थ्व रे.र.न. स्यस्यया बाखं मुना खः । थकी न्हय्पु बाखं दुथ्यानाच्वंगु दु । थुपिं थथे खः – झंगु सफुलि पितंगु मतिना, ला व लुसि, पुवंगु बाखं, पिपिलया बुलेगु, सुलाच्वंगु लिसल व विश्वास व श्रद्धा । ने.स. १०७६ य् पिदंगु थ्व सफूया पिकाकः थौंकन्हे प्रकाशन विभाग खः । च्वमि स्वयं राजनीतिइ संघर्ष याःम्ह व भूमिगत संगठनय् दुथ्याःम्ह सामन्त विरोधी जूगुलिं थुज्वःगु खँ थ्व बाखं पुचलय् दुथ्याःगु तःपु बाखंया विषयवस्तु जूगु दु । थौंकन्हे प्रकाशनं हे पिदंगु थ्व सफुलिइ पुष्परत्न सागरया सुबोध नेपालभाषा व्याकरण कथंया भाषा दुथ्याना च्वंगु दु । थ्वहे कथं थ्व सफुलिइ लिफुति वा विसर्ग मतसे। न्ववायेबलय् तनाच्वंगु आखः छ्यलाः पुलांगु लेख्य भाषा छ्यलातःगु दु । थुकिं यानाः थ्व सफू नेपालभाषाया विशेष कथंया सफू जूगु दु ।

भाजु एच.के.कपालीया बास्तविक नां हरिकृष्ण कपाली खः । वय्‌कलं इलय् बेलय् मिमलः उपनामं नं च्वसु च्वयेगु यानादी । किपू, सतःकोत्वालय् च्वनादीम्ह वय्‌कः ने.सं. १०८८ कउलाय् मां आशामाया कपाली व बौ बुद्धिनाथ कपालीया कोखं जन्म जुयादीगु खः ।

वय्‌कलं नेपालभाषा साहित्यय् निवन्ध, कविता, गजल व बाखं च्वयादी । न्हूगु बिश्वभूमि पत्रिकाय् वय्‌कःया दकलय् न्हापां स्वयम्भूया त्वाथःचा नांगु म्ये प्रकाशन जूगु खः ।

भाजु कपालीजुया जि नेवाः (बाखं पुचः ने.सं.१११४) व नुगलय् अगिंमथः च्याः (कविता संग्रह ने.सं.१११८) सफू पिदंगु खः । ने.सं.१११४ स पिदंगु लुँ ध्वाखा चिबाखं सफू व ने.सं.१११९या नेपाल ऋतुपौ पत्रिका वय्‌कलं संपादन यानादीगु खः । दैवी प्रकोप पीडितोद्धारक पदक कयादीम्ह भाजु कपालीजु न्हूगु विश्वभूमि सिरपालं नं सम्मानित जुयादीधुंकूगु दु ।

कपिलवस्तुस भगवान नांदंम्ह नाटककार ज्ञानकाजी मानन्धरं च्वयादीगु न्यागू लू दुगु पुधाः प्याखं खः । ने.सं ११२७ नेपालभाषा एकेडेमि पाखें पिदंगु थ्व प्याखं च्वमिया धापू कथं महाकवि चित्तधर हृदयया सुगत सौरभ महाकाव्यया लिधंसाय् च्वयादीगु प्याखं खः । न्यागू लुइ न्ह्यब्वयातःगु थ्व प्याखं सिद्धार्थ गौतमं बोधिज्ञान प्राप्त यानाः भगवान बुद्धया रुपय् भिक्षुगणसहित थःगु कपिलवस्तु राज्यय् बिज्याःगु घटनां निसें शुरु जूगु खः । थ्व प्याखनय् राजकुमार राहुलं थः अबु भगवान बुद्धयाके जिगु अंश बियादिसँ धकाः गुगु फ्वंवनीगु दृश्य ब्वयातःगु तसकं मार्मिक व हृदयस्पर्शी लु दु ।

कपिलेश्वरधाम म्हसीका छगू विशेषता नांगु सफूया च्वमि कल्याण मित्र खः । थ्व सफू ने.सं ११३४ य् श्री कपिलेश्वर महादेवस्थान परिसर संरक्षण व सुधार समितिपाखे अध्यक्ष लोकेन्द्र महतं पिकयादीगु खः । थ्व सफुलिइ कपिलेश्वर महादेवया परिचय व विशेषतायात न्ह्यब्वयातःगु दु ।

कमलप्रकाश मल्ल स्मृति ग्रन्थ नांगु सफू प्रा.डा. कमलप्रकाश मल्लया लुमन्तिइ पिदंगु स्मृति ग्रन्थ खः । कमलप्रकाश मल्ल फाउण्डेसन पाखें ने.सं ११४३ य् पिदंगु थ्व स्मृति ग्रन्थय् झिंखुपु च्वसु दुथ्यानाच्वंगु दुसा थुपिं च्वसु स्वंगू भाषा — नेपालभाषाया प्यपु, अंग्रेजी भाषाया झिंछपु व नेपाली भाषाया छपु दु । थ्व स्मृति ग्रन्थय् दुथ्याःगु झिंखुपु च्वसुमध्ये फुक्क धयाथें वय्‌क: नापया सस्मरण, वय्‌क:या ओजोस्वी व्यक्तित्वया प्रकाशन व वय्‌क:या प्रति श्रद्धाञ्जली हे जूवंगु दु । वय्‌क:या कृतित्वयात कयाः चर्चा यानातःगु छपुयां छपु जक च्वसु दुथ्याःगु दु । व खः मय्‌जु प्रा. प्रेमशान्ति तुलाधरयागु नेपालभाषाया समालोचनाया ख्यलय् प्रा. डा. कमलप्रकाश मल्ल । थथे धायेबलय् कमलप्रकाश मल्लं नेपालभाषाया ख्यलय् गुलि ठोस ज्या यानाझाःगु दु उकिया अध्ययन विश्लेषण यायेज्या ल्यना हे च्वंगु दनि ।

भाजु कमलरत्न तुलाधर ने.सं.१०७६ कौलागा ३ कुन्हु येँय् बूगु खः । वय्‌कःया मांया नां हिराशोभा तुलाधर व बौया नां करुणारत्न तुलाधर खः । सालिन व्यक्तित्व भाजु कमलरत्न तुलाधर थःगु हे मतापं नेपालभाषाया सफूयात अंग्रेजी भाषाय् भाय् हिलाः हलिंन्यंक न्यंकेगु ज्याय् क्रियाशील जुयादीम्ह च्वमि खः । नेवाः खयाः नं नेवाःभाय् मसःपिं नेवाःत लिसेलिसें नेपालभाषा मांभाय् मखुपिं सकलसित नेवाःभाय् अःपुक खँल्हाबल्हा याये फयेकेत वय्‌कलं च्वयादीगु ज्वज्वलापा नांया सफूया झिंप्यंगू संस्करण तक पिदने धुंकूगु दु । थ्व सफूपाखें यक्व यक्व मनूत लाभान्वित जूगु दु ।

वय्‌कलं च्वयादीगु अंग्रेजी नेपालभाषा खँग्वः धुकू नं छगू महत्वं जाःगु सफू खः । वय्‌कःया न्हापांगु A Look at Newar Marriage नांया च्वसु नेपाल ट्राभलर पत्रिकाय् सन् १९८४ स पिदंगु खः । भाजु कमलरत्न तुलाधरया पिदंगु सफू धलः थुकथं खः – ज्वज्वलपा (नेपालभाषा, अंग्रेजी, नेपाली खँपु, सन् १९९९–२०१९ दुने झिंप्यकः प्रकाशन), अंग्रेजी–नेपालभाषा खँग्वःधुकू (ने.सं.१११६), क्याराभान टु ल्हासा (अंग्रेजी, सन् २००४), सिंहसार्थबाहु (नेपालभाषायात अंग्रेजी अनुवाद), महासत्व (नेपलाभाषायात अंग्रेजी अनुवाद), शिव बिलाश (नेपलाभाषायात अंग्रेजी अनुवाद), हिराशोभा तुलाधरया पौ (नेपालभाषायात अंग्रेजी अनुवाद) । लिसें वय्‌कलं साहित्य गुथि, च्वसापासां पिथंगु Contemporary Writing in Nepal Bhasa सफुलिइ नेपालभाषाया च्वमिपिनि तःपु हे च्वसु अंग्रेजीं भाय्‌हिलादीगु दु ।

भाजु कमलरत्न तुलाधर प्रबल गोरखा दक्षिणबाहु पाखें बि.सं.२०५५ य् सम्मानित जुयादीगु दु । वय्‌कलं नेपाल संवत् ११४४ पोहेलाथ्व दुतिया कुन्हु थःगु नश्वर देह त्याग यानादीगु खः ।

करं क्यंगु लँपु सफू मय्‌जु निजिरोस श्रेष्ठ न्याछ्यंनं च्वयादीगु चिबाखं व बाखंया संग्रह खः । बाखं, चिबाखं, उपन्यास, संस्कृति, संस्कार सम्बन्धी सफू पिथनेधुंकूम्ह निजिरोस न्याछ्यंया थ्व बाखं पुचलं वय्‌क: बाखं जक मखु चिबाखं ख्यलय् नं उतिकं हे सशक्त व सक्रिय धकाः म्हसीका बिउगु दु । स्वीनिपु बाखं दुथ्याःगु थ्व सफू इलोहं प्रकाशन प्रा.लि. येँ पाखें ने.सं. ११३९ य् पिदंगु खः । वय्‌क:या थ्व सफुलिइ थीथी साहित्यिक ज्याझ्वः व पत्रपत्रिकाय् पिदंगु थीथी बाखं, चिबाखंत मुनातःगु खः । थौंया कटु यथार्थयात विम्वात्मक, व्यंग्यात्मक रुपं ब्वँमिपिनिगु नुगलय् थीकथं न्ह्यब्वयातःगु हे थ्व बाखं मुनाया विशेषता खः ।

करुणा मय्‌जु अपर्णा प्रधानया खुगूगु उपन्यास खः । कुतः पिकाकः पाखें ने.सं. ११३९ य् पिदंगु थ्व उपन्यासय् स्वीगुद्या दु । थ्व नेवाः समाजया सामाजिक परिवेशय् च्वयातःगु सामाजिक उपन्यास खः । थ्व करुणा उपन्यास नेवाः समाजय् नारी जातिया अहम् भूमिकायात ब्वयातःगु उपन्यास खः । मिसायात छेँया दथुअंगः खः धकाः नारीजातिया महत्तायात ब्वयातःगु थ्व उपन्यासय् नेवाः संस्कृति, धर्मकर्म, तजिलजि आदि गुगु थौं तनावनीगु स्थितीइ थ्यनेधुंकूगु दु उकिया नं शूक्ष्म वर्णन उपन्यासया अन्तरंग अंग थें यानाः दुथ्याकातःगु दु ।

लोकविद् करुणाकर वैद्यया जन्म मां रत्नमाया वैद्य व अबु सूर्यमान वैद्यया क्वखं नेसं १०३४ गुंलाथ्व ११ कुन्हु यलया स्वथ त्वालय् जूगु खः । लोकबाखंया ख्यलय् तसकं हे महत्वपूर्ण योगदान बियावंपिं लोकविद्पिं मध्ये भाजु करुणाकर वैद्य नं छम्ह खः ।

ने.सं १०५७ सालं भारतया बनारसं सेरामिक्स विषयलय् डिप्लोमा क्वचायेकाः करुणाकर वैद्यं विरगञ्जय् सेरामिक्स ग्लास कार्यालयय् मेनेजरया रुपय् ज्या यानादिल । लिपा व कम्पनी लिक्वीडेशनय् वंसेंलि त्रि–चन्द्र कलेजया रसायन विभागय् शिक्षकया रुपय् ज्या यानादिलसा प्रजातन्त्र पश्चात वय्‌कलं थःगु अग्रसरताय् यलया लगंख्यलय् श्री मच्छिन्द्र इन्स्टीच्यूट स्थापना यानादिल । अनं लिपा वय्‌कलं यलया हे टंगः त्वालय् नवीन प्रौढ शिक्षालय नं स्थापना यानाः अनया नं प्राधानाध्यापक जुयादिल । थथे थः विज्ञानया शिक्षक जुयाच्वनादीबलय् विद्यार्थीपिनिगु निंतिं तःगू विज्ञानया सफू नापं थः गु अध्ययनया विषय मृतिका विषयया सफू नं च्वयादिल ।

करुणाकर वैद्यजुया दकलय् महत्वपूर्ण योगदान नेपाःया लोकबाखंया संकलन व प्रकाशनय् खः । विरगञ्जय् ज्या यानाच्वनादीबलय् फुर्सद दइबलय् वय्‌कः बेखाराज, पुष्पराज थेंज्याःपिं ज्याथःपिंथाय् वनाः अनया पुलां पुलांगु लोकबाखं न्यंझाइगु जुयाच्वन । करुणाकर वैद्यं बाखं न्यनेगु जक मयासे थम्हं न्यनागु बाखं लिपिवद्ध यानाः मुंकातयेगु ज्या नं यानादिल। । अथेहे वय्‌कलं ज्याया झ्वलय् पोखरा आदि थासय् झायादीबलय् नं बाखं मुंकाहयेगु यानादिल । थथे थम्हं लिपिबद्ध यानाः मुंकातयागु लोकबाखंयात लिपा गुलिं नेपालभाषासा गुलिं नेपालीभाषा तथा गुलिं अंग्रेजी भासं विस्तारं सफूया रुपय् पिकयादिल । पुलां बाखंया सफू पिकाये न्ह्यः हे वय्‌कः नेपालभाषां नेपालभाषां नेपाली भाषा शिक्षा (ने.सं १०७६) व म्ह्याय्‌या नामय् बौया पौ (ने.सं १०७७ ) थेंज्याःगु सफू पिकयादीधुंकूम्ह च्वमि खः । थ्वहे कथं वय्‌कलं थम्हं मुंकातयागु लोकबाखंयात छगूयां ल्यू मेगु यानाः — नेपाःया पुलां बाखं छगूगु (ने.सं १०७८), निगूगु (ने.सं ११००), स्वंगूगु (ने.सं ११००), प्यंगूगु (ने.सं ११०३), न्यागूगु (ने.सं ११०४) व खुगूगु (ने.सं ११०८) तक पिकयादिलसा देश देसावरया बाखं (ने.सं १०८३) नांगु बाखं सफू पिकयाः विश्वप्रख्यात बाखं नेपालभाषीपिंत नं म्हसीके बिल । अथेहे नेपाःया पुलां बाखं मुंकाः उकीयात अंग्रेजीभाषं हीकाः नेपलीज शर्ट स्टोरीज (ने.सं १०९०) धकाः नां छुनाः नेपायाः बाखं विश्वयात म्हसीके बिल । थथेहे वय्‌कलं नेपाली भाषाया नापं अंग्रेजी भाषां मेमेगु नं आपालं लोकबाखं पिकयादिल । थ्वहे झ्वलय् करुणाकरजुया हे कुतलं नेपालभाषाय् अति प्रचलित ध्वंच्वलेचिया बाखंयात जापानिज भाषाय् अनुवाद यानाः जापानया बालसाहित्यया झ्वलय् दुथ्याकेत ताःलाःगु दु ।

करुणाकर वैद्यजुं लोकसाहित्यया ख्यलय् थम्हं जक ज्या यानाझाःगु मखुसे नेवाः लोकसाहित्य ब्वलंकेगु नितिं लोकसाहित्यया ख्यलय् ज्या याःपिंत हःपाः, प्रोत्साहन बीगु निंतिं करुणाकर सिरपाः स्वनाझाःगु दुसा थ्वय्‌कःयात नं थ्वय्‌कःया ज्याया कदर स्वरुप तत्कालिन श्री ५या सरकारं प्रवल गोरखा दक्षिण बाहु – चौथौं, मदन पुरस्कार गुथिं निकःतक मदन पुरस्कार प्रदान याःगु दु । अथेहे थ्वय्‌कःयात लोकसाहित्य परिषदं लोकसाहित्यविद्, केमिकल सोसाइटिं केमिष्ट उपाधि देछाःगु दुसा युनेस्को थेंज्याःगु विश्व संगठनपाखें नं पुरस्कृत जूगु दु । भाषा साहित्यया सेवा यायां करुणाकार वैद्यजुं ने.सं ११०९ स थःगु नश्वर देह त्याग यानादिल ।

करुणाकुञ्ज पूधाः प्याखंया च्वमि प्रेमबहादुर कसाः खः । थुगु सफूयात भाय् हिलादीम्ह भूषणप्रसाद श्रेष्ठ खः । स्वधाः दुगु थुगु सफू ने.सं. ११३७ य् च्वसापासा पाखें पिदंगु खः ।