गोपाल सिंह नेवाः मूलया छम्ह भारतीय नागरिक खः । गुलिखे लिखतय् गोपाल सिंह नेपालय् जन्म जूगु लिपा बम्बई वनाः ब्वंवन, अन हे स्थायी थाय्बाय् दयेकल धकाः न्ह्यथनातःगु दु । अथेहे मेमेगु श्रोतय् धयातःकथं वय्क: भारत, विहारया वेतिया जिल्लाय् बूगु खः । तर गोपाल सिंहया पूर्खा धाःसा स्वनिगःया नेवाः हे खः । बम्बई शहरया थीथी शिक्षण संस्थाय् प्राध्यापनया ज्या यानादीम्ह वय्क: लिपा सन् १९६३ निसें बनारस हिन्दु विश्वविद्यालयया प्राध्यापक जुल । अनया नेवाल अध्ययन केन्द्रया निर्देशक कथं भाला क्वबियादिल । अनं लिपा उत्तर बङ्गाल विश्वविद्यालयया हिमालयन अध्ययन केन्द्रया प्राध्यापक जुल । जीवनया अन्तिम इलय् नेपाःया त्रिभुवन विश्वविद्यालयया समाजशास्त्र विभागया प्राध्यापक कथं अध्यापन यायेगु ज्या यानादिल । बलिउडया समाजय् गोपाल सिंहयात छम्ह प्रभावशाली गीतकार कथं हनाबना तयातःगु दु । जीवनया प्रारम्भिक कालय् पत्रकारिताय् नं ल्हाः तयादीम्ह वय्कलं थीथी पत्रपत्रिका पिथनेगु ज्या नं यानादीगु खः । हिन्दी काब्य ख्यःया छम्ह नांजाम्ह कवि कथं नं गोपाल सिंहयात म्हस्यू । थः स्वयं नेवाः पूर्खाया सन्तान जूगुया नातां थुगु समुदाययात कयाः साँस्कृतिक, सामाजिक, धार्मिक, भाषिक अले कलाया ल्याखं दुवालेगु व छगू प्राज्ञिक शोध प्रणाली कथं बौद्धिक ज्या यायेगु तातुनाः बम्बई विश्वविद्यालयपाखें बिस्कं कथंया विद्यावारिधि यायेगु बिचाः यानादिल । थुबलय्तक नेवाः समुदायया कला, संस्कृति, इतिहास आदियात कयाः सिल्भाँ लेभि, ब्रायन हडसन, ओल्डफील्ड आदि पाश्चात्य मनूतय्सं जक च्वयेगु याःगु खः । तर शोधविधि कथं च्वयेगु ज्या धाःसा दकलय् न्हापां सन १९५९ इ गोपालसिंह भाजुं यानादीगु खः । वय्क:या त्जभ ल्भधबचक सफू थुगु शोधया हे लिच्वः खः । गोपालसिंहया धापू कथं थुलि तःजिगु व ऐतिहासिक शोध ज्याया निंतिं कविकेशरी चित्तधर हृदय, ठाकुरलाल मानन्धर, पूर्णदास श्रेष्ठ आदि तःम्ह नेवाः साहित्यकारपिनि तिबः दुगु खः ।
स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु गोपाल राज जोशी नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म बि.सं.२००१ सालय् धनकुटाय् जूगु खः । वय्कः लिपा बिराटनगरय् च्वंझाल । वय्कःया मांया नां पद्मकुमारी व बाःया नां गुणराज जोशी खः । वय्कः झी पुचः विराटनगरया न्हापायाम्ह नायः खः । लिसें वय्कः अनया मेमेगु संघसंस्थाय् नं आवद्ध जुयादी । वय्कलं बिराटनगरया नेवाःतय् निंतिं प्रारम्भिक नेवारी पुस्तिका च्वयाः पिथनादिल । लिसें वय्कलं यक्व कविता व थीथी बिषयया च्वसु च्वयाः नं पिथनादीगु दु ।
गोपालराज वंशावली नेपालमण्डलया ऐतिहासिक घटनावलीया पुचः खः गुगु थौंया नेपाःया इतिहासकारपिनिगु आधार ग्रन्थ जूगु दु । थ्व वंशावली दकलय् न्हापां ने.सं १०१९ य् बेलायतया विद्वान सेसिल वेण्डालं (ने.सं ९७६–१०२६) लुइकूगु खः । उकिं थुकियात वेण्डाल वंशावली नं धाः । लिपा ने.सं १०४२ य् वीरपुस्तकालयय् अनया पण्डितपिंसं सफूया लगत दयेकाच्वंबलय् थ्व सफुलिइ दकलय् न्हापां गोपाल वंशयापिं जुजुपिनिगु नां दुथ्यानाच्वंगुलिं थ्व ग्रन्थयात ‘गोपालवंशादि प्राचीन राजवंशावली’ धकाः नां ब्यूगु खः । लिपा थुकियात धनवज्रपिंसं गोपालराज वंशावली धाल । थौंकन्हय् थ्व ग्रन्थयात राष्ट्रिय अभिलेखालय लगत—ल्याः १–१५८३ (पत्र ४८,१७ –६३ व तँसा छपत्र ५० अपूर्ण) माइक्रोफिल्म ल्याः– बी १८÷२३ स दुथ्याकातःगु दु । भुजिंम्वल लिपिं ताडपत्रय् च्वयातःगु थ्व गोपालराज वंशावलीया २५% पौ– (पौ १७–२९ ) अशुद्ध संस्कृत व ७५ % (पौ २९–६३) पुलांगु नेपालभाषां च्वयातःगु दु । थ्व ग्रन्थ च्वःम्हेसिगु नां मदु । थुकी छ्यलातःगु नेवाः भाय् व अभिव्यक्तिया आधारय् सुं नेवाःइतर पण्डितं च्वःगु जुइमाः धकाः अनुमान यानातःगु खः । थुकी छ्यलातःगु संस्कृत नं नेवाःपहया संस्कृत खः । थ्व सफुलिइ थ्यमथ्यं ४५० व्यक्तिया नां दुसा ३०० ति थाय्या नां दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व गोपालराज वंशावली ग्रन्थ जुजु जयस्थिति मल्ल (ने.सं ५०२ – ५१५)या शासनकालय् च्वःगु खः धैगु खँ थ्व ग्रन्थय् उल्लेख जुयाच्वंगु थीथी प्रशंगपाखें सीकाकायेफु ।
थुकी ने.सं ५०८ निसें ५०९ तकया घटनाया वर्णन दु, गुगु अप्वः धयाथें जयस्थिति मल्लया राज्यकालय् जूगु राजनैतिक, सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृतिक व सामाजिक घटना नाप सम्वन्धित जू । ताडपत्रय् भुजिंम्वल लिपिं च्वयातःगु थ्व ग्रन्थय् ने.सं ६ निसें १७७ तकया थीथी खँ न्ह्यथनातःगु दुसा ने.सं ४६९ निसें ५०९ तकया घटनाया विस्तृत वर्णन् यानाः ग्रन्थ क्वचायेकातःगु दु । थीथी ऐतिहासिक घटनाया स्पष्ट व संक्षिप्त रुपं न्ह्यब्वयातःगु तथा उल्लेखित घटना शिलाभिलेख व पुरातात्विक सामाग्री पाखें प्रमाणित जुइफुगु हे थ्व वंशावलीया प्रमुख विशेषता खः । थुकी न्ह्यब्वयातःगु विषय कथं थ्व गोपालराज वंशावलीयात निब्वय् थलाः अध्ययन याये छिं— राज वंशावली (पत्र १७ क –३० क), भूत वृत्तान्त (पत्र ३० ख – ६३ ख) ।
गोपालराज वंशावलीया न्हापांगु ब्वयात राजवंशावली कथं नां बीगु याःगुया कारण खः– थुकी मुख्य यानाः न्हापा जुयावंपिं जुजुपिनिगु वंशक्रम बियातःगुलिं । तर लिपायागु ब्व भूतवृत्तान्तय् नेपालमण्डलया घटनावली दु । तर थ्व नाप स्वापू दुगु – प्राचीन सिञ्जा, मिथिला व भारतया बयान तकया खँ नं उल्लेख यानातःगु दु । न्हापाया ब्व अर्थात् राजवंशावली स्वयाः थुकी अप्वः तिथिमिति बीगु व छुं अप्वः बयान बीगु कुतः जूगु दु । उकिं गोपालराज वंशावलीया न्ह्यब्व राजवंशावली स्वयां थ्व लिब्व भूतवृत्तान्त अप्वः प्रामाणिक जू । थुगु भूत वृत्तान्तय् थीथी तथ्य मुनाः थीथी इलय् च्वःगुलिं थुकी न्ह्यब्वयातःगु संबत् धाःसा च्वय्क्वय् लाःगु दु ।
गोपालराज वंशावलीया थ्व भूतवृत्तान्त ब्व क्वय् बियागु श्रोतया आधारय् च्वःगु खनेदु । गथे— तत्कालीन लाय्कू ज्योतिषतय्गु टिपोट, द्यःथाय् व लाय्कुली च्वंगु पुलांगु अभिलेख, परम्परागत नीति – धर्मशास्त्र, राजपण्डिततय् काव्य, ग्रन्थतय्गु पुष्पिका वाक्य आदि ।
बौ शाम्भवानन्द शर्मा व मां अमरवाणी शर्माया कोखं ने.सं. १०६९ म्हपुजा कुन्हु येँया चोखाछेँ गल्लीइ समालोचक भाजु गोवद्र्धन शर्माया जन्म जूगु खः । भाजु शर्मा पूजा पाठ, कर्मकाण्ड व धार्मिक संस्कार दुथ्याःगु छेँजःया दथुइ ब्वलंगु खःसां इतिहासय् एमए ब्वनेज्या क्वचायेकाः थःगु मांभाय्ननेपालभाषा साहित्यया सेवा यायेगु तातुनाः साहित्य समालोचना लागाय् थःगु च्वसा न्ह्याकादीगु खः । व्यावहारिक समालोचनाय् कृतिया ब्याख्या विश्लेषण जक मखु, मूल्य निरुपण यायेगु प्रवृत्ति नं दुम्ह गोवर्धन शर्माया नेपालभाषा समालोचना क्षेत्रय् दकलय् न्हापां समालोचनात्मक च्वसु गिरिजाया सिलुस्वां : जिगु मिखाय् ने.सं. ११०२ न्हाय्कं २ पत्रिकाय् पिदंगु खः । इलय् ब्यलय् थीथी पत्रिकाय् थःगु समालोचनात्मक च्वसु पिथनाझाःम्ह शर्माजुं महाकवि गिरिजाप्रसाद जोशीनाप हे स्वापू दुगु समालोचनात्मक सफू उपन्यासया चाकलय् गिरिजा ने.सं. ११४२ स पिथनादीगु खः ।
बौ सुब्बा ऋद्धिबहादुर मल्ल व मां आनन्दमाया मल्लया क्वखं ने.सं. १०४३ चौलागा १ कुन्हु गणबहाः त्वालय् बाखं च्वमि व नाटककार भाजु गोबिन्दबहादुर मल्लया जन्म जूगु खः । गोठाले वय्कःया कुनां (उपनाम) खः । विज्ञान विषयया ब्वने ज्या यानादीम्ह गोठले भाजुया भाषा साहित्यपाखे नं अतिकं नुगः क्वसाः । नेपालभाषा व नेपाली भाषा निताय्सं ल्हाः च्वःम्ह गोठाले भाजुया नेपालभाषा साहित्यया न्हापांगु बाखं जि मचा ने.सं. १०७० इ पिदंगु खः । नेपालभाषाय् म्हो हे जक बाखं च्वयादीसां मल्ल भाजुया मेगु लोकंह्वाःगु बाखं जि जुजुमान खः । बाखं, नाटक, उपन्यास विधाय् थःगु च्वसा न्ह्याकादीम्ह गोठालेजुयात थःगु रचनाय् पात्रतय्गु मानवीय मनोदशा जक मखु समाजया किपा हे मिखाय् लुइकाबीफुम्ह मनोविश्लेषणात्मक च्वमि कथं म्हसीकेगु याः । अथे हे नाटककारया रुपय् वय्कः अन्धविश्वास, आडम्बर व विसङ्गति प्रति विद्रोह भाव प्वंकीम्ह व समाज हीकेगु नितिं न्हापां थःपिं निं हिलेमाः धैगु सन्देश बीम्ह कथं परिचित जू । गोरखा दक्षिणबाहु (द्वितीय), त्रिभुवन प्रज्ञा पुरस्कार (२०४२), भवानी साहित्यिक पत्रकारिता पुरस्कार (२०४५), वेदनिधि पुरस्कार (२०४८), पहलमान सिंह स्वार पुरस्कार (२०५७) आदि थीथी पुरस्कारं सम्मानित जुइधुंकूम्ह नेपाल राजकीय प्रज्ञा–प्रतिष्ठानया मानार्थ आजीवन सदस्य (२०३३) व निर्वाचन आयोगया सदस्य (२०३६) तकं जुयाः झाःम्ह भाजु गोविन्दबहादुर मल्ल गोठाले नेपालभाषा साहित्यय् म्हो च्वयाः नं थःगु पलाःचिं त्वःतेत ताःलाःम्ह च्वमि जुयादीगु दु ।
भाजु गोविन्द हरि नेकूया जन्म ने.सं. १०५९ य् येँय् जूगु खः । वय्कलं कविता व रुपक च्वयादी । वय्कलं ने.सं.१०७७ य् दकलय् न्हापां शान्ति नांया रुपक च्वयादीगु खः । वय्कःया प्रकाशित कृति खः – शान्ति (रुपक, ने.सं.१०७७), लँय्लूगु (कविता, ने.सं.१०८०) ।