प्राचीनकालया नेपालभाषाय् नीतिमूलक बाखं गुलिं संस्कृत प्राकृत भाषाया तप्यंक अनुवाद टिकाया रुपय् खनेदुसा गुलिं तत्कालिन प्रचलित आख्यान, रामायण, महाभारत ग्रन्थया कथावस्तुया छुं किस्सा लिकया उकियात हे विषयभूमि दयेकाः चिनातःगु खनेदु । तत्कालिन जुजु मन्त्रीया काय्पिंत राजनीति, समाजनीतिया ज्ञान बीगु अथेहे समाजयात नीति, आर्दशया शिक्षा बीगुया नापं इमान्दारीता, परिश्रम, स्वाबलम्वनया पाठ स्यनेगु हे थज्याःगु बाखंया तातुना जूगु दु । थुगु इलय् रचना जूगु नीतिमूलक बाखं विशेष यानाः गुलिं बाखनय् कथावस्तुया माध्यमं सन्देश बीगु यानातःगु दुसा गुलिं बाखनय् पात्रतय्गु सम्वाद पाखें सन्देश ह्वलेगु यानातःगु दु । मेमेगु बाखं सफूया तुलनाय् नेपालभाषाय् थज्याःगु सफू म्हो जक खनेदु ।

जर्मनीया हाइडलवर्ग विश्वविद्यालय, इण्डोलोजी विभागया मानार्थ प्राध्यापक नील गुस्चोअ जर्मनया नापनापं नेपाःया ख्वपय् नं च्वनेगु यानादी । जापानया लाय्‌कू नगरसम्बन्धय् सन् १९७३ य् विद्यावारिधि क्वचायेकादीम्ह वय्‌क: जर्मनया स्मारक संरक्षण मन्त्रालय अन्तर्गत प्राधिकरणया प्रमुख नं जुयादिल । लिपा जर्मन राष्ट्रिय संरक्षण समितिया मू मनूया भाला क्वबियादिल । सन १९७१ य् नेपाः व जर्मन सरकार दथुइ जूगु निगू पक्षया सम्झौता कथं न्ह्यज्यागु ख्वप देय्‌या स्मारक संरक्षण परियोजनाया विशेषज्ञ पुचःया छम्ह दुजः कथं नेपाः झाःम्ह वय्‌कलं सन् १९८० लिपा निगूगु विश्व युद्धलिपा जापान, जर्मन व युरोपया शहरी पुनःनिर्माण परियोजनायात कयाः अनुसन्धान न्ह्याकादिल । थ्वहे इलय् भारत व नेपालय् नगर लागादुने सांस्कृतिक रिति, परम्परायात कयाः अध्ययन यानादिल । सन १९९२ य् युनेस्को अन्तर्गत नेपाःया विश्व सम्पदा स्थल संरक्षणया सल्लाहकार जुल ।

तःदँतक नेपालय् च्वनेगुया नापनापं स्वनिगःया थीथी साँस्कृतिक सम्पदाया संरक्षणया ज्याय् प्रत्यक्ष ब्वति कयाझायाच्वंम्ह छम्ह विज्ञ जूगुया ल्याखं वय्‌क:या थःगु बिस्कं कथं म्हसीका दुगु जुल । उलि जक मखसे उलि हे च्वसा न्ह्याकेफूम्ह जूगुलिं वय्‌क: स्वनिगयाः वास्तुकला, मूर्तिकला, काष्ठकला, नगरीय वस्ती, मृतिका प्रविधियात कयाः तःगू कृति पिकायेत सफल जुल । वय्‌कलं पिथनादीगु ख्वपया नेवाः समाजया मृत्यु संस्कारसम्बन्धय् विशेष अध्ययनया सफू नं उलि हे महत्वपूर्ण जू । नेवाः नगरीय वास्तुकला प्रविधिसम्बन्धय् वय्‌कलं मेपिं विद्वानपिं अष्टिन हेल व ईश्वरानन्द श्रेष्ठलिसे जानाः पिकयातःगु सचित्र शब्दकोष नं उलि हे च्वछायेबहः जू । नेवाः कला, संस्कृति, वास्तुकला, सम्पदा अले परम्परायात कयाः विविध पक्षं तःगू सफू च्वयादीपिं विदेशी विद्वानपिं मध्ये छम्ह भाजु नील नं खः । थुम्ह विद्वानया मूमू सफू खः –

•     Handling Death; The Dynamics of Death Rituals and Ancestor Rituals Among the Newars of Bhaktapur, Nepal

•     The Kathmandu Valley

•     New Buildings, sites under Construction and Demolition 1990-2011

•     Patan-Vãbāhā

•     History and Inventory of a Newar Buddhist : Monastery

•     Preserving Charnarayana The Rebuilding of a 16th Century Temple on Patan Royal square , Nepal 2015–2019

•     Nepal Patan Palace; The Restoration of Sundari Chowk 2006–2016

•     Bhaktapur – Nepal Urban Space and Ritual

•     The Portals in Newar Architecture

•     Tiered Temples in Nepal, 13th to 19th Centuries

•     Mapping the Kathmandu Valley with Aerial Photographs by Erwin Schneider

•     The Kathmandu Valley

•            Nepalese Wood Carving; The Roof Struts of Patan Darbar square 1565 to 1735

•     History of Kings of Nepal; A Buddhist Chronicle

•     Newar towns and buildings; An illustrated dictionary Newārī-English -Nepali

पत्रकार नीलः साय्‌मि (राजेन्द्र मानन्धर)या जन्म अबु रामभक्त मानन्धर व मां मंगलदेवी मानन्धरया कोखं ने.सं. १०९७ तछलागा आमै कुन्हु येँया झोछेँ न्हूसालय् जूगु खः । थौंकन्हय् किलागलय् च्वनादीम्ह वय्‌कलं सन्ध्या टाइम्स न्हिपौपाखें पत्रकारिताय् पलाः न्ह्याकादीगु खःसा थौंकन्हय् नेपालभाषा टाइम्स व नागरिक न्हिपौ, व नेवाः जःलिसे आवद्ध जुयादी । वय्‌कलं लकस वाःपौया निंतिं नं ज्या यानादीधुंकूगु दु । वय्‌कलं च्वयादीगु स्वपु म्ये लयबद्ध जुयाः पिदने धुंकूगु दुसा छुंछुं चिनाखँ पत्रपत्रिकाय् पिदंगु दु । नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबू येँ जिल्लाया दांभरि जुयाच्वनादीम्ह वय्‌कः निभाः पुचः २३ वडाया संस्थापक छ्याञ्जे, सभ्यता नेपाःया संस्थापक दांभरि, थँहिति मानन्धर गुथिया मू दुजः खः । वय्‌कःयात २७ क्वःगु महानगर दिवसया लसताय् सुशासन पत्रकारिता पुरस्कार लःल्हाःगु दु ।