बौ सुब्बा दिव्यमान मल्ल व मां मोदिनीकुमारी मल्लया कोखं येँया गुच्चात्वालय् ने.सं. १०३७ मार्ग शुक्ल ५ कुन्हु च्वखँ च्वमि भाजु खड्गमान मल्ल बूगु खः । हिन्दी भाषाय् स्नातकोत्तर पूवंकाः नेपालभाषा व नेपाली भाषाय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह भाजु मल्लं नेपालभाषा साहित्यय् थःगु च्वसा निबन्ध व समालोचना विधा पाखे न्ह्याकादीगु दु । नेपालभाषाय् समीक्षात्मक भूमिका व परिचयात्मक सफू धलः च्वया समालोचना लागायात तिबः बियादीम्ह भाजु खड्गमानया न्हापां पिदंगु च्वसु एकल शासनया अन्तय् झीगु साहित्य नांगु च्वखँ (ने.सं.१०७३ , नेपाल १/५) खः । वय्‌कः वि.सं. २०३० य् नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिस्थानं पिदंगु पर्यायवाची शब्दकोष सफूया नेवार भाषा शब्द खण्डया सम्पादन नं खः । नेपालभाषाया साहित्यय् अतिकं नुगः क्वसाःम्ह मल्ल भाजु नेपालभाषा प्रकाशिनी समितिया परीक्षक जुयाच्वनादीगु इलय् वय्‌कलं थीथी सफूया अध्ययन यानाः उगु हे सफूया समीक्षात्मक टिप्पणी धलः नं तःगू हे च्वयादीगु दु । थज्याःगु हे भूमिका मध्ये वय्‌कःया नेपालभाषा न्हू बाखं पुचःया भूमिका न्ह्यथनेबहः जू । थथे इलय् ब्यलय् च्वखँ, समालोचना व न्वचू पिथना झायाच्वनादीम्ह भाजु खड्गमान मल्ल लोकसेवा आयोगया सम्माननीय सदस्य तकं जुयाः ने. से. १११८ चिल्लाथ्व ३ य् चय्छदँया उमेरय् दिवंगत जुयादिल ।

बौ तीर्थमान श्रेष्ठ व मां अष्टमाया श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०६१ स समालोचक भाजु खड्गमान श्रेष्ठया जन्म येँया कालिमातिइ जूगु खः । इतिहास व नेपाली विषयय् स्नातकोत्तर व कानूनशास्त्रय् स्नातक यानादीम्ह भाजु श्रेष्ठया च्वसा नेपालभाषा, नेपालीभाषा व अंग्रेजी भाषा थ्व स्वताय्‌सं च्वन्ह्याः । नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् वय्‌कलं च्वसा न्ह्याकादीगु मू विधा समालोचना खः । नेपालभाषाया प्राध्यापन पेशाय् थःत फ्यानाच्वंगु इलय् थीथी पत्रिकाय् समालोचनात्मक च्वसु च्वयाः म्हसीका बियादीम्ह भाजु श्रेष्ठया न्हापांगु च्वसु कस्तुरी पत्रिकाय् पिदंगु सुगत सौरभया समीक्षा खः । थ्वय्‌कःया सफू हे कथं छुं पिदंगु मदुसां अन्वेषणात्मक प्रतिभा दुम्ह भाजु श्रेष्ठया पुरातत्व विभागया महानिर्देशक जुयाच्वंगु इलय् इतिहासनाप स्वापू दुगु च्वखँया नापं समीक्षात थीथी पत्रिकाय् पिदंगु दु ।

नेपालभाषा साहित्यय् आख्यान तत्व दुगु बाखंम्ये प्राचीनकालं निसें खनेदुसां खण्डकाव्यया प्रार्दुभाव पुनर्जागरणकालय् वयाः सिद्धिदास महाजुया सत्यसती (ने.सं १०३३) खण्डकाव्यनिसें जक जुल । तर सिद्धिदास महाजुं नं संस्कृत साहित्यय् प्रचलित खण्डकाव्यया शास्त्रीय मान्यतायात पूर्णरुपं पालन यानामदी । खण्डकाव्यया नायः द्यः, जुजु वा वीर धीरम्ह वा इतिहास प्रसिद्धम्ह जुइमाः धैगु गुगु नियम दुगु खः उकियात पालन मयासे छम्ह साधारण मिसायात मू पात्र यानाः नेपाःया सामाजिक सांस्कृतिक परिवेसय् समस्यापूर्तिया शैलीं सत्यसती खण्डकाव्यया रचना यानादीगु खः । सत्यसती खण्डकाव्ययां ल्यू वय्‌कलं संवाद नांगु मेगु संवादात्मक शैलीया खण्डकाव्य नं च्वयादीगु दु। सिद्धिदासया ल्यू खण्डकाव्य च्वयेगु रहर जेलकालिन कविपिंसं न्ह्याकल । रामायण, महाभारतया छुं कथा अंशयात कयाः रत्नध्वजया नारद मोह, फत्तेबहादुर सिंहया– वनवासया छगू खँ (ने.सं.१०६८), ख्युं अयोध्या, चित्तधर हृदयया– बभ्रुवाहन (ने.सं १०६९), पिदन । अथेहे बौद्ध जातक अवदानयात कयाः योगवीर सिंहया रानीमन्दिराया विलाप, चित्तधरया हे गौत्तमबुद्ध, धर्मरत्न यमिया विश्वन्तरया मचात दान (ने.सं. १०७२) आदि खण्डकाव्य पिदन । धर्मरत्न यमिया सँदेय्‌या लिसः (ने.सं. १०७१), ईश्वरानन्दया सन्देश (ने.सं.१०७८) खण्डकाव्यया प्रकाशनं खण्डकाव्यया ख्यलय् छगू ह्यूपाः हयाबिल । पूर्वीय मान्यतायात पालन मयासे झीगु रुढिगत समाज, क्वह्यंगु मान्यतायात उलाबीगु ज्या थ्वय्‌कःपिनिगु खण्डकाव्ययात जूगु दु । थ्वय्‌कःपिंसं खण्डकाव्यय् विवेक मखु प्रगतिशील बिचाः ब्वयेगु माध्यम कथं छ्यलेगु यानादिल । थथे आधुनिककालय् वयाः संस्कृत परम्परायात नालाः नेपालभाषां खण्डकाव्य च्वयेगु याःसां विषयगत नापं प्रस्तुतिगत रुपं न्हू पहः व मौलिकता बिइगु कुतः खनेदत । थ्वहे झ्वलय् सामाजिक विकृति विसंगतिप्रति व्यंग्यं जाःगु मदनमोहन मिश्रया गजिगुलुया म्हगसय् पशुपतिनाथ (ने.सं१०९५), सीताहरण (ने.सं १०८०), रामराज्य (ने.सं १०८३) बागमतिया ख्वःसः (ने.सं.१११२), थेंज्याःगु खण्डकाव्य पिदन । अथेहे सिद्धिचरण श्रेष्ठ स्वच्छन्दवादी प्रवृतियागु लुभुनी (ने.सं. ११११), तृष्णा (ने.सं. ११११), उत्तरा विलाप (ने.सं१११४) थेंज्याःगु खण्डकाव्य च्वयाः नेपालभाषाया खण्डकाव्यया ख्यलय् न्हूगु अनुभूति याकेबिल । संख्यात्मक रुपं जक मखु गुणात्मक रुपं नं नेपालभाषाया खण्डकाव्ययात तःजि जुइकेबिल । चित्तरञ्जनया मां लुमंकाः (ने.सं. १०७१), मेरी बाबा (ने.सं. ११२९), खण्डकाव्य नं थज्याःगु प्रवाह अन्तर्गत लाःगु खण्डकाव्य खः । नेपालभाषाया खण्डकाव्यया ख्यलय् महाकवि गिरिजाप्रसाद जोशीं हेल्चा (ने.सं १०८४), बुद्ध नुगः, मन्त्र (ने.सं ११०१) थेंज्याःगु जनपक्षीय खण्डकाव्य च्वयाः थ्व ख्यलय् खनेदयेकः झाल । वय्‌कःया बुद्धनुगः (ने.सं ११०३) खण्डकाव्य धर्मया ख्यलय् च्वंमिपिंत नं प्रगतिशील यायेगुया तातुनाः च्वयातःगु खण्डकाव्य खः । हेल्चा खण्डकाव्य श्रेष्ठ सिरपाः प्रतियोगिताया निंतिं बीधुंकूगु खयां नं सफूया रुपय् धाःसा पिदंगु मदुनि । ने.सं १०३१ य् जनकवि दुर्गालालया भिक्षुया मतिना खण्डकाव्य ज्वनाः थ्व ख्यलय् खनेदयेकः झाल । थनं लिपा राजभाइ जकःमिया खराचा व सिंह मचाखण्डकाव्य पिदन । नेपालभाषाय् छन्दोवद्ध कविता चीनीपिं अमोध ताम्रकार, भूषणप्रसाद श्रेष्ठ, लाभरत्न तुलाधर, राजभाइ जकःमि थेंज्याःपिं स्रष्टापिं मदुगु मखुसां खण्डकाव्यया प्रकाशन म्हो हे जक जूगु दु । अथेहे नेपालभाषाय् पिदंगु खण्डकाव्ययात कयाः चर्चापरिचर्चा नं तसकं म्हो जक जूगु दु ।

मानबहादुर जोशी पुनर्जागरणकाल न्ह्यःयाम्ह छम्ह च्वन्ह्याःम्ह साहित्य सर्जक खः । थ्वय्‌कःया न्यागू भाग दुगु राग माला (म्ये सफू) छगू लुयावःगु दु । थ्वय्‌कःया म्ये नं फुक्क धया थें बेदान्त दर्शनं प्रभावित जूगु दु । पद्य रचना बाहेक थ्वय्‌कलं गद्यय् नं स्वस्थानी सार, शिवरात्री महात्म्य आदि बाखं च्वयादीगु दु ।