नेवाः अभियन्ता डा. हेमन्तराज जोशीया जन्म मां राधादेवी जोशी व अबुजु सत्यमोहन जोशीया कोखं ने.सं १०७५ दिल्लागा आमाइ कुन्हु यलया बखुंबहालय् जूगु खः । क्यानाडाया अलब्रता विश्वविद्यालयं एजुकेशनल माइकोलोजि विषयय् विद्यावारीधी यानादीम्ह डा. जोशी थौंकन्हय् क्यानडाया अलब्रता एजुकेशनया वरिष्ठ अधिकृत जुयाः क्यानडाया एडमण्टनय् च्वंच्वनादीगु दु । विदेशय् च्वना नं थःगु भाषा संस्कृतियात माया यानादीम्ह भाजु जोशी क्यानडाया एडमण्टन शहरय् नेवाः कल्चरल सोसाइटी अफ अलव्रता नांया संस्था नीस्वनाः थः हे थुकिया संस्थापक नायः जुया नेवाः भाषा, संस्कृति संरक्षण व प्रचारप्रसारया ज्याय् ने.सं ११३३ निसें सक्रिय जुयाच्वनादीगु दु । थ्व संस्थापाखें वय्‌कःपिंसं क्यानडाय् मातृभाषा दिवस हनाः नेवाः भाषं कविता पाठ यायेगु, लाखे प्याखं, भैरब प्याखं, धिमे प्याखं हुइकेगु, म्हपुजा, योमरीपुन्हि, येँयाःपुन्हि आदि नखः हनेगु, झ्वःभ्वय् नयेगु कार्यक्रम याना वयाच्वनादीगु दु ।

अथेहे हलिं नेवाः दबू अमेरीका पाखें पिदनीगु हलिं नेवाः पत्रिका व नेवाः अर्गनाइजेसन अफ अमेरिकाया लसकुस पत्रिकाय् नेवाः संस्कृति विषयया तःपु च्वसु अंग्रजी भाषं पिदंगु दु । थ्वय्‌कलं नेपाली—नेवाः भाषा शव्दावली नांगु सफू व सत्यमोहन जोशीया नेपाली भाषं अनुवाद जूगु ‘Mha Puja : The Worship of Body of person’ सफू प्रकाशन यानादीगु दु । नापं थ्वय्‌कलं नेवाः कल्चरल सोसाइटी अफ अलव्रता पाखें पिदनीगु थीथी पुस्तिका, बुलेटिन, पाम्पलेट आदिया सम्पादन यानाः पिकायेगु ज्या ने.सं ११३४ निसें यानाच्वनादीगु दु । अथेहे थ्वय्‌कः हलिं नेवाः दबू, अमेरिकाया कार्यकारणी दुजः (ने.सं ११३६—११४२), हलिं नेवाः दबू अमेरिकाया सल्लाहकार (ने.सं ११४३ निसें), सत्यमोहन जोशी लोकसाहित्य संग्रहालयया संरक्षक आदि नं खः।

डाभिड गेलनर भाजु छम्ह आयरिस बेलायती नागरिक खः । थौंकन्हय् वय्‌क: बेलायतया अक्सफोर्ड विश्वविद्यालयय् एसिया व मध्यपूर्व विभागया सामाजिक मानवशास्त्रया प्राध्यापक खः । हिन्दु अले बौद्धदर्शन अन्तर्गतया धर्म, रिति परम्परा अले प्रतीकवाद सम्बन्धय् दुग्यंगु अध्ययन यानाझायाच्वंम्ह गेलनर भाजुं उपचार विधिनापया धर्मया सम्बन्धयात कयाः नं थःगु शोधया ख्यः तब्या याना यंकादीगु दु । नापनापं जाति, समुदाय, आदिवासीया म्हसीका अले राजनीतियात कयाः नं बिस्कं कथं दुवालेगु यानाच्वनादीगु दु । नेपालय् विशेषतः यलया नेवाः बौद्ध समाजनाप तःदँतक जीवन हनाः थीथी पक्षयात कयाः व्यावहारिक ज्ञान मुंकातःम्ह विज्ञ गेलनरजुं बज्रयानी नेवाः बौद्ध समुदाययात कयाः सन् १९८४ य् विद्यावारिधिया शोधग्रन्थ तयार यानादीगु खः । नेपालय् वयेवने यानांतुं च्वनादीम्ह वय्‌कलं नेपाःया धर्म, संस्कृति, संस्कार, पूजा, भाषानिसें कयाः नेपाःया राजनीतिइ लिपांगु इलय् जूगु थीथी आन्दोलन अले राज्यसत्ताया हिउपाः, आदिवासी समुदायया संगठनायात कयाः दुवालेगु नं यानावयाच्वनादीगु दु ।

नेवाः समुदाय अले नेपाःयात कयाः तःगू सफू च्वयादीधुंकूम्ह वय्‌क: विद्वान भाजुया अतिकं चर्चित अले प्रारम्भिक सफू खः : “Monk, Householder, and Tantric Priest; Newar Buddhism and Its Hierarchy of Ritual.” अथेहे गेलनर भाजुया राजनीतिक विधाया कृतित मध्ये न्ह्यथनेबहःगु कृति थथे खः – “Local Democracy in South Asia; The Micro politics of Democratization in Nepal and its Neighbors., Political and Social Transformations in North India and Nepal  लुमंकेबहः  Rebuilding Buddhism; The Theravada : Movement in Twentieth-Century Nepal” नेवाः बौद्ध अभियन्ता अले भिक्षुवर्गपिनि इतिहास खः । भाजु गेलनर वल्र्ड नेवाः अर्गनाइजेशनया संस्थापक मध्ये छम्ह खः, नापं नेपालभाषा एकेडेमिया नं पार्षद दुजः खः ।

डाभिड हार्गिभस् मूलतः छम्ह भाषाशास्त्री खः । अमेरिकाया डेट्रोराइड शहरय् जन्म जूम्ह थ्वय्‌क: पश्चिम ओरागन विश्वविद्यालयय् तःदँ तक भाषाविज्ञानया विषयय् प्राध्यापक जुयाच्वनादीम्ह खःसा आः धाःसा अवकास प्राप्त कायेधुंकूगु दु । भाषा विज्ञानसम्बन्धय् अन्तर्राष्ट्रिय स्तरया आपालं सेमिनारय् महत्वपूर्ण शोधपत्र न्ह्यब्वयेगु यानाझाःम्ह वय्‌क: नेपालभाषा काब्य साहित्यया प्रसंशक खः । जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठं च्वयादीगु चिनाखँयात कयाः दुग्यंगु अध्ययन यानादीम्ह डाभिड भाजुं सन् २०१४ य् थीथी चिनाखँ मुनाः “The Blossoms of Sixty Four Sunsets” नांया अंग्रेजी व नेपालभाषा निगू भासं सफू पिकाये धुंकूगु दु । थुम्ह भाजुया थःगु हे चिनाखँ सफू “Running Out of Words for afterwards”  सन् २०२१ य् पिदने धुंकूगु दु ।

मोतिलाल श्रेष्ठ स्वनिगःया पिने प्यूठानं पिदंम्ह पूर्व पुनर्जागरणकालया छम्ह सशक्त कवि खः । थ्वय्‌कःया ज्ञान भजन नांगु भजन म्ये सफू छगू ने.सं. १०३४ स वनारसं पिदंगु दु । थ्व सफू शरदचन्द्र शर्माजु वनारसं लुइका हयादीगु खः । थ्व सफुलिइ नेपालभाषाया च्यापु म्ये नापं नेपाली, हिन्दीया सछिपुं मल्याक म्ये दु । नेपालभाषाया म्येय् विभिन्न देवदेवीपिनिगु भक्ति स्तुतिया म्ये दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्वय्‌कःया म्ये विशेषतः आध्यात्मिक दर्शनपाखे ध्यय्‌चूगु व सगुण भक्ति रस भय्‌ब्यूगु जूसा तत्कालीन मेपिं कविपिनिगु भजन म्येय् थें निराशाया सः थ्वयाच्वंगु मदु । नापं ज्ञान गुणया खँ जक बिलिबिलि जायाच्वंगु नं मदु, युगानुकूल चेतनाया प्रवाह दु, न्हूगु उपमाया प्रयोग दु । स्थीर म यौवन चोनि मखु थ्वय्‌कःया थेंज्याःगु हे म्येया दसि खः ।

भाजु डेकन क्वगलि उत्तर आयरलैण्डया नागरिक खः । मूलत छम्ह भाषाशास्त्री व मानवसमाज, जातिविज्ञान कथं थःगु अध्ययनया लागा दयेकादीम्ह वय्‌क: थौंकन्हय् सेन्ट अन्ड्रस विश्वविद्यालय स्कटलैण्डय् प्राध्यापन ज्याय् तक्यनाच्वनादीगु दु । बेलायतया क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालयपाखें सन १९८६ इ रिसर्च फेलोसिप अन्तर्गत सामाजिक मानवविज्ञान विधाय् शोध ज्या न्ह्याकादीम्ह वय्‌क: नेपाः वयाः स्वनिगःया नेवाः समुदायदुनेया जाति, थरयात कयाः शोध ज्या यानादीगु खः । नेवाः समुदायया स्यस्यः जातिया संरचना, परम्परा, संस्कार, रिति अले

थुगु जातिया विशेषताया थीथी पक्षया सम्बन्धय् अध्ययन यानादीगु खः । लिपा धौख्यःया स्यस्यः समुदाययाबारे केन्द्रीत जुयाः थःगु विद्यावारिधिया शोध तयार यानादीगु खः । थुगु शोध ज्याया लिधंसाय् डेकेन भाजुं “A Collaborative Ethnography of Caste among the Newars of the Kathmandu Valley, Nepal” सिफू च्वयादीगु खः।

उतर आयरलैण्डया बेलफास्ट क्वीनस विश्वविद्यालयय् तःदँतक सह–प्राध्यापक जुयाः ब्वंकेगु ज्या यानादीम्ह वय्‌कलं जात प्रथा छुकिया लिच्वः खः ? केन्द्रीकृति राजतन्त्रया कारणं समाजय् थजात, क्वजात धैगु प्रचलन वःगु खःला वा हिन्दु ब्राम्हणवादया आस्था कथं खःला धैगु सम्बन्धय् तःगु कथं विश्लेषण यायेगु कुतः यानादीगु दु । विशेष यानाः भारतीय उप–महाद्वीपय् उकिसनं हिन्दू समुदायदुने दुगु जात, जातिया गुगु प्रथा खः उकियात दुग्यंगु अध्ययन यासें थुकिया बारे तःगू सफू च्वयादीगु दु । थुपिं मध्ये चर्चित सफूत खः – “Is a theory of caste still possible?  Hidden tribes of India, The Interpretation of Caste  Contested Hierarchies” आदि खः ।

तन्त्राख्यान सफू संस्कृत भाषाया पञ्चतन्त्र सफूतिं प्रभावित ४४ बाखंया पुचः खः । थुकी न्हापां संस्कृत भाषाया छपु श्लोक न्ह्यब्वयाः अनं उकिया नेपालभाषां अर्थ बियाः लिपा दसु कथं उगु अर्ति उपदेश नाप स्वापू दुगु बाखं न्ह्यब्वयेगु यानातःगु दु । थथे स्वापू दुगु बाखं न्ह्यब्वइबलय् अनेक उपमा खँपु छ्यलाः च्वमिं थःपिनिगु सिर्जनशीलता न्ह्यब्वयेगु यानातःगु दु । थ्व तन्त्राख्यान सफू नेवाः जनमानसय् तसकं लोकंह्वाःगु व लिपा लिपा तकं ल्ह्ययाः ल्ह्ययाः छेँय् छेँय् तयेगु यानातःगु खनेदु । थौंकन्हय् थ्व सफू देवनागरी लिपिइ मुद्रण जुयाः पिदने धुंकूगु दु ।

नेपालभाषा व बौद्ध अध्ययन विषयय् एम.ए यानाः पाटन क्याम्पसय् नेपालभाषा ब्वंकादीम्ह मय्‌जु तिमिला रंजितया जन्म वि.सं. २०१३ साल जेठ १६ गते यंगाःया मञ्जुश्री त्वालय् जन्म जूगु खः । वय्‌कःया मां मय्‌जु कुञ्जरिका रंजित व बौ कुञ्जबहादुर रंजित खः ।

वय्‌कलं थःगु स्कूल जीवनं निसें थौंतक निरन्तररुपं बाखं, कविता च्वयाः नेपालभाषा साहित्य थकायेगुलिइ ग्वाहालि याना झायाच्वनादीगु दु । वय्‌कः छम्ह नेपालभाषाया च्वमिया लिसें नेवाः पत्रकार, अनुवादक, भाषिक अभियन्ताया नापं समाजसेवी नं खः । वय्‌कःया नुगलय् दुने धम्मवती धयागु कविता संग्रह पिदंगु दुसा वय्‌कःया बाखं कविता थीथी पत्रपत्रिकाय् पिदंगु दु । थथे भाषा साहित्य तथा समाजसेवाया ख्यलय् ज्या यायां वय्‌कलं थःगु मन बुद्धशासन पाखे क्वसायेकाः वि.सं. २०७० सालं कार्तिक २ गते धम्मावती गुरुमांया पाखें प्रवजित जुयाः तिमिला रंजितं अनागारिका श्रद्धाचार्य जुयाविज्यात । अनागारिका जुयाबिज्यानाः नं थौंतक नेपालभाषा साहित्य ख्यः चकंका यंकेगुलिइ न्ह्यज्यानाः च्वनाबिज्याःगु दु ।

वय्‌कः नेपालभाषा मिसा खलः व बौद्ध महिला संघ, धर्मोदय सभाया सदस्य जुयादीगु दुसा पद्मसुन्दर विहार संरक्षण समितिया सदस्य व बोधि टिभीया बोर्ड सदस्य नं खः ।

नेपालभाषा साहित्यय् नांजाम्ह निबन्धकार, बाखंच्वमि व कवि तिलक प्रकाश बौ समरबहादुर व मां ज्ञानेश्वरी कायष्ठया माहिलाम्ह काय् खः । वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०५५ सालय् ख्वप जिल्लाया खौमा त्वालय् जूगु खः । थौंकन्हय् वय्‌कः ख्वपया तौमधि त्वालय् च्वनादी । वय्‌कः वि.सं. २००९ सालनिसें सामाजिक व राजनीतिक ज्याय् सव्रिय जुयादीगु खः । ने.सं. १०७३ सालय् ख्वपय् न्हय्‌म्ह ल्याय्‌म्हपिं जानाः सूर्यबहादुर पिवाःया नायःसुइ नेपाल साहित्य मन्दिरया स्थापना जुल । न्हय्‌म्ह संस्थापक दुजःपिं मध्ये तिलक प्रकाश कायष्ठ नं छम्ह खः ।

तिलक प्रकाशजुं राजनीती निर्भिक व निष्ठावान कर्म यानादिल धाःसा नेपालभाषा आन्दोलनय् थःगु शालिन व्यक्तित्वया म्हसीका बियादिल । थीथी इलय् भक्तपुर अस्पताल विकास समिति, श्री पद्म माध्यमिक विद्यालय, सुवर्ण स्मृति परिषद् व नेपाल साहित्य मन्दिरय् नायः जुयादीया वय्‌कलं सामाजिक, शैक्षिक, स्वास्थ्य व साहित्य सेवाय् समर्पित जुयादिल । थुलि जुयाः नं वय्‌कलं मू प्रतिष्ठा धाःसा साहित्य लेखनपाखें तयादिल ।

वय्‌कलं नेपालभाषाय् धनमाया (वि.सं. २०३५), ख्वबि झसुका (वि.सं. २०६३), उत्सर्ग (वि.सं. २०६९) काव्यकृतित नुगःजः (निबन्ध) व वयागु हाथ्या (वि.सं. २०६८) व कमला (वि.सं. २०७२) बाखं मुनाः च्वयादीगु दु । थुकथं हे वय्‌कलं शारदा (शोककाव्य)/२०५८, लक्ष्मणरेखा (निबन्ध संग्रह)/२०६२, झुक्न नजानेका राष्ट्रकवि नेता वीपी कोइराला (२०७८) व वीरग्रन्थ (२०७८) थेंज्याःगु तःजिगु सफू च्वयाः थःगु दखल नेपाली भाषाय् नं तयादीगु दु । वास्तवय् सांस्कृतिक, समाजोपयोगी अध्ययनया प्रभावकारीता लिच्वः जुया थःत म्हसीकेगु व ज्याखेले जूगु बौद्धिक कुतः तिलक प्रकाशया निबन्धया लेखन प्रवृत्ति व विशेषता खः ।

वय्‌कःया कविताय् समाज, देशय् जुयाच्वंगु बेथिति, विकृति, विसङ्गतिप्रति सचेत व भावुक जुयादीगु खनेदु । थौंया समाजय् आशंका, भय, अनिश्चितता जक थाय् कयाच्वंगु मखु मूल्यया विघटन जुयाः वनाच्वंगु दु । परिर्वतनशील थौंया प्रवृत्ति अले जीवनप्रति अनास्था आदि ह्राशोन्मुख प्रवृत्तियात तिलकजुं बाखन् उलादीगु दु । वीरग्रन्थ सफुलिइ नेपालय् प्रजातन्त्रया नितिं थःगु जीवन उत्सर्ग यानादीपिं ६० म्ह सहिदयाबारे योगदानबारे अन्वेषणमूलक कथं चर्चा यानादीगु दु ।

वय्‌कलं सफू, स्मारिका व स्मृतिग्रन्थया सम्पादन नं यानादीगु दु । सूर्यबहादुर पिवाःजुया दुरु पुखू हाँस्यव्यङ्ग्य सफू, जिउँदो इतिहास स्व. वैध कृष्णभूपाल मल्लया स्मारिका, नेपाल साहित्य मन्दिरया ख्वाःपौ मन्दिर १ व २ सम्पादन यानादिल । अथेहे स्व. जगतलक्ष्मी स्मृति सामयिक सङ्कलन नेवाः संस्कृति र संस्कार स्वास्थ्य विषयक संकलन वि.सं. २०६० भक्तपुर अस्पताल शतवार्षिकी स्मारिका व वि.सं. २०७४ सुवर्ण स्मृतिग्रन्थ आदि सफूया सम्पादन यानादीगु दु ।

राजनीतिक जीवन फुक्कं त्वःताः लेखनय् न्ह्यानादीम्ह तिलक प्रकाशजुयात थीथी संघसंस्थां थीथी हना–पौ, लय्‌ता–पौ व सम्मान देछाःगु दु । वय्‌कःयात पद्म मा. वि., भक्तपुर विकास सहयोग संघ, विराट नेपालभाषा सम्मेलन गुथि, नेपाल साहित्य मन्दिरं आदिं हंगु दुसा नेपालभाषा परिषद्पाखें ठाकुरलाल सिरपाः (ने.सं. ११३०) व तेजतीर्थ नेपालभाषा साहित्य सिरपाः (ने.सं. ११३६) पाखें सम्मानित यायेधुंकूगु दु । वय्‌कः थौंकन्हय् आत्मवृतान्त लेखनय् व्यस्त जुयाच्वनादीगु दु ।

स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु तीर्थ श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्‌कः नेपाःया नांजाःम्ह साहित्यकार व संस्कृतविद् नं खः । वय्‌कःया खस् नेपाली साहित्यय् तःगू हे कविता सफू पिदंगु दु ।

भाजु तीर्थ श्रेष्ठं पोखराया नेवाः छँ दनेगु ज्याय् ग्वहालिमि जुयाः मू वंगु भूमिका म्हितादीगु दु । वय्‌कः विन्दवासिनी धार्मिक समिति, पोखराया महासचिव नं जुयादी ।

तीर्थराज तुलाधरया जन्म ने.सं. १०४५ चिल्लाथ्व ५ कुन्हु येँय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां देवमाया तुलाधर व बौया नां बलराज तुलाधर खः ।

भाजु तीर्थराज तुलाधरजुं कविता, निवन्ध व साहित्य अनुवाद यानादी । वय्‌कःया न्हापां प्रकाशित रचना कविता खः । वय्‌कःया उगु सः नांगु कविता धर्मादेय पत्रिकास ने.सं. १०७१ य् पिदंगु खः । अंग्रेजी भाषं नेपालभाषाय् व नेपालभाषां अंग्रेजी भाषाय् अनुवाद यायेगुलिइ भाजु तीर्थराज तुलाधर नांजाःम्ह विद्वान खः । वय्‌कः साउदी अरेबिया नापं ब्याक्क गल्फ मुलुकय् राजदूत जुयादीधुंकूम्ह व तत्कालिन श्री ५या सरकारय् सचिव पदय् तकं आसिन जुयादीम्ह छम्ह नेवाः नं खः । वय्‌कःया प्रकाशित कृति आखे (विश्वबाखं, अनुवाद, ने.सं.१०८५), श्रीलंकाया न्हूबाखं (अनुवाद, ने.सं.१११३), सुगतसौरभ (अंग्रेजी अनुवाद) आदि खः । अथहे वय्‌कलं युनेस्कोया ग्वाहालिं यँपि त्बभिक या ल्भउब सिफू पिथनादीगु दु । वय्‌कःयात ने.सं. १०८६ स अनुवाद साहित्यया निंतिं श्रेष्ठ सिरपाः ब्यूगु खः । वय्‌कः अतिप्रबल गोरखा दक्षिणबाहु (न्हापांगु) व सुविख्यात त्रिशक्तिपट्ट (निगूगु) पाखें विभूषित जुयादीगु दु ।