ने.सं. १०७१ यंलाथ्व १२ कुन्हु बाः पूर्णरत्न शाक्य व मां चन्द्रमाया शाक्यया कोखं येँय् जन्म जुयादीम्ह खः— भाजु निरञ्जनरत्न शाक्य । ने.सं. १०९६ य् निकचा नांगु बाखं ज्वनाः झाःम्ह भाजु निरञ्जनरत्न शाक्यं बाखं, ख्यालः व म्येँ च्वयादी । वयकःयात नेपालभाषाय् मूलतया बाखं च्वमि नापं नेपालभाषाया छम्ह सक्रिय कार्यकर्ता व मातृभाषा अनुरागीकथं म्हसीकेगु याः ।

वय्‌कःया पिदने धुंकूगु सफू थथे दु– निकचा (ने.सं.१०९८), ब्वलासा (ने.सं.११०१) । लुमन्ति खलः, प्यूखाया नायः भाजु निरञ्जनरत्न शाक्यं तःदँ तक नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन न्ह्याकादीगु खः । नेपाल लिपि गुथि स्वने न्ह्यः वय्‌कलं थासं थासय् वनाः नेपाल लिपि स्यनेगु ज्या नं यानादीगु खः । वय्‌कः ने.सं ११४२ या न्हूदँ समारोहया नायः नं जुयादीधुंकूगु दु ।

बौ रत्न बज्राचार्य व मां बाबा बज्राचार्यया क्वखं ने.सं. १०८७ (वि.सं. २०२४ असार १६) कुन्हु येँया फसिक्यबया भुजिंबहाः त्वालय् बूगु खः— निर्मल बज्राचार्य । साहित्यकार भाजु बज्राचार्यं विज्ञानया विषयय् (एमएससी) ब्वनेज्या यानादीगु खःसां थःगु मांभाय् प्रतिया माया दुम्ह जूगुलिं थःगु च्वसा नेपालभाषा साहित्यय् नं न्ह्याकादिल । भाषा साहित्य ख्यलय् वय्‌कःया विधा निबन्ध, स्वास्थ्य सम्बन्धी च्वसु व छधाः प्याखं खः । अथेसां भाजु बज्राचार्यया दकलय् न्हापां पिदंगु च्वखँ सर्गतय् न न्याइ गुकथं (इनाप, ने.सं. ११०६) खः । वय्‌कःया थीथी पत्रपत्रिकाय् परम्परागत वासःतासः विषयया आपालं च्वसु पिदंगु दु । नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन व ख्यालः कासाय् ब्वति कयाः थीथी सिरपाः त्याकादीधुंकूम्ह बज्राचार्य छम्ह लोकंह्वाःम्ह एफ.एम.या ज्याझ्वः न्ह्याकामी नं खः ।

मय्‌जु निर्मला श्रेष्ठया जन्म अबु हरिगोबिन्द श्रेष्ठ तथा मां रामप्यारी श्रेष्ठया कोखं ने.सं १०८५य् यलया त्यागः त्वालय् जूगु खः । नेपालभाषा विषयय् स्नातकोत्तर यानाः पाटन संयुक्त क्याम्पसय् नेपालभाषा विषय हे प्राध्यापन यानाच्वनादीम्ह मय्‌जु निर्मलां थःगु च्वसा नं नेपालभाषाया पठनपाठननाप सम्बन्धित विषयपाखे हे न्ह्याकादीगु दु । थ्वय्‌कःया हस्तलिखित लय्‌पौ—नेपालया विश्लेषणात्मक अध्ययन (ने.सं ११४०) नांगु सफू पिदंगु दुसा फुटकर च्वसुया रुपय् थीथी पत्रिका गथे नेपालभाषा, लुमन्ति दबू , कुलां आदिइ प्रकाशित जूगु दु । नेपालभाषाया पठनपाठन बाहेक थ्वय्‌कः —लोकसाहित्य परिषद्या दुजः जुयाः ज्या यानाच्वनादीगु दुसा चक्रपरंहंस योग सेवाया छम्ह सल्लाहकार नं खः । थ्वय्‌कलं चैनलाकौल पुरस्कार, दीर्घसेवा पदक, गौरी अनन्त सिरपाः, रेवतिरमानन्द धार्मिक पुरस्कार आदि प्राप्त यानादीगु दु ।

प्राचीनकालया नेपालभाषाय् नीतिमूलक बाखं गुलिं संस्कृत प्राकृत भाषाया तप्यंक अनुवाद टिकाया रुपय् खनेदुसा गुलिं तत्कालिन प्रचलित आख्यान, रामायण, महाभारत ग्रन्थया कथावस्तुया छुं किस्सा लिकया उकियात हे विषयभूमि दयेकाः चिनातःगु खनेदु । तत्कालिन जुजु मन्त्रीया काय्पिंत राजनीति, समाजनीतिया ज्ञान बीगु अथेहे समाजयात नीति, आर्दशया शिक्षा बीगुया नापं इमान्दारीता, परिश्रम, स्वाबलम्वनया पाठ स्यनेगु हे थज्याःगु बाखंया तातुना जूगु दु । थुगु इलय् रचना जूगु नीतिमूलक बाखं विशेष यानाः गुलिं बाखनय् कथावस्तुया माध्यमं सन्देश बीगु यानातःगु दुसा गुलिं बाखनय् पात्रतय्गु सम्वाद पाखें सन्देश ह्वलेगु यानातःगु दु । मेमेगु बाखं सफूया तुलनाय् नेपालभाषाय् थज्याःगु सफू म्हो जक खनेदु ।

जर्मनीया हाइडलवर्ग विश्वविद्यालय, इण्डोलोजी विभागया मानार्थ प्राध्यापक नील गुस्चोअ जर्मनया नापनापं नेपाःया ख्वपय् नं च्वनेगु यानादी । जापानया लाय्‌कू नगरसम्बन्धय् सन् १९७३ य् विद्यावारिधि क्वचायेकादीम्ह वय्‌क: जर्मनया स्मारक संरक्षण मन्त्रालय अन्तर्गत प्राधिकरणया प्रमुख नं जुयादिल । लिपा जर्मन राष्ट्रिय संरक्षण समितिया मू मनूया भाला क्वबियादिल । सन १९७१ य् नेपाः व जर्मन सरकार दथुइ जूगु निगू पक्षया सम्झौता कथं न्ह्यज्यागु ख्वप देय्‌या स्मारक संरक्षण परियोजनाया विशेषज्ञ पुचःया छम्ह दुजः कथं नेपाः झाःम्ह वय्‌कलं सन् १९८० लिपा निगूगु विश्व युद्धलिपा जापान, जर्मन व युरोपया शहरी पुनःनिर्माण परियोजनायात कयाः अनुसन्धान न्ह्याकादिल । थ्वहे इलय् भारत व नेपालय् नगर लागादुने सांस्कृतिक रिति, परम्परायात कयाः अध्ययन यानादिल । सन १९९२ य् युनेस्को अन्तर्गत नेपाःया विश्व सम्पदा स्थल संरक्षणया सल्लाहकार जुल ।

तःदँतक नेपालय् च्वनेगुया नापनापं स्वनिगःया थीथी साँस्कृतिक सम्पदाया संरक्षणया ज्याय् प्रत्यक्ष ब्वति कयाझायाच्वंम्ह छम्ह विज्ञ जूगुया ल्याखं वय्‌क:या थःगु बिस्कं कथं म्हसीका दुगु जुल । उलि जक मखसे उलि हे च्वसा न्ह्याकेफूम्ह जूगुलिं वय्‌क: स्वनिगयाः वास्तुकला, मूर्तिकला, काष्ठकला, नगरीय वस्ती, मृतिका प्रविधियात कयाः तःगू कृति पिकायेत सफल जुल । वय्‌कलं पिथनादीगु ख्वपया नेवाः समाजया मृत्यु संस्कारसम्बन्धय् विशेष अध्ययनया सफू नं उलि हे महत्वपूर्ण जू । नेवाः नगरीय वास्तुकला प्रविधिसम्बन्धय् वय्‌कलं मेपिं विद्वानपिं अष्टिन हेल व ईश्वरानन्द श्रेष्ठलिसे जानाः पिकयातःगु सचित्र शब्दकोष नं उलि हे च्वछायेबहः जू । नेवाः कला, संस्कृति, वास्तुकला, सम्पदा अले परम्परायात कयाः विविध पक्षं तःगू सफू च्वयादीपिं विदेशी विद्वानपिं मध्ये छम्ह भाजु नील नं खः । थुम्ह विद्वानया मूमू सफू खः –

•     Handling Death; The Dynamics of Death Rituals and Ancestor Rituals Among the Newars of Bhaktapur, Nepal

•     The Kathmandu Valley

•     New Buildings, sites under Construction and Demolition 1990-2011

•     Patan-Vãbāhā

•     History and Inventory of a Newar Buddhist : Monastery

•     Preserving Charnarayana The Rebuilding of a 16th Century Temple on Patan Royal square , Nepal 2015–2019

•     Nepal Patan Palace; The Restoration of Sundari Chowk 2006–2016

•     Bhaktapur – Nepal Urban Space and Ritual

•     The Portals in Newar Architecture

•     Tiered Temples in Nepal, 13th to 19th Centuries

•     Mapping the Kathmandu Valley with Aerial Photographs by Erwin Schneider

•     The Kathmandu Valley

•            Nepalese Wood Carving; The Roof Struts of Patan Darbar square 1565 to 1735

•     History of Kings of Nepal; A Buddhist Chronicle

•     Newar towns and buildings; An illustrated dictionary Newārī-English -Nepali

पत्रकार नीलः साय्‌मि (राजेन्द्र मानन्धर)या जन्म अबु रामभक्त मानन्धर व मां मंगलदेवी मानन्धरया कोखं ने.सं. १०९७ तछलागा आमै कुन्हु येँया झोछेँ न्हूसालय् जूगु खः । थौंकन्हय् किलागलय् च्वनादीम्ह वय्‌कलं सन्ध्या टाइम्स न्हिपौपाखें पत्रकारिताय् पलाः न्ह्याकादीगु खःसा थौंकन्हय् नेपालभाषा टाइम्स व नागरिक न्हिपौ, व नेवाः जःलिसे आवद्ध जुयादी । वय्‌कलं लकस वाःपौया निंतिं नं ज्या यानादीधुंकूगु दु । वय्‌कलं च्वयादीगु स्वपु म्ये लयबद्ध जुयाः पिदने धुंकूगु दुसा छुंछुं चिनाखँ पत्रपत्रिकाय् पिदंगु दु । नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबू येँ जिल्लाया दांभरि जुयाच्वनादीम्ह वय्‌कः निभाः पुचः २३ वडाया संस्थापक छ्याञ्जे, सभ्यता नेपाःया संस्थापक दांभरि, थँहिति मानन्धर गुथिया मू दुजः खः । वय्‌कःयात २७ क्वःगु महानगर दिवसया लसताय् सुशासन पत्रकारिता पुरस्कार लःल्हाःगु दु ।

भाजु नृपेन्द्रलाल श्रेष्ठया जन्म वि.सं. २०३२ श्रावण २ गते येँय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां कृष्ण वदन श्रेष्ठ व बाःया नां केशवलाल श्रेष्ठ खः । भाजु नृपेन्द्रलाल श्रेष्ठ नेपालभाषाया उत्थानय् तःदँ न्ह्यः निसें सक्रिय अभियन्ता व नेवाः पत्रकार खः ।

वय्‌कः लहना मिडियाया नायः, नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबूया केन्द्रिय नायः, नेपाल आदिवासी जनजाति पत्रकार महासंघया केन्द्रिय दुजः, नेपाल पत्रकार महासंघ उपत्यका समन्वय परिषदया दुजः, सार्क जर्नलिस्ट फोरम नेपाल च्याप्टरया दुजः, हिसि मिडिया प्रा.लिया प्रवन्ध निर्देशक, नेवाः गुथि व न्हूजः गुथि सत्यमोहन सिक्का प्रकाशन समितिया दुजः खः । अथेहे वय्‌कः लहना वाः पौया प्रकाशक व प्रधान सम्पादक नापं लहना न्यूज डट कमया नायः व प्रधान सम्पादक नं खः ।

वय्‌कःयात फोटो पत्रकारिताय् बिशिष्ट योगदान बियादीगुलिं गोविन्द किपू प्रतिष्ठानं हंगु दु । अथेहे येँ महानगरपालिकां सुशान पत्रकारीता सिरपालं सम्मानित याःगु दु । यूके पत्रकारिता सिरपाः नं त्याकादीगु दु । अथेहे आपालं संघसंस्थां वय्‌कःयात हंगु दु ।

नेपालभाषाया थौंतक स्यूगुली दकलय् न्हापांगु लिखित पत्र कथं ने.सं २३५ या लिखित पत्रयात कयातःगु दु । थ्व स्वयाः न्ह्यःया लिखित पत्र लुयावःसां नेपालभाषाया वाक्य मखु, छुं खँग्वः संस्कृतया तँसा वा टिपोट कथं जक छ्यलातःगु लुयावःगु दु । ताडपत्र भुजिंम्वल लिपिं च्वयातःगु थ्व लिखित पत्रय् स्वतन्त्र अभिव्यक्ति कथं नेपालभाषायात छ्यलातःगु दु । थुगु इलय् लिखित पत्रयात नां बीगु चलन मदु । उकिं थ्व लिखित पत्रय् थुकियात नियमपरिभाषा पत्रिका धकाः न्ह्यथनातःगुलिं थ्व अभिलेखयात नियमपरिभाषा पत्रिका नं धायेगु पाय्‌छि जू धैगु अन्वेषक भाजु काशीनाथ तमोटया धापू खः ।

तप्यंक संबत् न्ह्यमब्वसे तत्कालीन प्रचलन कथं अक्षराङ्क छ्यलातःगु दु गथे — सिद्धि स्वस्ति । सम्वत आ ल ह्र (२३५) मार्ग कृष्ण चतुर्दशी । श्रीबुमाया श्रीतेग्वल्के श्री सिवदेव संस्कारित श्रीमनिधरजैवमहाविहारार्यसर्वसंघना नियमपरिभाषपत्रिकेयं ।..बन्धुवुविहार हावोया चीवरि मानि २० पद्मभद्र, दानभद्र .. दस मानिका धा मा १०-१०..छुं पनक .. धकाः च्वयातःगु दु । थन पत्रिका धाःगु थौंया थेंज्याःगु साहित्यिक पत्रिका मजुसे छुं नियम थिति च्वयातःगु लिखित पत्र अर्थात् छपत्र धाःगु खः । थ्व अभिलेख ललितपुरया त्यागः त्वालय् लाःगु जुजु शिवदेवं संस्कार याःगु मणिधरजीव महाविहारया आर्य सर्वसंघया (उगु विहारय् बरेछूपिं व विहारनाप सम्वन्धित भिक्षुपिनिगु निंतिं) छु थिति नियम च्वयातःगु अभिलेख खः । थ्व ने.सं २३५या लिखित पत्र न्हापां ने.सं ११०० य् हेमराज शाक्यं यलया उकुबहालय् च्वंगु पुलांपुलांगु अभिलेख अध्ययन यायेगु झ्वलय् मेमेगु लिखित पत्र नापं लुइकादीगु खः । लिपा थ्व अभिलेखयात भाजु काशीनाथ तमोट, इयान अलसपपिंसं थुकिया बांलाक फोटो कायेगु नापं माइक्रोफिल्म याकादिल (माइक्रोफिल्म नं —ई १४०३-१३) ।

थ्व अभिलेखया फोटो थःपिंसं अध्ययन यायेगुया नापं मेपिं तत्कलीन विद्वानपिं धनवज्र वज्राचार्य, डा.कमलप्रकाश मल्लपिंत ब्वनेत बियादिल । थ्वय्‌कःपिं फुक्कस्यां बांलाक ब्वनाः थ्व अभिलेख मुक्कं नेपालभाषायागु खः धकाः सार्वजनिक यानादिल । तःगू नेपालभाषाया वाक्य दुथ्यानाच्वंगु थ्व अभिलेखय् नेपालभाषाया आपालं असमापिका क्रिया (तँङ, सेङ) व उकिया रुपावली व कारक प्रत्यय (श्रीतेग्वल्के), लिच्छबी नाप तौल (मानिका, धामा ) नं दुथ्यानाच्वंगु दुगुलिं थ्व अभिलेख स्वयाः नं पुलांगु नेपालभाषाया अभिलेख दयेमानि धैगु वय्‌कः विद्वानपिसं अनुमान यानादीगु दुसा थ्व ने.सं २३५या अभिलेख भाषिक अध्ययनया निंतिं जक ज्याय्‌ख्यलय् जूगु अभिलेख मजुसे तत्कालीन प्रचलित मुद्राया नापं नाप तौलया प्रकार सीकेत नं ग्वाहाली जूगु दु ।

मल्लकालय राष्ट्रियरुपय् छ्यलाबुला जूगु नेपाल लिपि शाहकालय् तक नं राष्ट्रिय व अन्तर्राष्ट्रिय रूपं छ्यला हे च्वंगु खः । जुजु प्रतापसिंह शाहया पालय् नेपाल संवत् ८९५ (१८३२ वि.सं.) नेपाल व भ्वँत दथुइ जूगु सन्धिपत्रय् नेपालभाषा, नेपाल लिपि व नेपाल संवत् छ्यलातःगु खः । शाह जुजुपिन्सं नं नेपाल लिपि छ्यलाः हे आपालं साहित्यया ग्रन्थत च्वयावंगु दु । जुजु राजेन्द्र विक्रमं च्वःगु ‘नमोबुद्ध भगवानया प्रार्दुभाव महासत्वपाख्यान नाटक’ (ने.सं९५१) नं नेपाल लिपिं हे च्वयातःगु ग्रन्थ खः।

नेपालय् राणाकालीन इलय् नेपालभाषा व नेपाल लिपियात सरकारी मान्यता मबीगु निर्णय लिपा नेपाल लिपिया छ्यलाबुलाय् पंगः वल । गुकिया लिपा सरकारी व प्रशासनिक ज्याखँय् देवनागरी लिपिं थाय् काल । थथे सरकारी ज्याखँय् नेपाल लिपिया पलिसा देवनागरी लिपि छ्यलेगु जूबलय् सर्वसाधारणं नेपाल लिपि सयेकेगु मयात । नेपाल लिपि केवल गुरुजु द्यःभाजुपिसं जक सयेकेमाःगु आखः थें जूवन । थथे सर्वसाधारणं नेपाल लिपिं च्वयातःगु ब्वनेमफया वंगु तथा प्रेस आखलं अःपुक यक्व सफू पिथने ज्यूगुलिं नेवाः न्ह्यलुवाःतय्‌सं नेपालभाषा ल्यंकातयेत लिपिया मोह कयाच्वनां मजिल धकाः प्रेस आखः छ्यलाः सफू पिथन । पं निष्ठानन्द बज्राचार्य ‘एकविंशति प्रज्ञापारमिता’ (ने.सं. १०२९), ‘ललितविस्तर’ (ने.सं. १०३४), जगतसुन्दर मल्लया ‘इसपं दएकातःगु बाखं’ (ने.सं. १०३५), सिद्धिदास महाजुया ‘सज्जन हृदयाभरण’ (ने.सं. १०४०), ‘शुक्रराज शास्त्रीया ‘नेपालभाषा व्याकरण’ (ने.सं. १०४६) व धर्मादित्य धर्माचार्यया ‘बुद्धधर्म व नेपालभाषा’ (ने.सं १०४५ —१०५०) पत्रिका आदि देवनागरी लिपि थासा आखलं पिदन । थुकथं द्वःछि दँसिबें पुलांगु इतिहास क्वबियातःगु नेपाल लिपिया छ्यलाबुला तनाः नेपालभाषाय् नं देवनागरी लिपिया छ्यलाबुला जुल ।

धर्मादित्य धर्माचार्यया इलाहाबादया प्राज्ञिक सम्बोधन व ‘बुद्ध धर्म व नेपालभाषा’ पत्रिकाया च्वसुपाखें तःताजि नेपाल लिपि दुगु व छ्यलाबुला व संरक्षण यायेमाःगु कुलादिल । लिपा वैद्य पन्नाप्रसाद जोशी, हेमराज शाक्य, शंकरमान राजवंशी व पुष्परत्न ‘सागर’ आदिपिन्सं नेपाल लिपिया वर्णमाला पिथनाः नेपाल लिपिया पुनर्जागरणया अभियान न्ह्याकल । पन्नाप्रसाद जोशीया ‘नेपालभाषाया अक्षरबोध’ (ने.सं. १०७०), ‘नेपाल देशया अक्षरबोध’(ने.सं.१०७४), हेमराज शाक्यया ‘वर्ण परिचय’ (ने.सं.१०८०), ‘नेपाल लिपि विकास’ (ने.सं. १०९३) आदि नेपाल लिपिया वर्णमाला खः ।

प्रजातन्त्र वयेधुंकाः नेपालया मौलिक नेपाल लिपि संरक्षण, प्रवद्र्धन व प्रचारप्रसारया संस्थागत ज्याझ्वःत न्ह्यात । ने.सं. ११०० निसें ‘नेपाल लिपि गुथि’ नीस्वनाः नेपाल लिपि स्यनेकने, नेपाल लिपिया पत्रिका व वर्णमाला पिथनेगु, नेपाल लिपिया च्वज्याकासा, कम्प्युटरया फोन्ट व डिजिटल एप पिथनेगु ज्या यानावयाच्वंगु दु । ‘नेपाल लिपि गुथि’ बाहेक ‘लिपि थपू गुथि’, ‘नेपाल लिपि परिषद्, ‘न्हू हिसू पुचः’ आदि लिपि सम्बन्धी संस्थापाखें नं लिपि कक्षा न्ह्याकेगु, थीथी नेपाल लिपिं पत्रिका व सफू पिथनेगु ज्या जुल । अथे हे कम्प्युटरय् नं नेपाल लिपिया फोन्ट दयेकेधुंकूगु दु । नेपाल लिपिया युनिकोड फोन्ट नं स्वीकृत जुइ धुंकूगु दु ।

नेपालभाषाय्‌ कोश निर्माण यायेग ज्या प्राचीनकालं निसें न्ह्याःगु खनेदु । मध्यकालिन नेपालय्‌ भाषा शिक्षाया अत्यन्त प्रचलित पाठ्य सफू सरह कोशया सफुलिं ज्या ब्यूगु खनेदु । करिब ६०० दँ न्ह्यःयाम्ह कोशकार अमर सिंहं च्वःगु नामलिङ्गानुशासनम्‌यात अमरकोशया नामं नेपालभाषां टिका च्वयातःगु तःगू हे कोशग्रन्थ लूगु दु । थज्याःगु टिका ग्रन्थ मध्ये कल्लह्रदेवं थः काय्‌ छय्‌पिनिगु नितिं संस्कृतयागु नेपालभाषां अर्थ सहित च्वयातःगु ने.सं ५०१ या अमरकोश उल्लेख यायेबहः जू । अमरकोश बाहेक नेपालभाषां अर्थ च्वयातःगु धनञ्जय कोश (ने.सं ५९६),  स्यादन्तकोश (ने.सं ६२०) नं न्ह्यथनेबहः जू । जुजु प्रताप मल्लया राज्यकालय्‌ नं कर्णपुर कायस्थ नांम्ह कोशकारं ‘नेपालभाषा, संस्कृत, फारसी’ स्वता भाय्‌ तयाः फारसी प्रकाशया रचना याःगु दु । थज्याःगु हे सन्दर्भय्‌ ने.सं ८१७ य्‌ नेपालभाषा व इटाली भाषाया शब्दकोश जियान ग्वालवर्रोदा मासा (Gian Gualberto Da Masa) नांम्ह विद्वानं तयार याःगु खँ नं लुमंकेबहः जू । थ्व नेपालभाषा व इटाली यानाः निगू भाषा तयाः दयेकातःगु नेपालभाषाया न्हापांगु शब्दकोश खः । थुकी प्रविष्टी नेपाल लिपिं नेपालभाषां बियातःगु दुसा उकिया अर्थ इटालियन भाषां बियातःगु दु । लिपा थ्व शब्दकोशयात डा. टेड रिकाडीं सम्पादन यानाः ‘A Dictionary of Newari language with a glossary in Italian’ नामं इ.सं. २०१४ य्‌ पिकाल । अथे हे विलियम कर्क प्याट्रिक, डेनियल राइट, प्रा. अगस्ट कनरेडी थेंज्याःपिं विदेशी विद्वान्पिंसं नं नेपालभाषाया आपालं शब्द सङ्कलन यानाः अंग्रेजी भाषं अर्थसहित सफू पिकाःगु दु । नेपालभाषाया कोश निर्माणया इतिहासय्‌ डेनमार्कयाम्ह विद्वान् हायन्स जोर्गेन्सनया योगदान नं उलि हे न्ह्यथनेबहःजू । जोर्गेन्सन नेपाः झायामदीसां वय्कलं नेपालभाषाया २००० गः ति खँग्वः मुनाः उकिया अंग्रेजी भाषां वर्णनात्मक विश्लेषण यानाः A Dictionary of Classical Newari (सन् १९३६) नामं शब्दकोश दयेकादिल । वय्‌कःया थ्व ज्यां नेपाःया विद्वानपिंत नं कोश निर्माण यायेगु नितिं हःपाः बिल ।

सुगतदासं ‘नेपालभाषा शब्द सङ्ग्रह’ (ने.सं १०६८)या नामं नेपालभाषाया खँग्वः, खँभाय्‌ व खँपुया अंग्रेजी, नेपाली व हिन्दी अर्थ बियाः पिकयादिल । पूर्ण बुक स्टलं ‘वर्डबुक अफ इंग्लिस, नेपाली, नेवारी एण्ड जापानीज’ (सन् १९७०) सफुलिइ २२०० गः खँग्वः दुथ्याकाः पिथंगु दु । अथेहे आदि वज्राचार्यं ‘छुं पर्यायवाची शब्दकोश’ (ने.सं. १०७४), पन्नाप्रसाद जोशीं ‘संक्षिप्त नेपाल भाषा शब्दकोश’ (ने.सं १०७६), ‘संक्षिप्त नेपाल भाषा शब्दकोशया ताःचा’ (ने.सं १०७६), लोकमान सिंहं ‘त्वाथः,’ ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्यं ‘धुकूपिकू’ (ने.सं १०८३), ‘Jyapu Vocabulary’, ‘A Concise Dictionary of Newari’ (इ.सं १९९५), क्रियापद अनुक्रमणिका, नेवारी नेपाली शब्दकोश (ने.सं. १११८), उलरिके क्वयल्भर व ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्य जानाः ‘A Dictionary of Contemporary Newari’  सत्यमोहन जोशीं ‘सत्यकोश’ (ने.सं १०८८), ‘सच्छि खँग्वः’ (ने.सं.११११), जापानया मन्तारो हासिमोतों ‘द नेवारी ल्याङ्ग्वेज अ क्लासिफाइड लेकसिकन अफ इट्स भादगाव डाइेक्ट’ (इ.सं.१९७७) नामं स्वंगू भाय्‌– चिनिया, अंग्रेजी व ख्वप नेपालभाषाया खँग्वः धुकू पिकयादीगु दु ।

ठाकुरलाल मानन्धर व एनी वर्गेट (सं) जानाः ‘नेवारी अंग्रेजी शव्दकोश’ (इ.सं १९८६), पुष्परत्न सागरं ‘नेपालभाषा मौलिक शब्दकोश’ (नेसं १११८), कृष्णप्रकाश श्रेष्ठं ‘नेपाली–नेपालभाषा शव्दावली’ (ने.सं १०९८), विकासमान जः श्रेष्ठं ‘सर्वय’ (ने.सं ११०३) कमलरत्न तुलाधरं English Nepal Bhasa Word Book  (ने.सं ११०८), ज्योति किरण बासुकलां ख्वप नेवाः खँग्वः (ने.सं १११५) आदि कोशया सफू प्रकाशित यानादीगु दु । अथेहे नेपालभाषाया शब्दतय्‌गु नेपालभाषां हे अर्थ तयाः सत्यमोहन जोशीया सम्पादनय्‌ बःचा धंगु नेवाः खँग्वः धुकू (ने.सं ११०७) प्रकाशित जुल । तत्कालीन नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठानपाखें प्रकाशित नेवार–नेपाली शब्दकोश (ने.सं. १११८) नं कोश निर्माणया इतिहासय्‌ न्ह्यथनेबहःगु ज्या धायेमाः । सत्यमोहन जोशीं सम्पादन यानादीगु बःचाधंगु नेवाः खँग्वःधुकू सफुलिइ भाजु इन्द्र मालीं थुकी दुमथ्याःनिगु आपालं मेमेगु शब्द नं तनाः नेवाः तःखँग्वःधुकू – नामं कोशग्रन्थ तयार यानाः नेपालभाषा एकेदेमिया लुखां ने.सं. ११३०य्‌ पिकयादिल । थुकी नेपालभाषाया प्रविष्टि, व्याकर्णिककोटी, नेपालभाषाया अर्थ नं बियातःगु दु । अथेहे प्राचीन नेपालभाषाया हस्तलिखित ग्रन्थया अध्ययनया नितिं तिबः बीगु तातुनाः च्वसापासां टोयोटा फाउण्डेशनया सहयोगय्‌ नेपालभाषाया प्राचीन हस्तलिखित ग्रन्थ गथे – अमरकोश, गोपालराज वंशावली, मानव न्यायशास्त्र, थीथी प्राचीन म्ये सफू आदि पाखें खँग्वःत मुनाः कमलप्रकाश मल्लया मू सम्पादनय्‌ तःदँ बीकाः आपालं मिहेनत यानाः A Dictionary of Classical Newari (ई.सं. २०००) नामं छगू तःजिगु कोशग्रन्थ पिदन । थ्व ३१००० गः खँग्वः दुथ्याःगु कोशग्रन्थ पुलांगु नेवाः खँग्वःया उच्चारण सहित रोमन लिपिं पुलांगु नेपालभाषाया खँग्वःया अंग्रजी भाषं अर्थ बीगु यानातःगु आःतक पिदंगु नेपालभाषाया कोश मध्ये दकलय्‌ तःधंगु कोशग्रन्थ खः ।

अथे हे कोशया निमार्णया खँय्‌ विदेशी विद्वानपिं गथे नोल गरुचो, बर्नहार्ड कोयल्भर व ईश्वरानन्दया संयुक्त प्रयासं पिदंगु Newar Towns and Building  (ने.सं १११८) सफू पिथनादीगु दु । विमल ताम्रकारं नं ने.सं. ११२५ य्‌ ‘नेवाः खँग्वःपुथि’ नामं सफू पिकयादिल । च्वय्‌ न्ह्यथनागु कोशया सफू बाहेक महाकवि सिद्धिदासया पिदंगु सफुलिइ दुथ्याःगु खँग्वःयात कयाः डा. तुयुबहादुर महर्जनं ‘सिद्धिदास कोश’ च्वःगु दु । थथेहे नाताकुटुम्ब, अंगप्रत्यंग, सांस्कृतिक वस्तुसम्बन्धी नं थीथी कोश पिदंगु दुसा छगः आखःया शव्दकोश भूषण प्रसाद श्रेष्ठं, क्रिया खँग्वःया शब्दकोश चन्द्रमान वज्राचार्य आदिपिंसं पिकाःगु दु ।