कवि नवीन् प्रकाश श्रेष्ठ बौ गंगालाल श्रेष्ठ व मां लक्ष्मीकेशरी श्रेष्ठया कोखं थिमिइ जन्म जुयादीगु खः । वय्‌कः नेपालभाषाया आधुनिक गद्य कविताया ख्यलय् उदयीमान कवि खः । वय्‌कः नेपालभाषा व खस नेपाली भाषाय् कविताया नापं थीथी च्वखँ च्वय्‌गुलिइ सक्रिय जुयादीगु दु । वय्‌कःया पिदंगु कविता सफूया नां ह्याउँगु स्वां हाकुगु हि (ने.सं.११४०) खः । वय्‌कलं थीथी वाः पतिइ स्तम्भकारया रुपय् ध्याचू च्वसु नं च्वयादी । वय्‌कः भसास आर बि जोशी प्रतिभा सिरपालं सम्मानित जुयादीगु दु ।

नसमा श्रेष्ठ नेपाः देय्‌या भोँतया छगू नेवाः परिवारया म्ह्याय्मचा खः । स्विटजरलैण्डया मिजंनाप इहिपा जुइवं उखेपाखे झाल । सन १९८३ इ न्हापांम्ह मचा बुइवं थः मां जमुना श्रेष्ठयात मचाबूम्हेसित लहीकेत ग्वाहालि कथं स्विटजरलैण्डय् सःतल । स्वनिगःया नेवाः समाजय् न्हापांनिसें न्ह्यानावयाच्वंगु प्रचलन कथं मचाबूम्ह मां व मचा निम्हेसितं चिकं बुकेगु यात । तर युरोपिली समाजय् उकथंया प्रचलन मदु नापनापं उपचारय् दुपिं अस्पतालया चिकित्सकपिंसं थुकथं मां व मचा निम्हेसितं तूचिकं बुकेगु अनुमति मब्यू । संयोग उबलय् नकतिनि बूम्ह मचाया प्वाः स्याकाः द्यनेत तकं थाकुल । अले जमुना मय्‌जुं नेवाः परम्परा व प्रचलन कथं मचायात क्वातुक चिकंबुकेवं ख्वयेगु नं दित, याउँक न्ह्यः वयेकल । थ्व छगू युरोपेली समाजया मनूतय् निंतिं अजूचायापूगु घटना थें जुल । तर, छम्ह निम्ह यायां चिकं बुकेगु विधि व प्रयोगयात कयाः अनया समाजय् बय्‌बय् जुल । मनूत उत्सुक जुल । लिपा थुगु चिकंबुकेगु विधि, शैली, तरिकायात कयाः उत्सुकपिंत प्रशिक्षण बीगु जुल । सन् १९८६ इ छगू प्रशिक्षण संस्था हे चायेकेगु ज्इा जुल । थुगु संस्थाय् आपालं मस्तय्‌त स्वइपिं स्वास्थ्यकर्मि, नर्स अले गृहणीपिंसं प्रशिक्षण काल ।

सल्लाह कथं नसमा मय्‌जुं थ्वहे मचायात चिकं बुकेगु नेवाःतय् परम्परायात कयाः सन २००० य् “Babymassage” सफू च्वयाः पिकयादिल । गुगु सफू आःतक तःगू संस्करणय् पिदने धुंकल । इलय्‌ब्यलय् थःछेँ नेपाः वयेवने याना च्वनीम्ह नसमा मय्‌जुया थुगु सीप व ज्ञान आः धुलिखेल अस्पतालया नर्सपिंत नं छगू अनिवार्य पाठ्यांश कथं स्यनेकने जुयाच्वंगु दु ।

नेपालभाषा ख्यलय् नांजाःम्ह, सकस्यां म्हस्यूम्ह नातिबज्र बज्राचार्य मां मानकुमारी बज्राचार्य व बौ दानरत्न बज्राचार्यया क्वखं ने.सं. १०५८ सालया तछलागा तृतीया बुधवाःकुन्हु असं भोताहितिया दगुबहालय् जन्म जूगु खः । थ्वय्‌कः वि.सं. २०२२ सालया भाषा आन्दोलनं दनावःम्ह छम्ह भाषासर्जक खः ।

थ्वय्‌कलं वि.सं. २०२३ सालय् सफू धुकू चायेकाः नेपालभाषां पिदंगु सफू, पत्रपत्रिका मियाः नेपालभाषाया प्रचारप्रसार यायेत ग्वाहालि यानाच्वंगु खः । थुगु सफू धुकू अनौपचारिक रुपं नेवाःतय् सम्पर्क केन्द्र वा स्वापू तयेगु थाय् जुयाच्वंगु खः । अन भाषा साहित्य ख्यःयापिं भाषाह्यःमिपिं श्रस्तापिं नाप लानाच्वनी, भाषा साहित्य ख्यःया खँ जुयाच्वनी ।

चिनाखँ च्वयेगुली ल्हाः न्ह्याःम्ह थ्वय्‌कःया न्हापां पिदंगु ग्वःगः व न्हू सतकया स्वापू (ने.सं. १०८६), सितुया हेमन्त अंकय् पिदंगु खः । थनंनिसें ल्हाः न्ह्याकादीम्ह थ्वय्‌कःया न्हापांगु कविता सफू सुतिलः (ने.सं. १०९१) खः । अनं थःत थम्हं लुइकाबले (ने.सं. ११०२), जीवनया दुवातय् (ने.सं. १११३), जि हेरा (ने.सं. ११३०) सफू पिदंगु खः ।

थ्वय्‌कःया ल्हाः चिनाखँ च्वयेगुया नापं म्ये च्वयेगुलिइ नं उलि हे न्ह्याः । वय्‌कःया तय्‌जु (ने.सं. १०८३), स्वय्नगु (ने.सं. ११२१) व छ्यनय् तकुस्वां (ने.सं. ११३५) स्वंगू म्येचाः नं पिदंगु दु । थुकथं थ्वय्‌कलं थीथी चिनाखँया सफू, म्येचाः पिथनेगु नापं न्हसला लसता पौया सम्पादन नं यानादीगु दु ।

थुकथं नेपालभाषाया सफू पसः तयाः चिनाखँ च्वयादीम्ह वय्‌कलं थीथी संघ संस्थाय् आवद्ध जुयाः नं नेपालभाषा सेवा यानादीगु दु । गथे —प्रतिभा साहित्य परिवारया नायः, पासा मुनाया छ्याञ्जे (वि.सं. २०२२ सालंनिसें २०३१ तक) युवक बौद्ध परिषद्या प्रचार छ्याञ्जे (वि.सं. २०२५ निसें २०२८ तक), नेपालभाषा परिषद्या आजिवन सदस्य जुयादीगु दु ।

नेपालभाषा व नेवाः जातिया लागि वय्‌कलं यानादीगु योगदान व वय्‌कःया साहित्यिक पलाः व भाषासेवायात कदर यासें वय्‌कःयात थीथी संस्थापाखें सिरपाः हना देछासें सम्मानित याःगु दु । ने.सं. ११११ कौलागा ११ य् नेपालभाषा परिषद्पाखें चित्तधर सिरपाः, ने.सं. १११६ य् देछापौ, वि.सं. २०५८ साल श्रावण ६ गते विश्वब्यापी शान्ति अभियानपाखें हनापौ, ने.सं. ११२६ तछलाथ्व ७ कुन्हु नेपालभाषा एफएम न्यँमि गुथिपाखें हनापौ, ने.सं. ११२८ कौगाला ११ कुन्हु हःपाः गुथिपाखें हःपाः सिरपाः, ने.सं. ११३१ स विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिपाखें हनापौ, वि.सं. २०६३ य् हरिशंकर रंजितपाखें सम्मान, ने.सं. ११३७ य् उत्कृष्ट रचनाकारय् पेज ३ पिपल्स च्वाइस अवार्ड प्राप्त यानादीगु दु । थुकथं हे न्हिन्हिं सफू धुकू चायेकाः नेपालभाषा साहित्यया सेवा यायां वय्‌कः ने.सं. ११३९ थिंलागा १२ कुन्हु परलोक जुयादिल ।

ने.सं. १०७६ बछलाथ्व ११ कुन्हु असं, येँय् बौ चैत्यराज बज्राचार्य व मां रामकेशरीया कोखं नारद बज्राचार्यया जन्म जूगु खः । वय्‌कः नेपालभाषा साहित्यया आधुनिक गद्य कविता व आधुनिक बाखं बिधाय् पीदँ, पीन्यादँ न्ह्यः निसें निरन्तर सक्रिय जुयाः च्वनादीम्ह स्रष्टा खः । वय्‌कःया न्हापांगु च्वसु जिं ला झ्यालं क्वसायगु खः (तय्‌जु ४, ने.सं १०९८) नांगु कविता खः । थथे थीथी पत्रिकाय् आपालं कविता पिदनाः नं कविताया सफू पिमदंपिं कविपिं मध्ये वय्‌कः नं छम्ह खः । वय्‌कलं सरल भाषं कविता च्वयादीसां उकि प्रचुरमात्राय् असन्तोष व आक्रोश उलि हे तिख्खरं थ्वैच्वंगु झीसं खंकेफु ।

बाखं ख्यलय् भाजु नारदया अय् नं मनू म्वाना हे च्वनी (ने.सं.११३५) सफू पिदंगु दु । वय्‌कःया बाखनय् समाजया अनेक ख्यलय् पिदनाच्वंगु बिसंगति, बिकृति, अन्याय, अत्याचार, दुराचार, भ्रष्टाचार, शोषण प्रति असन्तोष, आक्रोश, घृणाया अभिव्यक्ति प्रचुर मात्राय् खनेदु । लिपांगु इलय् वय्‌कलं बहुकेन्द्रीय बिषय, बहुपात्र छ्यलाः बाखं च्वयादीगु दु ।

भाजु नारदं सम्पादन तथा अनुवादया नं ज्या यानादीगु दु । ने.सं. १०९७ य् पिदंगु तय्‌जु पत्रिका व त्रिभूवन विश्वविद्यालय कीर्तिपूर बहुमुखी क्याम्पसं पीदनीगु गं दँ पौ ल्याः ३ या वय्‌कः सम्पादक खः । नःलि लय्‌पौ च्वसु धलः (धलः,ने.सं. ११३६), थाय्‌भु दँपौ (धलः, नेसं.११४१) पत्रपत्रिकाया सम्पादन यानादीगु दुसा महाकवि गिरिजाप्रसाद जोशीया बिपात्र उपन्यासया (ने.सं.११४२) अनुवाद यानादीगु दु । वय्‌कःयात नेपालभाषाया साहित्यय् वय्‌कलं यानादीगु योगदानयात कदर यासें नेपालभाषा एकेडेमि पाखें ने.सं. ११३६ य् दान्यहिरा हःपाः सिरपाः लःल्हाःगु दु ।

नेपालभाषाय दकलय् न्हापां खनेदुगु न्यायशास्त्रया सफू खः ने.सां ५००या नारद संहिता, गुकियात नारदस्मृति, न्यायविकासिनी आदि नं धायेगु याः । थ्व नारद संहिता प्राचीन हिन्दु न्यायशास्त्रया परम्पराय् नां जाःगु शास्त्र मनुस्मृतिया लँपुइ लिनाः च्वयातःगु ग्रन्थ खः । नेपालय् नारदस्मृतिया प्रचलन नान्यदेवं (ने.सं २१७—२६५) सिमरावन गढ (ने.सं २१७) दयेकाः तिरहुती राज्य स्वनेधुंकाः अर्थात् झिंनिगूगु शदी पाखे अनं वःगु खनेदु । थ्व (राष्ट्रिय अभिलेखालयय् लगत प्रथमया १२३१ ल्याखय् लाःगु १३.७५ × १.७५इञ्च आकारयागु ताडपत्र भुजिंम्वल लिपिं च्वयातःगु ११) १४४ पौया ग्रन्थ खः । थुगु सफूया माइक्रोफिल्म एम. एल २९ ल्याखं जूगु दु । राष्ट्रिय अभिलेखालयय् दयाच्वंगु थ्व ग्रन्थया प्रति येँ लगंबहाःया लुन्तभद्र वज्राचार्यं ल्ह्यःगु ख । राज्य शासन चले यायेत थ्व मदयेक मगाःगु ग्रन्थ खः । थ्व हे कथं नारद संहिता ग्रन्थ जुजु जयस्थिति मल्लया पालय् अमात्य जयत वर्मां राज पण्डित मनकु भारो (माणिक्यवद्र्धन) यात संस्कृत भाषाया नारद संहितायात नेपालभाषां टीका च्वकेब्यूगु खः । थ्व हे नारद संहिता ग्रन्थया आधारय् जुजु जयस्थिति मल्लं नेपालय् स्थिति वन्देज न्ह्याकूगु व थुकिया हे आधारय् नेवाः संस्कृति ब्वलंगु खः धयागु धारणा नं दु ।

थ्व नारद संहिता ग्रन्थ पण्डित मणिकं तत्कालीन समाज सुधारया लागि दयेकूगु संकेत कथं सफूया लिउने न्यायशास्त्र, न्यायवत्र्मन, न्यायधम्मपद, न्यायविकासिनी आदि शव्द छ्यःगु खः । व हे कथं थ्व ग्रन्थयात थीथी कथं नामाकरण याःगु खः । थ्व सफू मूल ग्रन्थया शव्दानुवाद जक मजुसे माःकथं टिप्पणी व उदाहरण समेत न्ह्यब्वयातःगु सब्याख्यान टीका खः । थुलि जक मखु पण्डित मणिकं नारद संहिताया टिकाय् नारदस्मृतिया जक मखु मेगु ग्रन्थ अर्थात् पितामह धैम्हेस्यां च्वःगु संस्कृतया दिव्यशुद्धी धैगु ग्रन्थं तीप्तमाष (क्वाःगु चिकं थलं मासा लँग्वारा लिकायेगु ) अंश नं भाय् हिला नारदस्मृतिया लिपांगु ‘दिव्य’ (दैवी न्यायिकदण्ड) प्रकरणय् दुथ्याकूगु दु । अथे हे थ्व सफूया पुष्पिका वाक्यय् ‘अथः नेपाल भाषा लिखितम्’ धकाः न्ह्यथनातःगु दु । थथे नेवाः भाय्‌या संस्कारित नां नेपालभाषा खः धैगुया प्रमाणित दसि मध्ये थ्व सफू नं छगू जूगु दु । थ्व नारद संहिता टिका ग्रन्थयात देवनागरी लिपिं हिलाः भाजु शान्तहर्ष वज्राचार्यं ने.सं ११०७ न्यायविकासिनीया नामं सफू पिकयादीगु दुसा भाजु काशीनाथ तमोटं थ्व सफूया १८ प्रकरण मध्ये छगू प्रकरण ‘चौप्रतिषेध प्रकरण’ थौंकन्हय्‌या नेपालभाषां हिलाः पुलांगु नेपालभाषा वाङ्मय–मुना (ब्व १) सफुलिइ पिथनादीगु दु ।

मां सुकुनानी प्रधान व अबु वस्ताद सेतुराम प्रधानया म्ह्यायमय्‌जु नारायणदेवी (प्रधान) श्रेष्ठ ने.सं.१०५५ य् कमलाछी येँय् जन्म जूगु खः । ने.सं.१०७२या नेपाल ऋतु पौ ल्याः ३ य् दकलय् न्हापां सी मास्ति मवःनि कविता पिथनाः नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् पिलूझाःम्ह व्यक्तित्व खः । ने.सं. १०७२य् हनुमानध्वाखा लायकुलिइ जूगु दकलय् न्हापांगु विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय्चिनाखँय् न्हापा सिरपाः त्याकादीगु खः । नारायणदेवी श्रेष्ठ नेपालभाषाया नारी साहित्यकारपिं मध्येय् दकलय् न्हापां ने.सं.१०७८य् झिंन्हय्‌पु व लिपा ११२६ य् स्वीप्यपु चिनाखँ तयाः मुखूस्वां कविता संग्रह निक्वः तक पिकयादीम्ह कवयित्री खः । वय्‌कः नारी प्रतिया सामाजिक धारणा, अवहेलनायात ब्वयाः नारी जागरणया सः थ्वयेकादीम्ह, नारी शक्ति पाखे आशावादी कवयित्री खः । समाजय् क्वत्यला तःपिं मिसापिंत याइगु उत्पीडन व शोषणयात वय्‌कलं थःगु कोमल अभिव्यक्तिं मिसातसें नं छन्हु च्वापुगुँ गइ तिनि, इमिगु धीरतां परवत नं फइतिनि धकाः शंखघोष यानादीथें थःगु जीवनकालय् प्रत्यक्ष स्वये, न्यने खंम्ह भाग्यमानी श्रष्टा खः वय्‌कः । युगौंनिसेंया नारी शोषण स्वयाः, खनाःनं छन्हु इलं फपुइकी तिनि धयागु क्वात्तुगु विश्वास यानादीम्ह श्रष्टा खः— वय्‌कः ।

थ्वय्‌कःया थज्याःगु ज्यायात कदर यानाः ने.सं.१११९य् मोतिलक्ष्मी सिरपाः, ने.सं.११३७य् पामिला सम्मान, बुद्धि रेशम स्मृति श्रष्टा सम्मान (काव्य नेपालभाषा) २०७८, नारी साहित्य प्रतिष्ठान नेपाल पाखें नेपालभाषा काव्य सम्मान आदि पाखें थ्वय्‌कःयात हनेज्या जूगु दु।

स्वनिगलं पिने पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु नारायणप्रसाद श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्‌कः वि.सं.१९९९ सालय् विराटनगरय् जन्म जुयादीम्ह खः । वय्‌कःया मांया नां गंगादेवी व बाःया नां धनप्रसाद श्रेष्ठ खः । नेवाः भावना बिलिबिलिजाःम्ह वय्‌कः आवद्ध जुयादीगु संस्था थुकथं दु– झी पुचः विराटनगर (न्हापायाम्ह नायः), विराटनगर जेसिज (न्हापायाम्ह नायः) लिसें थीथी संघसंस्था । वय्‌कलं भाषा संस्कृति व अर्थतन्त्रया बिषय् तःपु हे च्वसु च्वयाः प्रकाशित यानादीगु दु ।

मां सुवर्णदेवी व बा रामलाल न्याछ्योंया कोखं ने.सं. १०८२ इ जन्म जूम्ह निजिरोस श्रेष्ठ न्याछ्यों बाखं, चीबाखं, उपन्यास, मचा कासा, नेवाः नसा, नेवाः संस्कृति सम्बन्धी थीथी बिधाय् ल्हाः न्ह्याःम्ह स्रष्टा खः । तर थथे खया नं थ्वय्‌कःयात अप्वः थें बाखंच्वमि कथं म्हसीकेगु याः । थ्वय्‌कःया मुक्कं झिंछगू सफू पिदने धुंकूगु दुसा उकी मध्यय् अन्तरमनया सः (ने.सं. ११३४) व करं क्यंगु लँपु (ने.सं. ११३९) बाखं सफू खः । थ्वय्‌कलं वर्तमान समाजय् खनेदुगु विसंगति, विकृति, म्हो जुयावनाच्वंगु सामाजिक मुल्य–मान्यतायात व्यंग्य यानाः बाखं च्वयादी । थ्वय्‌कःया बाखनं ब्वमिया नुगलय् थिइत ताःलाःगु दु । अथेहे थ्वय्‌कःया मिसा नं मनू खः (ने.सं. ११४१) नांगु उपन्यास पिदंगु दु । थ्व उपन्यास झीगु समाजय् विद्यमान लैंगिक विभेदयात कयाः च्वयातःगु उपन्यास खः । बाखं उपन्यास बाहेक थ्वय्‌कःया नेवाः संस्कृति, संस्कार, नसा, कासाया सम्बन्धी नं तःगू सफू पिदंगु दु, गुगु थुकथं दु— फ्वसा (ने.सं. ११२८), नेवाः कासा (ने.सं. ११२८), नेवाः कासा निगूगु ब्व (ने.सं. ११३०), जिमि मांया ज्याःजंक्व (ने.सं.११३१), नेवाः नखः व नसा (ने.सं. ११३२), यलया अगिंमथः (ने.सं. ११३३), स्यस्यः समाजया स्वक्वःगु जंक्व (ने.सं. ११३९) । थ्वय्‌कलं नेपालभाषाया ख्यलय् यानादीगु योगदानयात कदर यासे थ्वय्‌कःयात जरिमैँया साखः लुमन्ति सिरपाः (ने.सं. ११३७) प्राप्त जूगु खः । अथे हे विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन ने.सं. ११३३य् बाखं बिधाय् थ्वय्‌कःयात ल्यू सिरपाः प्राप्त जूगु दु ।

मय्‌जु निभाः बज्राचार्यया जन्म ने.सं.१११० पौष कृष्ण पक्ष ४ कुन्हु येँय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां विजयलक्ष्मी तुलाधर व बाःया नां नारद बज्राचार्य खः । नेपालभाषा साहित्यय् वय्‌कलं विशेष यानाः नियात्रा साहित्यया च्वसु च्वयेगु यानादी । वय्‌कःया न्हापांगु नियात्रा च्वसु माइ जर्नि टु जापान खः । थ्व वय्‌कः सन् २००० य् जापानय् अन्तराष्ट्रिय मचातय्‌गु सम्मेलनय् ब्वति कयाः वयेधुंकाः च्वयादीगु नियात्रा च्वसु खः । थ्व च्वसु इकेदा इन्टरनेशनल स्कूलया ख्वाःपतिइ सन २००१य् पिदंगु खः । वय्‌कःया नेपालभाषाया न्हापांगु नियात्रा च्वसु राफ्टीङ्ग२ भोतेकोसी खः । थ्व नियात्रा सन्ध्या टाइम्स न्हिपतिइ ने.सं.११२९ चौलागा १ य् पिदंगु खः ।

लजगाया सिलसिलाय् वय्‌कः थीथी देशय् झायादी । अथे झाइबलय् अनया विशेष न्ह्यथनेबहःगु खँयात कयाः वय्‌कलं नियात्रा च्वसु च्वयादी । कृतिगत रुपय् सफू पिमदंनिगु खःसां वय्‌कःया नियात्रा च्वसु नेपालभाषा टाइम्स, थाय्‌भू, नःलि पत्रिकाय् पिदना वयाच्वंगु दु । नियात्रा लेखनय् वय्‌कःया थःगु कथंया मौलिक पहः दु । जीवन्तता दु । वातावरण व मानविय समवेदनयात वय्‌कलं थःगु च्वसुइ ब्वयेगु यानादी । वय्‌कलं ने.सं.११२७ स ईल्वहँ च्वखँ सिरपाः त्याकादीगु खः।

निरञ्जन ताम्राकार अबु पन्ना मान ताम्राकार व मां चिनिलानी ताम्राकारया कोखं ने.सं. १०८६ तछलागा चौथि मंगलवाः कुन्हु मरु, इलाछेँय् जन्म जूगु खः । वय्‌कः नेपाल लिपि, रञ्जना लिपि व नेपालभाषा च्वन्ह्याकेगु अभियानय् न्हयचिलाच्वनादीम्ह व्यक्तित्व खः । नेसं ११०१ निसें नेपाल लिपि गुथिइ आवद्ध जुयाः नेपाल लिपि व रञ्जना लिपि स्यनेकने यायेगु व नेपाल लिपि प्रवद्र्धनय् युवापुस्तायात नुगः क्वसायेकेगु ज्याझ्वः न्ह्याकेत नं न्ह्यचिलादीगु दु । वय्‌कः ने.सं. ११३७ निसें ११४२ तक नेपाल लिपि गुथिया नायः जुया नेपाल लिपि संरक्षण व प्रवद्र्धन यायेगु ज्याय् न्ह्यचिला दीगु दु । ईञ्जिनियरिङ्ग विषयया स्नाकोत्तर तगिं अध्ययन क्वचायेकादीम्ह वय्‌कः ईञ्जिनियर पेशा नालाः नेपाल सरकार व थीथी अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाय् ज्या यानादीगु दु । वय्‌कः नेवाः जातिया व्यवसायिक उत्थान व समृद्धिया निंतिं थीथी संस्था व पुचलय् आवद्ध जुयादीगु दु । अमृत साईन्स क्याम्पसया निभाः साहित्य पाःलाःया नायः जुयादीम्ह वय्‌कलं ‘निभाः दँपौ’या न्हापांगु ल्याः सम्पादन नं यानादीगु दु ।