भाजु त्रिप्रसाद धौभदेलया जन्म अबु शिवप्रसाद धौभदेल व मां ज्वालादेवी धौभदेलया कोखं ई.सं १९५९ य् जूगु खः । थौंकन्हय् वय्कः क्यानाडाया अल्वर्टाय् च्वनादी । विदेशय् च्वनाः नं थःगु मांभाय् व नेवाः जातिप्रति उलि हे माया यानादीम्ह थ्वय्कः छम्ह नेवाः अभियन्ता खः । भूगर्भशास्त्रय् स्नातकोत्तर यानाः थ्व विषयनाप सम्बन्धित लजगाः ज्वनादीम्ह खया नं त्रिप्रसाद धौभदेलं थः नेपालय् च्वनादीबलय् मांभाय्या ममतां नेपालभाषा विषयय् नं एम.ए पूवंकादिल । थःगु विद्यार्थीकालंनिसें नेपालभाषाया थीथी साहित्य सम्मेलन व नेवाः गतिविधिइ ब्वति कयाझायाच्वनादीम्ह थ्वय्कलं थःगु देशं पिने अर्थात् क्यानाडाय् नं क्यानेडियन नेवाः गुथि (ऋल्न्)या दुजः जुया नेवाः संस्कृति, नेवाः भाय्या प्रचारप्रसारया ज्याय् सक्रिय जुयाः आपालं ज्या यानादीगु दु । साहित्य ख्यलय् छम्ह प्रगतिशील लेखक कथं परिचितम्ह त्रिप्रसाद धौभदेलया च्वसां पत्रपत्रिकाय् च्वसु जक पिदंगु मखुसे नसंफाःगु चाया वैचारिक पक्ष नांगु समिक्षात्मक सफू नं पिदंगु दु । थ्व सफू नांजाःम्ह साहित्यकार रामशेखर नकःमिया नसंफाःगु चा उपन्यासयात कयाः नेपालभाषा एम.ए डिग्री पूवंकेगु निंतिं वय्कलं यानादीगु शोधग्रन्थ खः ।
ने.सं.१०७१ गुंलाथ्व नवमीकुन्हु भोलाछेँ, ख्वपय् बौ आशाकाजि शाक्य व मां सप्तमाया शाक्यया क्वखं भाजु त्रिरत्न शाक्यजुया जन्म जूगु खः । वय्कः ने.सं १०९८स नसंचा पत्रिकाय् दकलय् न्हापां आखिर आकाशय् छाय् जः मदै धयागु कविता ज्वनाः नेपालभाषा साहित्य लागाय् पिलूझाःम्ह कवि खः।
आधुनिक नेपालभाषा साहित्यया गद्य कविता ख्यलय् भाजु त्रिरत्न शाक्य छम्ह अग्रज कवि जक मखु छम्ह सशक्त हस्ताक्षर नं खः । लिसें वय्कः भाषा व जातिय आन्दोलनया छम्ह न्ह्यलुवा नं खः । प्रगतिवादी धारय् कविता च्वयादीम्ह वय्कलं थःगु कविताय् शोषित पीडिततय्गु सःयात बुलन्द रुपं थ्वयेकाः वयाच्वनादीगु दु । बिराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिया थांयागु रुपय् वय्कः धिसिलाक्क दनाच्वनादीम्ह वय्कः तःदँ तक तःक्वः हे नायः व सचिव जुयाः ज्या यानादीगु दु । वय्कः नेपालभाषा एकेदमीया दुजः नं खः । वय्कःया कविता सफू स्वंगु पिदने धुंकूगु दु, गुगु थुकथं दु— न्ह्योलं पाचिने मफुगु बिश्वास (नेसं.११०९), जंगबहादुरया सल (ने.सं.११३१), ई व जि (ने.सं.११४१)। शोषित, पीडित जनताया पक्षय् उमिगु हकहीतया नितिं सः तइम्ह व उमिगु शक्तिप्रति विश्वास याइम्ह, कवि त्रिरत्नं वर्तमानप्रति न्ह्याक्व हे असन्तोष प्वंकेगु याःसां वय्कः कन्हय्या भविष्यप्रति धाःसा उलि हे आशावादीम्ह कवि खः ।
महाकवि चित्तधर ‘हृदय’जुं थुलिंचा (ने.सं १०७४) धकाः नां तयादीगु थ्व कविता संग्रहया नेपालभाषा काव्य ख्यलय् छगू बिस्कंगु थाय् दु । महाकवि चित्तधर हृदयजुं वैकुण्ठप्रसाद लाकौल व वय्कःया पासापिं अर्थात् नेपालभाषां कविता च्वयेगु अभ्यास यानाच्वंपिं थुगु इलय्या मातृभाषाप्रेमी युवा विद्यार्थीपिंत थुलिंचा पुचः धकाः नां बियादीगु खः । थ्वहे थुलिंचा पुचःया काव्य साधनाया उपज खः थुलिंचा कविता संग्रह । थथे थ्वय्कःपिसं उगु इलय् च्वःगु आपालं कविता तत्कालीन राणाशासकपिनिगु डर त्रासं गुलिं थःपिसं हे छ्वयेका छ्वल सा गुलिं सुचुकेगु यायां थुखेलाः उखेला मदयावन । लिपा प्रजातन्त्र स्थापना जुसेंलि चित्तधर हृदयजुं थ्व थुलिंचा पुचःया उखें थुखें लानाः ल्यनाच्वंगु ल्यंपुल्यंगु कविता मुनाः थुलिंचाया नामं तारा लाकौल येँ पाखें पिकयादिलः । थुलिंचा पुचःया हे छम्ह मत्यवं मदुम्ह पासा कृष्णलाल डंगोल (१०२६–१०४७)या स्मृतिइ समर्पण यानातःगु थ्व सफूयात निद्याय् ब्वथलातःगु दु ।
न्हापांगु द्याय् वैकुण्ठप्रसाद लाकौलया झिंच्यापु कविता दुथ्यानाच्वंगु दुसा सफूया निगूगु द्याय् वय्कःया पासापिं कृष्णलाल, शंकरलाल श्रेष्ठ, विक्रमानन्द वैद्य, गोरक्षबहादुर, भवानीभक्त सिंह, चूडानन्द वैद्य, बद्रीमान (इन्दुनाद), व पूर्णनारायण प्रधानजुपिनिगु कविता दुथ्यानाच्वंगु दु । बांलाक ह्वयेमलाकं झ्वाःजुयाः उखेंथुखें लाःपि तत्कालिन मातृभाषाप्रेमी युवा विद्यार्थीपिं — श्री बद्रिमानजु, श्री विक्रमानन्द, श्री गोरक्षबहादुर, श्री चूडानन्द, श्री पूर्णनारायण, श्री भवानीभक्तसिंह आदिपिनिगु कविताय् नं पृथक विशेषता जा दैगु हे जुल, परन्तु शंकरलालजुयागु सुकुमार भावनां पाठकपिन्त विशेष आकर्षित याः ।
थथे हे मातृभाषा अनुराग, सुधारवादी भावना, देशभक्ति, उपदेशात्मक प्रवृति थुगु काव्यया छगू पक्ष जूगु दुसा सौन्दर्य उपासना कल्पनाशीलता स्वतन्त्र विषय चयन आदि मेगु पक्ष जूगु दु । थ्वहे कथं थुलिंचा कविता संग्रह नेपालभाषा साहित्यया वर्तमान युगया काव्य लिसे योगवीरसिं कालया काव्य प्रवृत्ति विद्यमान जूगु कविता संग्रह खः ।
महाकवि चित्तधर ‘हृदय’जुं थुलिंचा (ने.सं १०७४) धकाः नां तयादीगु थ्व कविता संग्रहया नेपालभाषा काव्य ख्यलय् छगू बिस्कंगु थाय् दु । महाकवि चित्तधर हृदयजुं वैकुण्ठप्रसाद लाकौल व वय्कःया पासापिं अर्थात् नेपालभाषां कविता च्वयेगु अभ्यास यानाच्वंपिं थुगु इलय्या मातृभाषा प्रेमी युवा विद्यार्थीपिंत थुलिंचा पुचः धकाः नां बियादीगु खः । थ्व हे थुलिंचा पुचःया काव्य साधनाया उपज खः थ्व थुलिंचा कविता संग्रह । थथे थ्वय्कःपिसं उगु इलय् च्वःगु आपाल. कविता तत्कालिन राणाशासकपिनिगु डर त्रासं गुलिं थःपिसं हे छ्वयेका छ्वलसा गुलिं सुचुकेगु यायां थुखेलाः उखेलाः मदयावन । लिपा प्रजातन्त्र स्थापना जुसेंलि चित्तधर हृदयजुं थ्व थुलिंचा पुचःया उखें थुखें लानाः ल्यनाच्वंगु ल्यंपुल्यंगु कविता मुनाः थुलिंचाया नामं तारा लाकौल येँ पाखें पिकयादिल । थुलिंचा पुचःया हे छम्ह मत्यवं मदुम्ह पासा कृष्णलाल डंगोल (१०२६–१०४७)या स्मृतिइ समर्पण यानातःगु थ्व सफूयात निद्याय् ब्वथलातःगु दु । न्हापांगु द्याय् वैकुण्ठप्रसाद लाकौलया झिंच्यापु कविता दुथ्यानाच्वंगु दुसा सफूया निगूगु द्याय् वय्कःया पासापिं कृष्णलाल, शंकरलाल श्रेष्ठ, विक्रमानन्द वैद्य, गोरक्षबहादुर, भवानीभक्त सिंह, चूडानन्द वैद्य, बद्रीमान (इन्दुनाद), व पूर्णनारायण प्रधानजुपिनिगु कविता दुथ्याना च्वंगु दु । बांलाक ह्वयेमलाकं झ्वाःजुया उख्यंथुख्यं लाःपि तत्कालिन मातृभाषा प्रेमी युवा विद्यार्थीपिं — श्री बद्रिमानजु, श्री विक्रमानन्द, श्री गोरक्षबहादुर, श्री चूडानन्द, श्री पूर्णनारायण, श्री भवानीभक्तसिंह आदिपिनिगु कविताय् नं पृथक विशेषता जा दैगु हे जुल, परन्तु शंकरलालजुयागु सुकुमार भावनां पाठकपिन्त विशेष आकर्षित याः । थथे हे मातृभाषा अनुराग, सुधारवादी भावना, देशभक्ति, उपदेशात्मक प्रवृति थुगु काव्यया छगू पक्ष जूगु दुसा सौन्दर्य उपासना कल्पनाशीलता स्वतन्त्र विषय चयन आदि मेगु पक्ष जूगु दु । थ्वहे कथं थ्व थुलिंचा कविता संग्रह नेपालभाषा साहित्यया वर्तमान युगया काव्य लिसे योगवीरसिं कालया उदेशात्मक प्रवृत्ति विद्यमान जूगु संक्रमणकालया कविता संग्रह खः ।
दयाबहादुर खड्गी साहित्यिक ख्यलय् दया खड्गी बेचैन कथं परिचितम्ह खः । वय्कःया जन्म ने.सं १०८४ इ जूगु खः । थ्वय्कः साहित्यया तःगू विधा अर्थात् बाखं, कविता, गजल, हाइकु च्वज्याय् नेपालभाषाया नापं नेपाली भासं नं च्वसा न्ह्याकादीम्ह स्रष्टा खः ।
थ्वय्कलं नेपालभाषाया बाखं ख्यलय् भावनाया छगू न्हूगु संसार (ने.सं १११२), आशंका (ने.सं ११२६), जीवनया लँपुइ (ने.सं ११३४) थेंज्याःगु सामाजिक यथार्थवादी बाखं सफू पिकयाः नेपालभाषाया न्हूबाखंयात चकंकेगु ज्या यानादीगु दुसा जि व जिगु यात्रा (ने.सं १११८), इलं बुइकूगु चिनाखँ (ने.सं ११२४) थेंज्याःगु आधुनिक कविता संग्रह पिकयाः थौं थम्हं यात्रा यानाच्वंगु समाजया यर्थाथता बोध यायेगु ज्या यानादीगु दु । दया खड्गीया च्वसा हाइकु व गजल विधाय् नं उलि हे जः । छम्ह हाइजिनया रुपय् वय्कलं नेपालभाषाय् ने.सं १११९ निसें ११२३ दुने सच्छिकू हाइकु, न्यय्कू हाइकु, तकुस्वां यानाः स्वंगू हाइकुया सफू पिकयादीगु दु । गजलया ख्यलय् मतिनाया लँपुइ (ने.सं ११२१) सफू पिकयाः थःत गजलकार कथं नं म्हसीके बियादीगु दु । गजल लेखनय् दयाजु मतिनाया म्ये हालीम्ह स्रष्टा कथं न्ह्यलूसां समग्र रुपय् थ्वय्कः थौंया समाजय् विद्यमान मज्यूगु मभिंगु प्रति विरोध याइम्ह व सकारात्मक परिवर्तन प्रति आशक्तम्ह गजलकार कथं थःत म्हसीके बियादीगु दु ।
दयाजुं मेमेगु भाषाया बाखं गथे – प्रेमचन्दया न्यापु बाखं, रवीन्द्रनाथ टैगोरया निपु बाखं थःगु भाषां हीकाः नेपालभाषाया ब्वमिपिंत मेमेगु भाषाया बाखं म्हसीके बियादीगु दु । अथेहे वय्कलं न्हू प्रतिभा, नेवाः हाइकु मुना थेंज्याःगु सफू, मणिगल लय्पौ थेंज्याःगु पत्रिकाया सम्पादन व थीथी भाषिक साहित्यिक संस्थाय् आवद्ध जुयाः नेपालभाषा साहित्य थपू यायेगु निंतिं आपालं ज्या यानादीगु । वय्कःया थज्याःगु हे ज्यायात कदर यानाः वय्कयातः थीथी संस्थां थीथी सिरपाः गथे— न्हूगु विश्वभूमि, विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथि, लुमिन नेपालभाषा सिरपाः आदि देछाःगु दु ।
थौंकन्हय् अमेरिकाया ओरेगनय् च्वंच्वनादीम्ह दयारत्न शाक्य मां तेजमाया व बौ मोतिकाजि शाक्यया कांछाम्ह काय कथं सन् १९५१ नोभेम्बर ९ शुक्रबाः कुन्हु येँय् न्यतय् जन्म जूगु ख । नेपालभाषा व नेवाः संस्कृति च्वन्ह्याकेगु व विश्वय् न्यंकेगु ज्याय् थःत मदिक्क फ्याना वैच्वनादीम्ह दरशा नामं नं म्हसिका दुम्ह दयारत्न शाक्य नेवाः आन्दोलनय् छम्ह न्ह्यथनेबहम्ह व्यक्तित्व ख ।
अमेरिकाया ओरेगन विश्वविद्यालय व नेपाःया त्रिभुवन विश्वविद्यालयं नेपालभाषाया भाषाविज्ञान, व साहित्यय् स्नातकोत्तर यानादीम्ह दयारत्न शाक्य छम्ह तःगू भाषाया विज्ञ नापं बहुआयामिक व्यक्तित्व खः । अनुसन्धाता, भाषाविद्, च्वमि व शिक्षकया नापं दोभाषे व अनुवादक जुयादीम्ह वय्कलं अमेरिकाया थीथी कलेजय् ब्वंकेगु लिसें छम्ह स्वतन्त्र शिक्षक जुयाः तःम्ह विदेशी विद्वानतय्त खय् भाय् व नेपालभाषा नापं नेवाः संस्कृति स्यनेगु यानादीगु दु । अथेहे थीथी अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन व गोष्ठीइ नेपालभाषा व नेवाः संस्कृति सम्बन्धी शोधपत्रत न्ह्यब्वयेगु नापं आपालं ज्याझ्वःत नं यानादीगु दु ।
भाषाविद् दरसाजुं नेपालभाषा व अंग्रेजी भाषं थीथी सफू पिथनादीगु दु । वया प्वाथय् दु (ने.सं ११२८) वय्कःया न्ह्थनेबहःगु सफू ख । थुगु सफुलिइ वयकःया नेपालभाषाया भाषिक विशेषतायात कया च्वयातैदीगु च्वसुत मुनाच्वंगु दु । अथेहे वय्कलं च्वयादीगु नेपालभाषा सम्बन्धी मेमेगु सफू खः— Newa Bhaye Learner (ने.सं. ११३१)। नेपाल भाषा शिक्षा (ने.सं १११८) व बन्दीपुरया नेपाल भाषा (ने. सं. १११४), The Bandipur Dialect of Nepal Bhasha – 2021 AD) आदि ।
नेवा संस्कृतिइ नं उतिकं ल्हाः च्वजाःम्ह वय्कःया इल्हन सम्यक (ने.सं. ११०१) झिंनिदँया सम्यक महादान पर्व (ने.सं. १११३) सफू नं पिदंगु दु । वय्कलं बौद्ध भिक्षु महाप्रज्ञाया बौद्ध ऋषि महाप्रज्ञाया आत्मकथा १, २, ३ खण्ड ने.सं. ११०३,११०५,११०९ संपादन यानादीगु दु । सफू च्वयेगुली जक मखु सम्पादनया ज्याय् नं उलि हे मन क्वसाःम्ह दयाजुं धर्मोदय थुजागु पत्रिकाया संपादन यायेगु लिसें मेमेगु पत्रपत्रिकालिसें नेवाः विज्ञान थेंज्याःगु अन्तरराष्ट्रिय जर्नल पिथनादीगु दु । वय्कः ल्इब् या लसकुस (२००१) पौ पिथनाया नं दुजः खःसा वय्कःया सम्पादनय् ध्ल्इ या दँपौ हलिं नेवाः नं पिदंगु दु । दयारत्न शाक्य नेपाः तथा नेवाःनाप सम्वन्धित थीथी संस्थाय् आवद्ध जुयाः नं नेपाली जनता व नेवाः जातिया नितिं ज्या यानादीम्ह छम्ह न्ह्यलुवा नं खः ।वय्कः नेवाः अर्गनाइजेसन अफ अमेरिका ९ल्इब्० (ई.स२००१–०६) या संस्थापक न्वकु खः । थौंकन्हय् हलिं नेवा दबू (WNO) या आजीवन संरक्षक कथं सम्मानित वय्कः उगु संस्थाया छम्ह संस्थापक दुजः नं खः । वय्कःया हे कजिसुइ सन २०१८य् हलिं नेवाः दबूया ग्वसालय् येँ तःजिक निक्वःगु विश्व नेवाः सम्मेलन क्वचाःगु खः ।
बा देवरत्न शाक्य व मां मोहनमाया शाक्यया क्वखं यलया नकःबही लाछीइ ने.सं १०९० (वि.सं. २०२६ श्रावण २६)य् साहित्यकार दर्वेरत्न शाक्य बूगु खः । वय्कःया मेगु म्हसीका मंगलमान शाक्य खः । स्वनिगः साहित्य पालाःया छ्याञ्जे भाजु शाक्यं थीथी पत्रिका (आखे स्वलापौ, ने.सं. ११०८) सम्पादन यानादीगु नापनापं इलय् ब्यलय् नेपालभाषाया थीथी पत्रिकाय् थःगु साहित्यिक सृजना चिनाखँ, बाखं, च्वखं पिथना झायाच्वनादीगु दु । वय्कःया न्हापांगु च्वसु राजामति वापतिइ ने.सं. ११०६ य् पिदंगु च्वखँ छगू गफ छु च्वयेगु बारे खः ।
नेपाल संबत् ११०० चिल्लागा द्वादशीकुन्हु बाः नरेशवीर शाक्य व मां प्रज्ञादेवी शाक्यया कोखं जमः, येँय् भाजु दर्शनवीर शाक्यया जन्म जूगु खः । भाजु दर्शनवीर शाक्यं कविता, ख्याली लिसें चिकिचाधंगु सिनेमाया स्क्रिप्ट च्वयेगु व निर्देशन यायेगु ज्या नं यानादी । थौंया छम्ह बहुआयामिक व्यक्तित्वया रुपय् वय्कः झीगु भाषा व साहित्यय् खनेदयेकः झायाच्वंगु दु ।
वय्कः ईलोहं प्रकाशनपाखें पिदनाच्वंगु ईलोहं मचा लय्पौ, पेजथ्री बाछिपौ व लुँआखः रंजना लिपि लय्पौया सम्पादक खः । वय्कःया पिदंगु सफू थुकथं दु– ख्यालि मुना १ (ख्यालि), विश्वया न्यापु मचा बाखं –३ (अनुवाद), ख्यालि मुना २ (ख्यालि), साय्द मतिना धैगु (चिनाखँ, ने.सं. ११२४), मनया गथः (सम्पादन), नागरसर्वस्व (अभिलेख, संपादन, ने.सं.११३९), कामकला जगन्नाथ देगःया तुनांसिंइ (ने.सं. ११४१) आदि । अथेहे वय्कलं निर्देशन व स्क्रिष्ट च्वयादीगु प्याखं थुकथं खः – द मिथ (ने.सं.११३४), द मिथ ० (ने.सं.११३८), इन्द्रायणी (ने.सं. ११३९), घोषक (ने.सं.११४१) । नेपालभाषा संकिपा नखतय् न्ह्यब्वःगु वय्कःया संकिपा द मिथयात उत्कृष्ट स्क्रिप्ट लेखन, उत्कृष्ट निर्देशन व उत्कृष्ट संकिपा सिरपाः लाःगु खः ।
बखतबहादुर कवि योगवीर सिंहया समकालीन खयां नं थ्वय्कःया काव्य परम्परा भक्ति प्रवृत्ति पाखे क्वसाःगु दु । नेपालभाषां चिनादीगु थ्वय्कःया न्हय्पु म्ये फुक्क धयाथें आत्मआलोचना, आत्मनिवेदन कथंयागु जूगु दु । मायान केनकाव तल रे जगत है मैजु ज्ञानी छि जिके वःसा थामे याये कूल आदि थ्वय्कःया लोकंह्वाःगु म्येँ खः । बक्रोक्ति अभिव्यक्ति थ्वय्कःया जक मखु तत्कालीन कविपिनिगु हे छगू कथं शैलीगत विशेषता जूगु दु ।
भाजु दिनेश शाक्यया जन्म बि.सं. २०२३ फागुण १५ जूगु खः । वय्कःया मांया नां तीर्थमाया व बौया नां हेमन्त शाक्य खः । वय्कः मेची अंचल, झापा जिल्ला धुलावारीया उद्योगी व्यापारी लिसें नेवाः न्ह्यलुवाः खः । ने.सं. ११०१ निसें नेपालभाषा, नेवाः संस्कृति व नेवाःतय् उत्थानया निंतिं वय्कः मदिक्क क्रियाशील जुयाः झायाच्वंगु दु । वय्कः नेवाः खलः, झापा धुलावारीया संस्थापक दुजः, नेवाः पासामुना पुचः विर्तामोडया संस्थापक ल्यूछ्यान्जे खः । नेवाः राष्ट्रिय संगठन जापान प्रवाश कमिटी सन् २००२ य् गठन यानाः वय्कः उकिया न्हापांम्ह उपाध्यक्ष, लिसें नेवाः देय् दबू झापा जिल्लाया नायः जुयाः नं ज्या यानादीगु दु । वय्कः नेवाः देय् दबूया पाखें थीथी जिल्लाय् जुइगु अधिवेशन, सभा सम्मेलनय् नं सक्रिय जुयाः ब्वति कयादी । वय्कःयात नेवाः पासामुना, विर्तामोडपाखें सम्मान याःगु दु ।