कीर्तिलक्ष्मीया पलाः छधाः प्याखं मुनाया च्वमि जनकलाल वैद्य खः । ने.सं. १११९ न्हूदँया लसताय् नेपाल संस्कृति लय्‌पौ पाखें थुगु सफपू पिदंगु खः । थुगु सफुलिइ ऐतिहासिक व सामाजिक प्याखंत भृकुटीया संकल्प, कीर्तिलक्ष्मीया पलाः, जुजु पृथ्वीनारायण शाह, बीरबलभद्र, कू कू दःगु माया, अस्तित्वया लागि, सिधान गुर्जु, भमचा व माजु दुथ्याःगु दु ।

कुतः समालोचना मुना सफूया पिकाकः नेपाल संस्कृति लय्‌पौ खः । थ्व सफू ने.सं. ११३० य् पिदंगु खः । थ्व सफू वरिष्ठ बाखंच्वमि लक्ष्मण राजवंशीया ने.सं. ११०८ य् पिदंगु नमिग्वाःगु सर्गः निसें ने.सं. ११२९ स पिदंगु ईया किचलय् तकया झिपु बाखं सफू व लिपा पिदंगु त्वाकः बाखं मुना सफू नापं यानाः झिंछगू सफुलिइ दुथ्याःगु सत्यापुं मयाक बाखंया समालोचना मुना खः । छम्ह हे साहित्यकारया कृतिया समालोचना यानातःगु थ्व सफू नेपालभाषा साहित्यय् न्हापांगु कुतः जुइमाः ।

बा कृष्णप्रसाद श्रेष्ठ (राजभाइ) व मां पवन कुमारी श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०७६ थिंलाथ्व १० कुन्हु येँया चिकंअतः त्वालय् साहित्यकार भाजु कुन्दन प्रसाद श्रेष्ठया जन्म जूगु खः । भाजु कुन्दन प्रसाद श्रेष्ठं स्कूलजीवनया इलंनिसें थीथी नेपालभाषा साहित्यया ज्याझ्वलय् ब्वति कया सिरपाः त्याकादीगु दु । वय्‌कःया न्हापां पिदंगु च्वखँ द्यःया प्रतिनिधित्व द्यः पाःलाः (धर्मोदय, दँ १ ल्याः ५, ६, ७ ने.सं. १०९८, पौ १७–१८) खः । तर लिपा वय्‌कलं कुनातःगु दिवस, पियाच्वंम्ह न्हूगु फय् (ने.सं. ११०८, दँया मन्दः, दँ ८, ल्याः ७) थेंज्याःगु चिनाखँ च्वयाः थःगु च्वसा चिनाखँ पाखे नं न्ह्याकादिल ।

भाजु कुन्दनप्रसाद श्रेष्ठ छम्ह बहुप्रतिभाशाली च्वमि खः । वय्‌कलं च्वखँ, चिनाखँया नापनापं समालोचना, जीवनी, नियात्रा, बौद्ध दर्शन आदि विषयय् नं थःगु च्वसा न्ह्याकादीगु दु । थ्वय्‌कलं कवयित्री प्रतिसरा साय्‌मिया स्वंगू कविता संग्रहया समिक्षा जिगु मिखाय् प्रतिसरा साय्‌मि (ने.सं. ११३९), कुनातःगु दिवस (ने.सं. ११३९) नांगु कविता संग्रह, फिसःया देशय् (ने.सं. ११४०) नांगु नियात्राया सफू, बुद्धवादया विशेषता (ने.सं. ११४०) बौद्ध दर्शननाप स्वापू दुगु सफू पिथनादिल । अनं लिपा छगू हे दँय् अर्थात् ने.सं. ११४१ य् वय्‌कलं स्वंगू समिक्षात्मक सफू जिगु मिखाय् प्रतिसरा साय्‌मि (परिवर्दति संस्करण), कवि पूर्ण वैद्यया स्वंगू सफू मुनाया समिक्षा गुरु दक्षिणा व ध्याचू व देय्‌या समसामयिक झाकात दुथ्याःगु कृति निबन्ध मुना सफू पिथनादिल । थुकथं भाजु कुन्दन प्रसाद श्रेष्ठ छम्ह नःलीम्ह साहित्यकार खयाः नं निदँया दुने न्हय्‌गू सफू पिदंगु धयागु नेपालभाषाया निंतिं तसकं लय्ताःया खँ खः । थुकिया हे सिरपाः कथं वय्‌कःयात ने.सं. ११४२ दँय् नेपालभाषा परिषद्पाखें पूर्णहिरा सिरपाः देछाःगु दु ।

भिक्षु कुमार काश्यपया जन्म ने.सं. १०४८ य्‌तानसेन, पाल्पाय् अबु सन्तमान शाक्य व मां तेजलक्ष्मी शाक्यया कोखं जूगु खः । ने.सं. १०६२ य् कुशीनगरय् ऊ. चन्द्रमणि महास्थविरया उपाध्यायकत्वय् प्रव्रज्या ग्रहण यानाबिज्याःम्ह वसपोलं श्रीलंकाया महामितन्द परिवेणय् त्रिपिटकाचार्य उपाधि हासिल यानाबिज्याःगु दु । नेपालय् आनन्दकुटी विद्यापीठय् तःदँ तक सेवारत जुयाबिज्याःम्ह वसपोलयात भारतं विद्यालंकार, म्यानमार सरकारं अग्गमहासद्धम्मजोतिक उपाधिं विभूषित याःगु दु । नेपाःया बुद्ध शासन धस्वाकेत आपालं योगदान दुम्ह वसपोलं नेपालभाषां आपालं बौद्ध च्वसु, सफू पिथनाबिज्याःगु दु । अखिल नेपाल भिक्षु महासंघय् वसपोल संघ उपनायक तक जुयाबिज्याःगु दु । वसपोलया कृति थथे दु – गौतम बुद्ध, बुद्ध धर्म व संघ, आलवक सुत्र, बुद्धया अर्थनीति, गृही प्रतिपति, दशपारमिता, गृहस्थ धर्म आदि ।

वय्‌कःया दशपारमिता सफू तसकं लोकंह्वाःगु सफू खःसा थ्व सफू तःगू संस्करणय् प्रकाशित जुइधुंकूगु दु । ने.सं. ११३१ स वसपोल दिवंगत जुल ।

च्वमि सम्पादक कुमारधर शर्मा ज्ञानी’या जन्म वि.सं. १९९८ जेठ १२ गते यलय् बौ चक्रधर शर्मा आचार्य व मां चक्रेश्वरीदेवी (रमावाणीदेवी) शर्माया कोखं जूगु खः । दकलय् न्हापां संस्कृत भाषां लिच्छवि शिलालेख (वि.सं.२००९)या प्रकाशन यानादीम्ह वय्‌कलं थीथी धार्मिक ग्रन्थत नेपालभाषां अनुवाद यानाः प्रकाशन यानादीगु दु । वय्‌कलं खस नेपालीं भावानुवाद सहित शिवरात्री पर्वकथा (ने.सं. १०९७), गीतगोविन्द म्ये (वि.सं. २०५६) अनुवाद व सम्पादन यानाः पिथनादीगु दु । अथेहे शुक्र–गंगा–दशरथ–धर्म (ने.सं. ११०८) पिथनादीगु दु । थीथी स्तोत्र ग्रन्थत नं पिथनादीधुंकूम्ह वय्‌कलं स्थानीय कथं तःगू सम्मान व सिरपाः लःल्हाना कयादीधुंकूगु दु ।

कुमारी पूधाः प्याखं ज्ञानकाजी मानन्धरं च्वयादीगु खः । ने.सं. ११२३ यंलाबलय् सुखबेती नालदुवाःपाखें पिदंगु खः । प्यंगू लु दुगु प्याखनय् पौराणिक बाखं चण्डेश्वरीनापं कुमारीया थीथी रुपया वर्णन यानातःगु दु ।

कुमारी नेवाः न्ह्यलुवाः, उपन्यासकार भाजु मल्ल के सुन्दरं च्वयादीगु उपन्यास खः । थ्व उपन्यास ने.सं.११४३ स एड् जोन प्रा.लि पाखें प्रकाशित जूगु खः ।

थ्व उपन्यासय् सत्य व असत्यया द्वन्द्वया दथुइ स्वनिगःया रक्षाया निंतिं थःगु मतिनायात बलिदान बियाः कुमारीद्यःया नारी शक्ति गथे प्रज्ज्वलित जुल धयागु झीगु समाजय् प्रचलित बाखंयात उपन्यासकार मल्ल के सुन्दरजुं कौशलतापूर्वक न्ह्यब्वयादीगु दु । लिसें थ्व उपन्यासय् नेपालमण्डलया आराध्यदेवी वज्रदेवीया पुलांगु बाखंया लिधंसाय् नेवाः समाजया जीवनशैलीयात जीवन्त कथं प्रतिबिम्वित जुइक, छुं छुं विशुद्ध कल्पनाया लिधंसाय् ल्वःवनापुक्क झीगु प्राचीन नेपालमण्डलया सजीव चित्रण यानातःगु दु ।

कुलांया थिया आर मानन्धरया काव्य निबन्ध सफू खः । थ्व सफू सन् ११३२ य् अर्थ पिथना प्रकाशन पाखें पिहांवःगु खः । साहित्य ख्यलय् न्हून्हूगु पहःया प्रयोग यानादीम्ह मानन्धरं थुकी नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् आतक खनेमदुनिगु फरक ढंगं च्वयातःगु निबन्ध दुथ्याकातःगु दु । साहित्यया छगू न्हूगु हे विधा धाःसां जिउगु कंथंया चिकिचा चिकिचा हाकःगु दार्शनिक रचना थुकी दु । थ्व छगू ब्वनामितय् निंतिं न्हूगु सवाः खः । थुकी चय्‌गुपु च्वसु दु ।

कृति व दृष्टि सफूया च्वमि प्रा. डा. चन्द्रमान बज्राचार्यया खः । थ्व सफूया पिकाकः अर्बिन्द्रमान सिं खः । थ्व सफू नेपाल सम्बत ११३८ य् पिदंगु खःसा सफुलिइ उपन्यास विधाय् पूर्वीय व पाश्चात्य दृष्टिकोण, उपन्यासया महानयात्रा, धुँस्वां साय्‌मिया मिसा तकया साहित्यिक यात्रा, मल्ल. के सुन्दरया व लँपु थ्व पलाः उपन्यासया बिशेषता नापं उपन्यास बिधाया दृष्टिबिन्दु चर्चा यानातःगु दु ।

स्वनिगलं पिने झापा जिल्लाय् नेवाः जातिया उत्थानया निंतिं निरन्तर रुपं न्ह्यचिला वयाच्वनादीम्ह भाजु खः कृष्ण उदास । वय्‌कःया जन्म बि.सं. २००३ साल आषाढ २२ गते शनिवाः गौधारा त्वाः, धरान ३, सुनसरी जिल्लाय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां हर्षमाया उदास व बाःया नां मोहन कृष्ण उदास खः ।

वय्‌कलं नेवाः देय् दबूया केन्द्रिय दुजलय् निगू कार्यकाल झापा जिल्ला पाखें दुजः जुयाः ज्या यानादिल । नेवाः देय् दबू झापा जिल्ला वय्‌कलं नीस्वनादीगु खः । वय्‌कलं निरन्तर रुपं झापा जिल्लाया यक्व गा.बि.स. व नगरय् नेवाः देय् दबूया संगठन बिस्तार यानादीगु दु ।

भाजु कृष्ण उदासं झापा जिल्लाय् नेवाः पासा मुना पुचः, बिर्तामोड व नेपाल आदिवासी जनजाति महासंघ स्थापना यानाः उगु संस्था पाखें यक्व ज्या यानादीगु जुल । थुकथं नेवाःतय् हक हितया निंतिं, आदिवासी जनजातितय् हक हितया निंतिं निरन्तर रुपं क्रियाशील जुयाः ज्या यानादीगुलिं वय्‌कःयात झापाया थीथी संघ संस्थापाखें सम्मान यासें हनेज्या याःगु दु । थौंकन्हय् वय्‌कः नेपाल आदिवासी जनजाति महासंघ व नेवाः देय्‌ दबू झापा जिल्लाया सल्लाहकार जुयादी ।