डा. भगवानदास मानन्धरया जन्म ने.सं. १०८६ पोहेलागाः ७ स बालाजुइ जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां रामकुमारी मानन्धर व अबुया नां भिमदास मानन्धर खः । कृषि इन्जिनियर भाजु मानन्धर रामपुर क्याम्पसय् सह प्राध्यापक जुयादी । पेशां इन्जिनियर खःसां वय्‌कलं नेपालभाषां च्वयादीगु च्वसुुत थीथी पत्रपत्रिकाय् पिहां वयाच्वंगु दु । ने.सं.११३२ पोहेलागा त्रयोदशी कुन्हु वय्‌कःया न्हापांगु कृति कथं ‘भिंमनू’ सफू पिदंगु जुल । थ्व सफूतिइ वय्‌कलं सामाजिक व आध्यामिक धार्मिक चिन्तनया दुने बैज्ञानिक आधार मालेगु ज्या यानादीगु दु । अथेहे, भाजु भगवानदास मानन्धरजुं ने.सं. ११४० स नेपाल सम्वत तिथिया कोडिङ्ग व डिकोडिङ्ग सूत्र मालादिल । ने.सं. ११४१, ११४२, ११४३ दँय् थ्व हे सूत्र कथंया न्हिल्याः तयाः नगुमाः पिथनादिल । वय्‌कःया हे सक्रियतां नेपाल सम्वत एप पिहांवल । थ्व सूत्रकथं नेपाल सम्वतयात अंकया रुपय् नं च्वयेजिइका बिल अले कम्प्यूटरय् दुथ्याकाः नेपाल संवत्यात सकभनं छ्यले जिइका बिल । थ्व सुत्र कथं नेसं, बिसं व इसं थवंथवय् मद्वंक हिलाबुला याये संभव जूगु जक मखुकि सलंसः दँ न्ह्यः व लिपाया न्हिल्याः तकं हिलाबुला यानाः स्वयेजिल ।

डा. मनोरञ्जन धौभडेलया जन्म अबु निरञ्जन धौभडेल व मां कृष्णेश्वर धौभडेलया कोखं ने.सं १०७० इ ख्वपय् जूगु खः । पेशां मेकानिकल इञ्जिनियर जुयादीम्ह थ्वय्‌कः थौंकन्हय् अमेरिकाय् च्वनादी । परदेशय् च्वनादीसां थःगु मांभाय् व थःगु जातीय तजिलजि संरक्षण सम्वद्र्धनया ज्याय् अतिकं मनक्वसाःम्ह भाजु धौभडेल नेपाः पासा पुचः गुथि अमेरीकाया संस्थापक न्वकु खःसा नेवाः अमेरिकन दबू शिकागोया संस्थापक नायः खः ।

थुकथं वय्‌कलं पासा पुचः गुथि, शिकागो नेवाः दबू आदि पाखें थीथी कथंया नेवाः मुँज्या यानाः नेवाःतय्‌त गुथि मार्फत् छप्पँ छधी यायेगु जक मखु इलय् ब्यलय् नेवाः भाषा, लिपि, तजिलजि, नसात्वँसा, वेशभूषा, संगीत आदिया ब्वज्या व प्रशिक्षणया व्यवस्था यानाः थःगु जातीय संस्कृति, सभ्यताया संरक्षण व प्रचार प्रसार जुइकेगुली तःजिगु योगदान बियादीगु दु । अंग्रेजी नापं नेपालभाषा नं च्वयेगु यानादीम्ह वय्‌कःया न्हापां नेवाः भाषं पिदंगु च्वसु नेपाल लिपि (ने.सं ११११) खः ।

वय्‌कलं नेवाः संस्कृति सम्बन्धी थीथी विषयया च्वसु अमेरिकां पिदनीगु दबू, लसकुस, शिकागो नेवाः आदि पत्रिकाय् पिकयादीगु दु । वयकःया हे सम्पादनय् नेपाः पासा पुचः गुथिपाखें दबू (ने.सं ११११—१११३)पत्रिका पिदंगु दु । अथेहे नेवाः अमेरिकन दबू शिकागो पाखें पिदंगु शिकागो नेवाः (ने.सं. ११३१–११३२)या सम्पादक नं वय्‌कः हे खः। थौंकन्हय् वय्‌कः दबू पत्रिकाया छम्ह व्यवस्थापक नं खः । वय्‌कःया ज्याया कदर स्वरुप वयकःयात थीथी संस्थां थीथी सिरपाः व सम्मान देछाःगु दु । गथे— ‘Humanitarian Service Award’, ‘Fellow of the American Society of Mechanical Engineering’ in 2001 AD, शिकागो नेवाः समुदायपाखें सम्मान देछाःगु आदि ।

बौ बुद्धरत्न शाक्य व मां रत्नदेवी शाक्यया कोखं ने.सं. १०७७ माघ (२०१४ माघ १४) य् च्वखँ च्वमि भाजु डा. महेन्द्ररत्न शाक्यया यलया ओकुबहालय् जन्म जूगु खः । मचांनिसें बुद्धधर्मया सत्संगय् जुयादीम्ह भाजु शाक्यं थःगु च्वसा धर्मनाप स्वापू दुगु च्वखँ व प्याखंपाखे न्ह्याकादिल । बुद्धधर्मया ज्ञान दयेकाः बुद्धधर्म प्रचारप्रसार यानाच्वंम्ह शाक्यया दकलय् न्हापांगु च्वसु नं बौद्ध दर्शननाप स्वापू दुगु अभिधर्म (ने.सं. १०९९) खः ।

बौद्धधर्मय् अतिकं हे नुगः छ्वःम्ह भाजु शाक्यया बुद्धधर्मनाप स्वापू दुगु मंगलसूत्र, यलया बौद्ध न्ह्यसः लिसः कासा छगू अध्ययन, बसुन्धरादेवी छगू अध्ययन, सेरिबन्जा (प्याखं) परियत्ति शिक्षा ब्व १, २ नापं वय्‌कलं सम्पादन यानादीगु अभिधर्म चित्तकाण्डया संक्षिप्त परिचय ब्व १, २, बुद्ध जयन्ती स्मारिका, युवा स्मारिका आदि खः । उलि जक मखु वय्‌कलं वि.सं. २०७८ य् नेपालको बौद्ध मूर्ति कलामा मैत्रय बोधिसत्व नांगु अनुसन्धानात्मक सफू च्वयाः विद्यावारिधि प्राप्त यानादीगु खः । वय्‌कलं बौद्ध साहित्यपाखें नेपालभाषा साहित्य तब्याकेगुलिइ आपालं योगदान बियादीगु दु ।

बौ गोविन्दमान श्रेष्ठ व मां चम्पादेवीया कोखं ने.सं. १०६२ (वि.सं. १९९९ माघ) य् क्षेत्रपाटीया इखापुखू त्वालय् डा. महेशमान श्रेष्ठया जन्म जूगु खः । लजगाःया ल्याखं छम्ह चिकित्सक जूसां थः नं नेवाःया मचा जूगुलिं नेवाःतय् भिंचितामि नेवाः सरोकारया ख्यलय् नेवाः पुचःया समग्र हकहित व अधिकारया निंतिं चिउताः कयाः खःगु लँपु क्यनेफुपिं द्रष्टा व चिन्तकपिनि दथुइ थ्वय्‌कः नं छम्ह खः ।

राजनीतिक, सामाजिक, आर्थिक, शैक्षिक अले भाषिक ल्याखं नेवाःतय् दथुइ ब्वलनाच्वंगु संकटया स्थितियात गथे यानाः समाधान यायेगु विषययात कयाः वय्‌कः तसकं चिन्तित खनेदु । धाथें धायेगु खःसा नेवाः हकहीतया नितिं अभिभावकया भूमिका निर्वाह यानादीम्ह छम्ह अभिभावक खः, नेवाः न्ह्यलुवाः खः । थःगु जाति, भाषा, संस्कृति म्वाकातयेगुली वय्‌कः सदां तत्पर खनेदु । थज्याःगु हे थीथी विषय न्ह्यब्वयाः नेवाः जागरण मञ्चपाखें ने.सं. ११३४ य् नेवाः अधिकार नांगु सफू च्वयाः पिथनादिल । थ्व सफुलिइ वय्‌कलं नेवाः हक, हित व अधिकार नाप स्वापू दुगु नीखुपु (२६) च्वसु दुथ्याकादीगु दु ।

थथेहे वय्‌कलं नेवाः अधिकार संरक्षण सम्वर्धन यायेगु तातुनाः मय्‌जु मोहिनी श्रेष्ठनाप थःपिनि इहिपाः जूगु अक्षय तृतिया दिनस नेवाः अधिकार सिरपाः स्वनादीगु खः । थ्व सिरपाः पद्मरत्न तुलाधर, प्रा. माणिकलाल श्रेष्ठ, मल्ल के सुन्दर थेंज्याःपिं नेवाः न्ह्यलुवाः व नेवाः स्वायत राज्य संघर्ष समिति, विराट साहित्य सम्मेलन गुथि थेंज्याःगु नेवाः अधिकारया लागि ज्या यानावःगु संस्थायात थ्व सिरपाः देछायेधुंकूगु दु ।

मां मंगला प्रधान व बौ शिव प्रधानया कोखं ख्वपया तेखाचोय् ने.सं. १०६२ इ जन्म जुयादीम्ह योगेन्द्र प्रधान नेपालभाषाया छम्ह नांजाःम्ह अग्रज आधुनिक कवि खः । अमेरिकाया क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालयं जनस्वास्थ्य विषयय् विद्यावारीधि यानादीम्ह व नेपाल स्वाथ्य विज्ञान अध्ययन संस्थानया छम्ह प्राध्यापक खयाः नं डा. योगेन्द्र प्रधान छगू बिस्कंगु ख्यः अर्थात् नेपालभाषाया आधुनिक कविताया ख्यलय् दकलय् अप्वः कविताया सफू पिथनेत ताःलाःम्ह कवि खः । थःगु विद्यार्थीकालं निसें च्वसा न्ह्याकादीम्ह भाजु योगेन्द्र प्रधानया न्हापां पिदंगु च्वसु जि न्हिले (नसंचा, २ ने.सं १०८१) नांगु कविता खः । अथेहे वय्‌कःया न्हापांगु सफू लूसः (ने.सं. १०८४) कविता मुना खः, गुगु निगूगु संस्करण कथं ने.सं. ११४१य् नं पिदंगु दु । थ्व कृतिइ तक आधुनिक कविताया किचः उलि खनेमदु । वयां लिपा पिदंगु वय्‌कःया मेगु कविता मुना छगू दिप : छगू लास (ने.सं. १०८८) खः, गुगु कविता संग्रहं श्रेष्ठ सिरपाः त्याकेत ताःलाःगु दु । थ्व संग्रह निसें कवि योगेन्द्र प्रधानं कविता ब्वयेगु पहलय् मूपुलाः सीदयेक आधुनिक कविताया प्रवाहयात ज्वनादीगु दु । थ्वहे कथं थ्व संग्रहया कविताय् कवि प्रधानजुं थः समकालिन आधुनिक कविपिंसं थें तुं थीथी कथंया विम्व, प्रतीकत छ्यलाः विघटन विक्षिप्त व विषमताया पूर्ण सजगता थःगु कविताय् पिब्वयादीगु दु ।

वय्‌कःया पिदंगु कृति थुकथं दु — लूसः (ख्वप, ने.सं. १०८४), निकःगु (ने.सं. ११४१), छगू दिप : छगू लास (ने.सं १०८८), हावलासा (ने.सं.१०८८), छगू दिप : छगू लास व हावलासा (थ्व छगू दिप : छगू लास व हावलासा निगुलिं सफूया कविता छथासं तयाः कुतः पिकाकः ख्वपपाखें ने.सं ११३० पिदंगु सफू खः), लुमधंगु लकस (ने.सं.११२०), हिलेमाःगु ह्यूपाः (ने.सं.११३२), सुलिमय् हलिमलि (ने.सं ११३२, ६० पु कविता दुथ्याःगु थ्व कृतियात स्वद्याय् ब्वथलाः द्याः पतिकं शीर्षक छुना न्ह्यब्वयातःगु दु । गुगु खः— छद्याः सुलिं ३० पु पद्य कविता, निद्याः छंत झिंच्यापु पद्य व स्वद्याः हलिमलि स्वीनिफु पद्य दुथ्याः), प्रशान्त सागरया लबु (ने.सं.११३५, थ्व विदेसय् च्वःगु चिनाखँ मुना खः), ध्याकुनय् च्वंगु धू (ने.सं.११३५) यानाः गुंगू कविताया सफू पिदंगु दु ।

समग्रय् आधुनिक कवि योगेन्द्र प्रधानया काव्य यात्रा प्रगतिवादी लँय् अविचलित न्ह्यानाच्वंगु दु । स्वदेश विदेश न्यंकभनं फुक्क कथंया उत्पीडन व विभेद मुक्त समाज हयेत न्ह्यानाच्वंगु दु । अतिकं क्रियाशील व कविता च्वयेगुली निरन्तरता दुम्ह आधुनिक कवि योगेन्द्र प्रधानया कविताय् छ्यलातःगु थीथी विम्व व प्रतीक सुबोध व सजग जू।

थथे कवि योगेन्द्र प्रधानया पिदंगु कविता मुनाय् केवल वय्‌कःया कविता जक मखु नेपालभाषाया थीथी नांदंपिं समालोचकपिं गथे— डा. कमलप्रकाश मल्ल, प्रा. माणिकलाल श्रेष्ठ, इन्द्र माली, पूर्ण ताम्राकार आदिपिनिगु समालोचना नं सफूया भूमिका कथं दुथ्यानाच्वंगु दु । थुपिं भूमिकां केवल योगेन्द्र प्रधानया कविताया जक मखु नेपालभाषाया समकालिन कविताया जः ह्वलेगु याःगु दु ।

कविता च्वयेगु बाहेक कवि योगेन्द्र प्रधानजुं नेपालभाषाषाया थीथी संस्थानाप आवद्ध जुयाः नं थःगु मां भाय्‌या सेवा यानादीगु दु । विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिया छगः धिसिलाःगु थां जुयादीम्ह वय्‌कलं विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिया नायः, सल्लाहकार, संरक्षक जुयाः जक मखु बाल साहित्य मण्डल, प्रगतिशील साहित्य गोष्ठी आदि संघ संस्थानाप संलग्न जुयाः नं नेपालभाषाया नितिं आपालं ज्या यानादीगु दु ।

थथे नेपालभाषाया ख्यलय् थौं स्वयाः ४२ दँ न्ह्यवंनिसें थःत फ्यानाझाःम्ह डा. योगेन्द्र प्रधानयात वय्‌कःया योगदानया कदर स्वरु — च्वसापासा पाखें श्रेष्ठ सिरपाः (ने.सं १०८८), विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिपाखें विशेष सम्मान, भाषा साहित्य मुँज्या खलः सक्वपाखें नेवाः हना सिरपाः (ने.सं १०४३), त्रि.वि.वि पाखें महेन्द्र विद्याभूषण, दीर्घ सेवा पदक आदि व मेमेगु थीथी संस्थापाखें नं सम्मान देछाःगु दु ।

साहित्यिक ख्यलय्‌ ‘रीना तुलाधर’या नामं म्हसीका दुम्ह मय्‌जु डा. रीना शोभा बनिया (तुलाधर) या जन्म येँया इतुंबहालय्‌ अबु अष्टमानसिं बनिया व मां दिलशोभा बनियाया कोखं ने.सं १०८२ जूगु खः । थःगु झिंनिदँया वैसय्‌ हे ‘विवेक बुद्धि’ थें ज्यःगु निबन्ध च्वयाः तत्कालीन धर्मकीर्ति बौद्ध पत्रिकाय्‌ पिथनेत ताःलाःम्ह थ्वय्‌कः कवि योगवीरसिंहया छुइमचा खः। अर्थशास्त्र विषयस विद्यावारीधि अथे हे जनसंख्या शिक्षाय्‌ स्नातकोत्तर, पालि बुद्धिष्ट स्टडिजय्‌ स्नातकोत्तर यानादीम्ह थ्वय्‌कः त्रि.वि.विया अर्थशास्त्रया विषयया प्राध्यापक नापं लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालयया नं बुद्धधर्म विषयया प्राध्यापक खः । डा. रीनां थःगु प्राध्यापनया ज्या बाहेक थःगु अध्ययनया विषय अर्थशास्त्र व बुद्धधर्मया ख्यलय्‌ नं थःगु च्वसा आपालं न्ह्याकादीगु दु । वय्‌कलं थःगु मांभाय्‌ नेपालभाषाया ख्यलय्‌ अझ अप्वः प्रतिवद्धता क्यनादीगु दु, योगदान बियादीगु दु । थःगु विद्यार्थी जीवनं निसें नेपालभाषां बाखं च्वयाः थीथी पत्रिकाय्‌ पिथनादीम्ह थ्वय्‌कलं नेपालभाषं बाखं च्वयेगु ज्याय्‌ थौं तक नं निरन्तरता बियादीगु दु । समसामयिक विषय चयन, प्रभावकारी प्रस्तुति थ्वय्‌कःया बाखंया विशेषता खः । थुकिं हे यानाः थ्वय्‌कः थौं नेपालभाषाया बाखं ख्यलय्‌ छम्ह स्यल्लाम्ह बाखंच्वमिकथं स्थापित जुइत ताःलाःगु दु । ब्वमिपिनिगु नुगलय्‌ थाय्‌ कायेत सफल जुयादीगु दु । अथे हे मय्‌जु रीना लिपांगु इलय्‌ वयाः आख्यानकार मथुरा साय्‌मिया आह्वानय्‌ जिगु लः नांगु उपन्यास च्वयाः थ्व ख्यलय्‌ नं  थःगु पलाःचिं त्वःतेत सफल जुयादीगु दु । बौद्ध शिक्षाया लिसें तेश्रोलिंगी तथा फरक क्षमतादुपिनिगु विषय दुथ्याकाः च्वयातःगु थ्व जिगु लः वय्‌कःया जक न्हापांगु उपन्यास मखुसे नेपालभाषाया हे न्हापांगु उपन्यास खः ।

थथे मय्‌जु रीनाया  अर्थशास्त्र, बुद्धधर्म सम्बन्धी सफू बाहेक मुक्कं नेपालभाषाया जक सफू थुकथं दु— १) थीथी स्वां जिगु क्यबया (बाखं पुचः, ने.सं.११२१) २) सच्छि व नीछगुलिं पिदंगु (बाखं पुचः, ने.सं.११३२),३) बाःगु भू (बाखं पुचः, ने.सं.११३०), ४) जिगु लः (उपन्यास, ने.सं.११४२), प्रकाश वज्राचार्यया लुमन्ति (संस्मरण, ने.सं.११२७)। अथे हे वय्‌कलं दना वयाच्वंगु लबु (मिसाबाखं पुचः, ने.सं.१०३२) व थः गुरु अश्वघोष भन्तेया गुणअनुस्मरण सफू गुरुदक्षिणा सम्पादन यानादीगु खःसा मोतिबाखं पुचःया अनुवाद नं यानादीगु दु । थुपिं सफू बाहेक थ्वय्‌कःया आपालं बाखं, च्वखँ तथा संस्मरणत थीथी पत्रपत्रिकाय्‌ पिदंगु दु ।

डा. रीनां राष्ट्रिय व अन्तर्राष्ट्रीय ख्यलय्‌ जूगु तःगु सम्मेलन गोष्ठी ब्वति कायेगुया नापं ज्यापौ न्ह्यब्वयेगु नं यानादीगु दु । अथे हे रीनां थीथी भाषिक व साहित्यिक संस्थाय्‌ आवद्ध जुया नं भाषा साहित्यया ख्यलय् थःगु योगदान बियादीगु दु । थथे वय्‌कः आवद्ध जुयादीगु संस्था खः —, लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालय (प्राज्ञिक सदस्य),  नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठान (पूर्व प्राज्ञ सदस्य), सत्य मोहन जोशि फाउण्डेशन (दुजः), नेपालभाषा एकेडमि (प्राज्ञ), बाखं दबू (संस्थापक सदस्य), नेपालभाषा मिसा खलः (आजीवन जः), नेपालभाषा परिषद (दुजः), Foundation of SAARC Writers and Literature (कार्यकारिणि सदस्य) आदि आदि ।

मय्‌जु रीनाया थज्याःगु च्वछाये वहःगु ज्यायात कदर यानाः थीथी संघ संस्थां वयकःयात थीथी पदक व सिरपाः सम्मान देछाःगु दु । गथे — नेपाल विद्या भुषण ‘क’, दीर्घसेवा पदक, मोतिलक्ष्मी सिरपाः, जरिमैञा साखः लुमन्ति सिरपाः, प्रेम मोहन सिरपाः, नेपाल साहित्य मन्दिर (देछापौ), नेपाल मण्डल साहित्य सम्मान, जनमत वांगमय प्रतिष्ठान सम्मान, राजदास साहित्य हःपाः सिरपाः, जनमत साहित्य सम्मान, वनिताश्री साहित्य सम्मान, सार्क लेखन तथा साहित्य संस्थापना, नेपाल च्याप्टर, बधाई पत्र, थेरवाद बुद्धिष्ट एकेडेमि सम्मान, धम्म विजय पदनम् सम्मान, धर्मकीर्ति धम्मवती सम्मान आदि आदि ।

डा. रुद्रलक्ष्मी श्रेष्ठया जन्म अबु मदनलाल जोशी व मां ज्वालादेवी जोशीया कोखं ने.सं १०६३ इ यलय् जूगु खः । थ्वय्‌कः त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें नेपालभाषाय् न्हापां भाषाविज्ञान विषयय् विद्यावारीधि यानादीम्ह मय्‌जु खः । थ्वय्‌कःया विद्यावारीधिया विषय दोलखा नेवाः भाय्‌या वर्णनात्मक अध्ययन खः । नेपालभाषा केन्द्रीय विभागय् नेपालभाषा विषयया प्राध्यापन यानादीम्ह मय्‌जु रुद्रलक्ष्मी श्रेष्ठया च्वसा नेपालभाषा, नेपाली व अंग्रेजी स्वंगू भाषाय् नं न्ह्याःगु दु ।

डा. श्रेष्ठया नेपालभाषाया ख्यलय् पिदंगु च्वसु विशेषत भाषा अध्ययन सम्बन्धी हे जूगु दु । भाषाया ख्यलय् नं दोलखा भाषिकाया विषयय् विशेष अध्ययन अनुसन्धान यानादीम्ह थ्वय्‌कःया पिदंगु अनुसन्धानात्मक च्वसु थुकथं दु— चीनी व जापानी भाय्‌या सन्दर्भय् नेपालभाषाया ताजिग्व (नेपालभाषा, पत्रिका, नेपालभाषा केन्द्रीय विभाग, सन् २००५), Finite verb Markers in Dhulikhel Newari Dialect – Contemporary Issue in Nepalese Linguistics, Kathmandu : Linguistic Society of Nepal, pg 145-152, सन् २००५), रूपया परिभाषा व वर्गीकरण उच्च शिक्षाय् नेपालभाषा व साहित्य, (नेपालभाषा केन्द्रीय विभाग, त्रि.वि. ने.सं. ११२०), दोलखा नेवाः भाषाय् वाक्य संरचना (नेपालभाषा व थ्वया साहित्य, A Journal of Central Department of Nepalbhasa, T. U. no. 51118 ; A Dialectical Difference between Patan and Dolakha Dialect of Newari on Grammatical Level. – A paper presented at the 17th Annual CLS (सन् १९९६), Kinship Terms in Newari , A Study in Social and Regional Variation, A paper presented at the 15th Annual CLS (सन् १९९४ ) . Verbal Morphology in Gopali Language , A paper presented at the 27th Annual CLS and 12th Himalayan Languages Symposium (सन् १९८९ ) आदि । थुकथं वय्‌कलं थीथी पत्रपत्रिकाय् बाहेक थीथी राष्ट्रिय अन्तराष्ट्रिय गोष्ठीइ ब्वति कयाः नं वय्‌कलं तःगू कार्यपत्र प्रस्तुत यानादीगु दु । अथेहे सफूया रुपय् वय्‌कःया नेपालभाषाया थःथिति खँग्वःया तुलनात्मक अध्ययन (ने.सं११०५), दोलखा भाषिकाया खँग्वः पुचः (ने.सं.११२०), दोलखा नेवाः भाय्‌या क्रिया छगू अध्ययन ‘A study of Verb Morphology in the Dolakha Dialect of Nepalbhasa’ (ने.सं.११२०) आदि पिदंगु दु । थ्वय्‌कः नेपाल लोकवार्ता समाजया कार्यकारणी सदस्य, अथेहे भाषा आयोगया सल्लाहकार नं जुयादीधुंकूम्ह भाषाविद् खः । अथेहे थ्वय्‌कः महेन्द्र विद्याभूषण क, दीर्घसेवा पदक, चैन लाकौल सिरपाः आदिं विभूषित जुयादीगु दु । भाषाविज्ञान समाजया आजिवन सदस्य नं खः ।

मां रत्नमाया बज्राचार्य व अबु भक्तमुनि बज्राचार्यया कोखं न्हापांम्ह काय्‌या रुपय् किपूया जगतपाल महाविहारय् ने.सं. १०९४ असोजशुक्ल द्वितीयाकुन्हु बज्रमुनी बज्राचार्यया जन्म जूगु खः । ब्वनेगुली तःजिगु कुतः दुम्ह थ्वय्‌कलं नेपालभाषा, बौद्ध अध्ययन व नेपाली, इतिहास, संस्कृति व पुरातत्व नापं यानाः स्वंगू विषयय् स्नातकोत्तर डिग्री हासिल यानादिलसा नेवाः बौद्ध समाजय् स्वयम्भूपुराणया सांस्कृतिक प्रभाव नांगु शीर्षकय् विद्यावारिधि क्वचायेकादिल ।

वय्‌कलं थःगु शैक्षिक योग्यताया कदर स्वरुप महेन्द्र विद्याभूषण, बेदज्वाला स्वर्ण सिरपाः, मोतिलानी सिरपाः आदि प्राप्त यानादीगु दु । थौंकन्हय् नेपालभाषा केन्द्रीय विभागय् प्राध्यापनया ज्या यानाच्वनादीम्ह बज्रमुनिं नेवाः धर्म, संस्कार, भाषा, संस्कृति, पत्रकारिता आदि थीथी विषयया तःगू सफू पिकयादीगु दु । थथे पिदंगु सफू मध्ये गुलिं थः याकःचां च्वयादीगु खःसा गुलिं मेपिं नाप जानाः नं च्वयादीगु दु । वय्‌कःया पिदंगु सफू थुकथं दु — कासा परिचय, पुलांगु नेपालभाषा खँग्वःमुना, समाचार पत्रकारिता, हारती माता, किपूया सी संस्कार, नेपाःगाःया धर्म, नेपालभाषा स्यने विधि नेपालमण्डलया ल्वं अभिलेखया थीथी पक्ष आदि । अथेहे मेपिं नाप जानाः च्वयादीगु सफू खः— नेवार जातिको अभौतिक संस्कृति, नेवाः लोक परम्परागत कासा, कीर्तिपुर नगरपालिकाको सांस्कृतिक विवरण, कीर्तिपुरको चिनारी, नेवार जातिको चिनारी, नेवाः लोकवार्ता खः । वय्‌कलं वज्रयान त्रैमासिक पत्रिका, २५५८ औं बुद्धजयन्ती स्मारिका, २०६८ औं ज्ञानमाला सम्मलेन स्मारिका, नेपालमण्डल पत्रिका, कीर्ति रिसर्च सेन्टरया कीर्ति जर्नलया नं सम्पादक यानादीगु दु ।

डा. विजयप्रकाश सैंजू मां सप्तकेशरी सैंजु व बौ विष्णुहरीमान सैंजूया दकलय् तःधिकःम्ह काय् जुयाः ने. सं. १०८३ लक्ष्मीपुजा प्यन्हु न्ह्यो एकादशीकुन्हु ख्वपया नासमना त्वालय् जन्म जूम्ह खः । डा. विजय सैजु नेपालभाषाया अनुरागी नापं नेवाः अभियन्ता नं खः । थःगु विद्यार्थीकालं निसें नेपालभाषाया ख्यलय् संलग्न जुयादीम्ह भाजु विजय नं शंकरदेव क्याम्पसं पिदंनिगु चकना दँपतिइ दकलय् न्हापां ने. सं.११०३ य् थःगु च्वसु पिकयादीगु खः ।

अथेहे वय्‌कःया थीथी समसामयिक विषयया च्वसु विश्वभूमि, सन्ध्या टाइम्स, नेपालभाषा टाइम्स्, दि राइजिंग नेपाल, लहना आदिइ पिदंगु दु । ने.सं ११०९ सालया जनआन्दोलनया इलय् वय्‌कलं फोटोपत्रकार जुयाः नं ज्या यानादिल । बाल अधिकार, मानवअधिकारया ख्यलय् स्वंगू दशकं मल्याक ज्या यायेधुंकूम्ह भाजु विजयप्रकाश सैंजु नांजाःगु बालअधिकार संस्था कन्सर्न नेपालया संस्थापक नायः नं खः । वय्‌कलं बालअधिकारया विषयय् हे विद्यावारीधीया डिग्री हासिल यानादीगु खः ।

कन्सर्न नेपाल नीस्वने धुंकाः वय्‌कःया विशेष पहलय् थ्व संस्थापाखें नेवाः भाषं हे मचा अधिकारयात कयाः मचान्वचु व मचाकिपा धेंधेंबल्लाः कासा २३ दँतक मदिक्क न्ह्याकेगु ज्या जूगु दु । मचातय्‌त उमिगु अधिकारया खँ उमिगु मांभाषं हे कनेमाः धैगु उद्देश्यं वय्‌कलं थीथी स्कूल व थीथी समुदायय् वनाः नेवाः भाषं बालअधिकारया खँ मदिक्क प्रचारप्रसार यायेगु ज्या यानादीगु दु । अथेहे मय्‌जु शशिकलां च्वयादीगु मचा उपन्यास चिचीपागु ल्हाः पिथनेत नं वय्‌कलं प्रकाशक जुया ग्वाहालि यानादीगु दु ।

डा. विजय सैंजु थीथी नेवाः संस्था गथेकि गथु पुचः (ने.सं. ११०७ निसें १११२ तक ल्यूछ्यान्जे व छ्यान्जे) नेपाल लिपि गुथिया आजीवन दुजः, नेपालभाषा मंका खलः, नेवाः देय् दबू, हलिं नेवाः गुथि नापं नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिइ नं आवद्ध जुयाः नेवाःभाय् व नेवाः जातिया निंतिं मदिक्क ज्या यानादीगु दु ।

अथेहे वय्‌कः नेवाः अधिकार प्राप्तिया निंतिं ने. सं. ११२७ य् दर्ता जूगु नेवाःतय्‌गु राजनीतिक पार्टी नेपाः राष्ट्रिय पार्टीया संस्थापक महासचिव खः । थौंकन्हय् वय्‌कल् थ्व पार्टीया नायः जुयाच्वनादीगु दु । बालअधिकारया क्षेत्रय् राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलय् नांजाःम्ह डा. सैंजुं ने.सं. ११३० य् बाल अधिकार व बालमजदूरी विषयस पिएच.डी. यानादीगुलिं नेपाल विद्याभूषण प्राप्त यानादिलसा, थीथी संघसंस्थात पाखें तःगू हे सम्मान, कदरपौ प्राप्त यानादीगु दु ।

बौ डा. जनकलाल वैद्य व मां विष्णुदेवी वैद्यया कोखं ने.सं. १०८१ बछलागा ३ कुन्हु यलया महालक्ष्मी, थसिख्यलय् च्वखँ च्वमि भाजु योगेश्वर वैद्य बूगु खः । चिकित्साशास्त्र ब्वनादीम्ह खःसां वय्‌कः थःगु मांभाय् नेपालभाषा साहित्यय् नुगः क्वसाःम्ह खः । डा. वैद्यं इलय् ब्यलय् थःगु ग्यसुग्यंगु च्वसु नेपालभाषाया थीथी पत्रिकाय् पिथनाः मांभाय्‌या सेवा यानादीगु दु । वय्‌कलं दकलय् न्हापां ने.सं. ११०० य् कुलां ५ पत्रिकाय् झूल च्वखँ पिथनाः थःगु साहित्यिक यात्रा न्ह्याकादीगु खः । ने. सं. ११०९ य् ध्याचःगु लँय् च्वखँ मुना सफूपाखें श्रेष्ठ सिरपाः त्याकादीम्ह डा. वैद्य व इलय्‌याम्ह छम्ह न्हू प्रतिभाशाली च्वखँ च्वमि खः । नेपालभाषा साहित्यया सेवा यायेगु झ्वलय् खेलुइताः दँपौ (ने.सं. ११०००), मतजः (च्वखँ मुना ने.सं. ११०१) आदिया सम्पादन यानादीम्ह भाजु वैद्यं भारतया न्हू बाखं मुना (ने. से. १११२) वँय् बुराया न्हि सफू (ने.सं. १११३) आदि सफूया अनुवाद नं यानादीगु दु । थौंया समाज, थौंया परिवेश प्रति गाक्कं असन्तोष, विद्रोह प्वंकादीम्ह वैद्यजुया च्वखँय् शोषण न्हंकाछ्वयेगु, मनूतय्‌गु मानसिकता भिंकाः ई कथं न्ह्यज्यां वनेगु प्रगतिशील सन्देश दु ।