एनि भरगेटी, छम्ह फ्रान्सेली चित्रकला विशेषज्ञ व भाषा ख्यःया नांजाःम्ह अन्वेषक खः । वय्क: फ्रान्सया नांजाःगु वैज्ञानिक अनुसन्धान केन्द्रया अनुसन्धान विज्ञ खःसा पेरिस विश्वविद्यायलया नृवंशविज्ञान विभागया नं छम्ह दुजः खः । इतिहास विषययात कयाः स्नातकोतर याये धुंकाः वय्कलं पेरिस विश्वविद्यालयपाखें सन १९७५ य् समाजशास्त्रय् विद्यावारिधि उपाधि प्राप्त यानादिल ।
तःक्वः नेपाः वयेवने यानाच्वनादीम्ह एनिया अतिकं च्वछायेबहःगु कृति धैगु भाषाथुवाः ठाकुरलाल मानन्धरनाप जानाः सन् १९८६ इ पिथंगु ‘Newari-English Dictionary’ नेवाः–अंग्रेजी शब्दकोष सफू खः । अथे ला थ्व सिबें न्ह्यः सन् १९७९ इ ‘Newar Art, Nepalese Art during : Malla Period’ मल्लकालया नेवाः, नेपाःया कला नांया सफू खः । अथेहे मेगु महत्वपूर्ण सफू धैगु सन् १९८४ या ‘A Sketch of Newar Iconography’ (नेवाः मूर्ति कलाया किया किपा) खः । न्यमक, : भल बलम ‘Territory, Society and Culture of Kathmandu Valley’ (द्यः, मनू व लागा स्वनिगःया समाज व संस्कृति) अले न्यमक ‘Gods and masks of the Kathmandu Valley’ (स्वनिगःया द्यः व ख्वाःपाः) नं आपालं नांजाःगु व बय्बय् जूगु सफू खः ।
नेवाः, नेपाः अले स्वनिगःया कला, मूर्ति अले संस्कृतिया सम्बन्धय् वय्क:या अंग्रेजी व फ्रेञ्च भासं आपालं च्वसु अन्तर्राष्ट्रियख्यःया नांजाःगु थीथी जर्नलय् पिदनाच्वंगु दु । अथेहे आपालं प्राज्ञिक सम्मेलनय् नेवाः व नेपाःया कला, संस्कृतियात कयाः प्रतिनिधित्व यानादीगु दु ।
अबु हाकु महर्जन व मां पुनमाया महर्जनया कोखं ने.स. १०९७ थिंलागा नवमी बुधवाः कुन्हु यल, दुपाट त्वालय् मय्जु एलिना महर्जनया जन्म जूगु खः । नेपालभाषा व बाणिज्य शास्त्रय् एम्.ए. यानादीम्ह मय्जु महर्जनं नेपालभाषा एम्.ए. अध्ययनया झ्वलय् यल, दुपाःत्वाया सनागुथि नांया शोधबन्ध च्वयाः सत्यहेरा सिरपाः त्याकादीगु खः ।
एलिना महर्जनं ज्यापु समाज, यलपाखें ख्वाःपौकथं पिदनाच्वंगु धिमय्–पौ पत्रिका अंक ६२ निसें अंक ७३ तक सम्पादन यानादीगु दु । अथेहे ज्यापु समाजया रजतजयन्तीया लसताय् पिदंगु लुमन्तिपौ, रजत जयन्ती विशेषांक (ने.सं. ११३८) सहायक सम्पादक जुया पिदंगु दुसा काजीलाल अवाले स्मृतिग्रन्थ (ने.सं. ११३८) पिथनेगु ज्याय् वय्कः सम्पादक जुयादीगु दु ।
यल महानगरपालिकां थःगु पालिका दुने संचालित विद्यालय आधारभुत तगिंमय् नेपालभाषा अनिवार्य ब्वनेब्वंके याःगु सन्दर्भय् पाठ्यज्वलं दय्केगु लिसें कक्षा १, २, ३ व बालविकासया नितिं यल ललितकलाया देय् नांया सफू पिदंगु दु । उगु सफू च्वयेगु ज्याय् एलिना महर्जनं सहलेखक जुयाः सफलता चूलाकादीगु दु । अथेहे मेमेगु तगिंया नितिं नं पाठ्यक्रम दय्केगु लिसें सफू च्वयेगु ज्याय् संलग्न जुयादीगु दु । वय्कःया पिदंगु सफू यल, दुपाःत्वाःया सनाःगुथि (ने.सं. ११३६) व यल महानगरपालिका २८ वडा कार्यालयपाखें पिदंगु सफू जलद्यःया निगू थ्यासफू (ने.सं. ११४३, सहायक च्वमि) खः । थुपिं सफूबाहेक मेमेगु थीथी पत्रपत्रिकाय् छगू दर्जनं मल्याक च्वसु पिदने धुंकूगु दु ।
ऐतिहासिक चीकथा आदिवज्र वज्राचार्यं च्वयादीगु प्रबन्ध सफू खः । थ्व सफू श्रेष्ठ प्रकाशनपाखें ने.सं ११०६ य् पिहांवःगु खः । थ्व सफू म्हपुजा व च्वमिया ज्या जंकुया लसताय् प्रकाशन जुगु खः । थुकी झिँनिपु च्वखँ दुथ्यागु दु ।
बौ चक्रधर शर्मा व मां रामवाणी शर्माया क्वखं ने.सं. १०५६ स यलया महाद्यःननि वलानिम्ह त्वालय् प्रवन्धकार भाजु ऐश्वर्यधर शर्माया जन्म जूगु खः । वय्कःया मेगु नां भाइजुजु नं खः । छम्ह आयुर्वेद शास्त्री जूसां थ्वसपोलया नुगः साहित्यपाखे अतिकं क्वसाः । भाजु शर्माया च्वसा नेपालभाषा व नेपाली साहित्य निताय्सं ज्वः । वय्कः छम्ह धार्मिक ख्यलय् आस्था तयाबिज्याइम्ह जूगुलिं आपाः धयाथें धार्मिक च्वसुत च्वयादी । धर्म नाप स्वापू दुगु वय्कःया न्हापांगु च्वसु ने.सं. १११३ स पलिस्था पत्रिकाय् पिदंगु आःतक लुया वःगु पुलांगु स्वस्थानीया बाखं सफू खः । धार्मिक च्वसु च्वयादीम्ह शर्मां यलया अग्निशाला नाप स्वापू दुगु धार्मिक सफू अगिंमथःया ऐतिहासिक सामग्री ने.सं. ११०४ य् पिथनादीगु दु । अथेहे पुलांगु बाखंया लिधंसाय् स्वस्थानी वि.सं. २०४५ व शिवरात्री पर्व कथा पिथनादी धुंकूगु दुसा मनकामना बाखंयात कयाः श्री मनकामना महात्म्य ने.सं. ११२० भाय् हिलाः पिथनादीधुंकूगु दु । थ्व बाहेक इलय् ब्यलय् धार्मिक च्वसुत च्वयाः पिथनादीगु दु ।
सत्यभामा माथेमाया च्वसां पिज्वःगु ककःचा नांया चिनाखँ सफू ने.सं. ११२३ स नेपालभाषा मिसा खलः पाखें पिदंगु खः । थुगु सफुलिइ मुक्कं ५२ पु चिनाखँ दुथ्याकातःगु दु । चिनाखँ दुने शहीदया खँ न्ह्यथनातःगु दु । स्वाभिमानया लँपुइ न्ह्यायेमाःगु नुगः खँ प्वकातःगु दु । भलसाया लँपु माः जुयाच्वंगु खनेदु । थाय्थासय् प्रदूषित जुयाच्वंगु अज्याःगु लकसय् म्वानाच्वनेमाःगु बाध्यता प्वंकातःगु दु ।
तुयु पुंया थ्व प्यंगूगु हाइकु मुना सफू कंझाः दुने जि ने. सं. ११२३ यंलाथ्व १५ कुन्हु नेपाल संस्कृति लय्पौ पाखें पिदंगु खः । थुगु सफुलिइ दृष्टिभ्रम जुइवं थः मखुथाय् लाः वनीगु संकेत बियातःगु दु । देशय् अशान्ति हइपिंसं हे शान्तिया नामं बखुं ब्वयेका च्वनीपिनिगु दृश्य दु । घाः जुयाच्वंगु जिन्दगीया बाखं दु ।
कथहं मय्जु नःलि वज्राचार्यं च्वयादीगु छगू सामाजिक उपन्यास खः । मय्जु प्रमिला वज्राचार्यं ने.सं ११४१ य् पिकयादीगु थ्व उपन्यासयात २६ अध्यायय् ब्वथलातःगु दु । वरिष्ठ आख्यानकार मथुराकृष्ण साय्मिया आह्वानय् च्वःगु थ्व उन्यास, उगु मिसा उपन्यास प्रतियोगिताय् सान्त्वना पुरस्कार त्याकेत ताःलाःगु दु । थ्व कथहं उपन्यास थःगु बचं थःगु दायित्व पूवंकेत थःगु मतिनायात आहूति ब्यूम्ह छम्ह मिसाया जीवनया बाखं खःसा बौद्ध नेवाः इहिपाः पद्धतिया सविस्तार चित्रण दुगु छगू आंचलिक उपन्यास धायेबहगु उपन्यास नं खः ।
कथि जूम्ह मनू नाटक जापानी भासं च्वयातःगु सफूया च्वमि कोवो आचे व भाय्हिलामि दिनेश भुजु खः । थ्व सफू च्वसापासा पाखें ने.सं. ११०९ य् पिदंगु खः । थ्व सफुलिइ दुथ्याःगु स्वंगू नाटक आधुनिक समाजया लिधंसा व प्रतिकात्मक ब्वसा न्ह्यब्वयातःगु दु ।
कनेमज्यूगु बाखं उपन्यासकार राज साय्मिया नेपालभाषां पिदंगु प्यंगूगु जासुसी उपन्यास खः । अर्थ पिथना प्रकाशन प्रा.लि. पाखें ने.सं. ११३४ य् पिदंगु थ्व उपन्यासय् नं राज साय्मिया न्हापालिपाया उपन्यासय् थें ब्वमिपिंत सफू ब्वने क्वमचाःतले झुमिं यंकातइ थें पाठकपिनिगु मन सालेफुगु विशेषता दु । मू कथावस्तु नापनापं समसामयिक देशकाल परिस्थितियात नं ब्वयायंकेफुगु थ्व उपन्यासया मेगु विशेषता जूगु दु ।
थ्व च्वसापासाया साहित्य गुथि अर्थात द फाउण्डेसन फर लिटरेचर, येँ पाखें समसामयिक नेपालभाषा साहित्यया च्वमिपिनि रचनायात अंगे्रजी भाषं अनुवाद यानाः प्रकाशित याःगु सफू खः । थ्व सफूया सम्पादन भाजु भूषणप्रसाद श्रेष्ठ व मय्जु प्रेमशान्ति तुलाधरं यानादीगु खः । थ्व सफुलिइ दुथ्याःगु कविता, बाखं, निबन्ध व प्याखंया अनुवादक भाजु मय्जुपिं तीर्थराज तुलाधर, कमल तुलाधर, तेजरत्न कंसाकार व सुग्मा तुलाधर खः । थ्व सफुलिइ सुरेश किरण, केशवमान शाक्य, रजनीमिला, सुदन खुसः, बालगोपाल श्रेष्ठ, श्रीराम श्रेष्ठया कविता । शशिकला मानन्धर, नारद वज्राचार्य, ध्रुव मधिकर्मि, केदार सितु, एच.के. कपालीया बाखं । केशरत्न शाक्य, रमेशकाजी स्थापित, विजेश्वर वैद्य, अमिररत्न ताम्राकारया निबन्ध व दिनेश भुजुया छधाः प्याखं अनुवाद जुयाच्वंगु दु ।