुने – झी, ज्वलान्हाय्कं, न्हसला, नेपाल संस्कृति, पलिस्था, मित्याः, सितु आदि थीथी पत्रिकाय् पिदंगु झिंनिपु च्वसु दुथ्याःगु दु । थथे दुथ्याःगु झिंनिपु च्वसुइ गुपु च्वसु लिच्छबीकालयागु दुसा स्वपु च्वसुइ छपु च्वसु नेपाल संबत् व म्हपुजा सम्बन्धि दुसा छपु पूर्वमध्यकालया अरनिको सम्बन्धि व मेगु छपु चीनया राष्ट्रपतिं नेपाःयात लितब्यूगु निगू सफूयात कयाः च्वयातःगु दु ।

बाखं च्वमि मनदेवी ताम्राकारया च्वसां न्हापां पिदंगु इलं क्यंगु लँ न्हू बाखंमुना सफू ने.सं ११३० य् च्वसापासा पाखें पिदंगु खः । थ्व सफुलिइ दुथ्याःगु नीस्वपु बाखं मध्ये झिंच्यापु बाखं च्वमिं थःगु विद्यार्थीकालय् अर्थात् ने.सं. १०८९–११०० दुने उगु ईया परिवेशयात कयाः च्वयादीगु खःसा मेगु न्यापु बाखं यक्व लिपा जक च्वयादीगु खः । थ्वहे कथं थ्व बाखं संग्रहय् पुलांगु समाजया नापं थौंया समाजय् खनेदुगु सामाजिक विकृति विसंगतिया चित्रण दुसा विम्वात्मक, प्रतिकात्मक, संकेतात्मक प्रस्तुतिया नापं खँत्वाः खँभाय्‌या छ्यलां बाखंयात प्रभावकारी जुइकेब्यूगु दु । इलं क्यंगु लँपु सायद च्वमियात दकलय् यःगु बाखं जुया हे जुइ सफूया नां नं थ्व हे बाखंया नामं तयातःगु खनेदु । पूमवंगु बाखं, स्वःतिपाँय्‌या दुने लाःगु गथि, हाकु चस्मा, ल्वहंमाय् च्वंगु जी मल्ता, इलं क्यंगु लँ, प्याःगु सिँ दुयाच्वना, तज्याःगु पाल्चा आदि थुकी दुथ्याःगु बाखं खः ।

इलं ध्वाःगु पलाः मय्‌जु भवानी तुलाधरं च्वयादीगु छगू सामाजिक उपन्यास खः । प्रिया तुलाधरपाखें ने.सं ११४१य् पिदंगु ७१ पौया थ्व उपन्यासय् २४ अध्याय दु । वरिष्ठ आख्यानकार मथुराकृष्ण साय्‌मिया आह्वानय् च्वःगु थ्व उन्यासय् झीगु समाजय् मिसा जातियात याइगु तिरस्कार व अवहेलनायात ब्वयातःगु दुसा थौं मिसातय्‌सं नं उचित शिक्षादिक्षा प्राप्त याये खन धाःसा मिजंत स्वयाः नं अझ न्ह्याःवनेफु धैगु क्यनातःगु दु ।

ने.सं. ११२१ गुंलागाय् नेपालभाषा मिसा खलः पाखें पिदंगु इलं फपुइकी बाखं पुचः सफूया च्वमि मय्‌जु सुवर्णकेशरी चित्रकार खः । थ्व सफुलिइ नं प्रगतिशील विचाधारायाम्ह च्वमि सुवर्णकेशरीं देशय् राजनैतिक आर्थिक, सामाजिक व प्रशासनिक ख्यलय् जुयाच्वनीगु नातावाद, कृपावादया खँत दुथ्याकाः च्वयातःगु झिंप्यपु बाखं दु ।

इलं फ्वंगु जीवन नाटक सत्यभामा माथेमां च्वयादीगु खः । थःगु हे पहःयागु थुगु सफूयात सम्पादन व भाय् हीकादीम्ह भूषणप्रसाद श्रेष्ठ खः । थुगु २२ द्या दुगु सफू ने.सं. ११३७ य् च्वसापासापाखें पिदंगु खः ।

इलं बुइकूगु चिनाखँ भाजु दया खड्गी बेचैनया च्वसां पिज्वःगु चिनाखँ सफू ने.सं. ११२५ कछलाथ्व शनिवाः कुन्हु कुतः पिकाकः पाखें पिदंगु खः । थुकी राजनीतिक विसंगति ब्वयातःगु दु । देशय् हलिमय् सुथ वःसां जनतातय्‌गु निंतिं सुथ मवःनिगु खायुगु यथार्थ न्ह्यब्वयातःगु दु । जिन्दगीयात परिभाषित याये मफयाः अन्यौल जुयाच्वंगु दु । थ्व अन्यौलया जन्म ब्यूपिं माखापिखा थेंज्याःपिं नेतात खः । व नेता व माखापिखाया लागि अन्यौल सामान्य खःसां भुजिंया निंतिं चक्रव्यूह जुयाब्यूगु दु धैगु च्वमिया बिचाः खः ।

इलं ल्हया ललितविस्तर मय्‌जु प्रेमहिरा तुलाधरं च्वयादीगु बुद्धया जीवनी व मेमेगु आपालं बौद्धग्रन्थत दुथ्याःगु सफू खः । थुगु सफू नेपालभाषा पुनर्जागरणकालया छगः थां जुयादीम्ह गद्य गुरु निष्ठानन्द वज्राचार्यं ने.सं. १०३४ य् च्वये सिधयेकादीगु व ने.सं. १०९८ सालय् भाजु मिनबहादुर शाक्यं सम्पादन यानादीगु ललितविस्तर सफूयात प्रेमहिरा तुलाधरं सार संक्षेप कथं न्ह्यब्वयातःगु सफू खः । थुगु सफुलिइ ख्वीखुगू परिर्वत दुथ्याकातःगु दु । थ्व सफू ने.सं. ११२३ य् च्वमि मय्‌जुं थः मां हिरालानी, अबु निलवीरसिंह व दाजु पद्मवीरसिंह ताम्राकारपिनिगु लुमन्तिइ देछायादीगु सफू खः । थ्व सफू पिकायेगु नितिं आर्थिक ग्वाहालि मय्‌जु केशरी ताम्राकारं यानादीगु खः ।

थ्व इस्तानबुलया सतक बञ्जा बाखं सफू बाखंमि भाजु यज्ञरत्न धाख्वाःया झिंस्वंगूगु बाखं सफू खः । थ्व सफू ने.सं. ११३८ य् नेपालभाषा एकेडेमिया लुखां पिदंगु खः ।थ्व बाखं सफुलिइ १२ पु बाखं दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व बाखनय् झीगु समाजया जःखः, न्हिथं खनाच्वनापिं, न्ह्याबलें व्यवहार याना जुयापिं मनूत हे पात्र जुयाच्वंगु दु । अले उमिगु हे खँ बाखं जुयाः न्ह्यानाच्वंगु दु । थ्व बाखं पुचलय् च्वंगु बाखं तसकं हे सरल व सहज ।