स्वनिगः पिनें पिदंपिं सांस्कृतिक नापं भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु मुकुन्द शाक्य नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म बि.सं.२००६ मंसिर २६ गते जूगु खः । वय्कःया मांया नां बेलकुमारी शाक्य व बौया नां नारायणप्रसाद शाक्य खः । वय्कःया थाय्बाय् बागलुङ नगरपालिका, वडा नं. ३ बुद्ध चोक खः । वय्कः नेपालभाषा मंकाः खलः बागलुङया सल्लाहकार जुयादी । वय्कः थीथी शैक्षिक व सामाजिक संघसंस्थालिसे आवद्ध जुयादी, लिसेलिसें कला, संगीत, साहित्य व संस्कृतिया ख्यलय् नं सक्रिय जुयादी । वय्कः ज्ञानोदय बुद्ध बिहार बागलुङया न्हापायाम्ह नायः व संरक्षक नं जुयादी ।
स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु मुकेशचन्द्र राजभण्डारी नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म वि.सं.२०३० श्रावणया ३ गते जूगु खः । वय्कःया मांया नां शोभा राजभण्डारी व बौया नां लालचन्द्र राजभण्डारी खः । वय्कःया थाय्बाय् बागलुङ नगरपालिका, वडा नं. ३, राजभण्डारी रोड खः । पेशां पत्रकार जुयादीम्ह भाजु मुकेशचन्द्र राजभण्डारी ने.सं.११३६ निसें थौंतक नं नेपालभाषा मंकाः खलः, बागलुङया नायः पदय् क्रियाशील जुयाः नेपालभाषाया प्रचार प्रसारया ज्याय् संलग्न जुयाच्वनादीगु दु ।
नेपालभाषा काव्यया छगू प्रकार मुक्तक नं खः । संस्कृतय्– चतुश्र्पदी ‘श्लोक’; अरबी, फारसीइ ‘रुवाइ’, अंग्रेजीइ ‘क्वाट्रेन’यात नेपालभाषाय् मुक्तक कथं कायेगु याः । मुक्तकया हाकः व ब्या अतिकं चीहाकः जुइगुलिं थुकियात चीहाः कविताकथं नं कायेगु याः । नेपालभाषाय् मुक्तकयात आख्यान सुत्र मदुगु , नुगःया भाव चमत्कारी ढंगं प्वंकातःगु प्यझ्वः प्यझ्वःया श्लोक, गुकी १, २, ४ हरफ अनुप्रासयुक्त जुइ, स्वंगूगु हरफ स्वतन्त्र व अन्तिम हरफय् भाव बिचाः कथ्यया रहस्य उलेगु यानातःगु काव्य कथं कायेगु याः । नेपालभाषाय् थज्याःगु मुक्तकया न्हापांगु सफू दुर्गालाल श्रेष्ठया पीजा (ने.सं. १०८७) मुक्तक संग्रह खः । थ्व ख्यलय् खनेदुपिं मेपिं मुक्तककार व मुक्तकया सफू खः— नातिबज्र बज्राचार्यया सुतिलः (ने.सं. १०९१), थम्हं थःत लुइकाबलय् (ने.सं. ११०२)व जीवनया दुवातय् (ने.सं. १११३) खःसा रामभक्त कायस्थया जिन्दगी (ने.सं. ११०१), शाक्य सुरेनया छम्हू आकाश (ने.सं ११०६), बुद्धिलाल ज्यापुया थ्वयाच्वंगु सः (ने.सं. ११११), डा. पुष्पराज राजकर्णिकारयासच्छिकू जिन्दगी–ने.सं. १११८), तुयु पुंया लुफिंहाःगु पलाः (ने.सं. १११९), श्यामदास प्रजापतिया सःबसः जिन्दगी (ने.सं. ११३०), कृष्ण कुमार वैद्यया कुचाकाचा (ने.सं. ११३५), सौरभ शाक्यया जि दुने सौरभ (ने.सं. ११३६), सौरभया दुने जि (ने.सं. ११३७), सुरज व्यञ्जनकारया सब्बुचा–२ (ने सं. ११४२) आदि ।
मुक्तकया च्वज्याय् ल्हाः न्ह्याकादीपिं आपालं च्वमिपिं खनेदुसां मुक्कं मुक्तकया सफू पिकयादीपिं च्वमिपिं म्हो हे जक दु । जिन्दगीइ थम्हं भोगे यायेमाःगु दुःख पीडा ब्वयेगुया नापं थौं विद्यमान शोषण दमन अन्याय अत्याचारं मुक्त यानाः शान्तिपूर्ण जीवनपाखे समाजयात न्ह्यज्याके फयेमाः धयागु हे थौं मुक्तक च्वमिपिनिगु मू आशय जूगु दु ।
थ्व संस्कृतया मुद्राराक्षस नांगु प्याखंया लिधंसाय् च्वयातःगु राजनीतिया ज्ञान बीगु बाखंपुचः खः । संस्कृतया मुद्राराक्षस प्याखं न्यागूगु शदीइ विशाखदत्तं च्वःगु खः । लिपा थ्वयात थीथी इलय् थीथी च्वमिपिंसं टिका च्वल । नेपालभााषायागु मुद्राराक्षसकथा दक्वसिवय् न्हापां ने.सं ८२१ य् च्वःगु खः, गुगु सफू राष्ट्रिय अभिलेखालयय् दु । भाजु छत्रबहादुर कायष्ठं थःथाय् दुगु ने.सं ८३९ मुद्राराक्षसकथाया अन्तिम अंश सम्पादन यानाः ने.सं ११०८ य् साहित्यया मूलुखा पाखें पिकयादीगु खः ।
मुनिन्द्ररत्न बज्राचार्यया जन्म अबु फणीन्द्ररत्न बज्राचार्य तथा मां रत्नकेशरीया कोखं येँया झ्वाःबहालय् ने.सं १०७३ य् जूगु खः । राजनीति शास्त्र व महायान बुद्धिजम विषयय् स्नातकोत्तर यानादीम्ह भाजु मुनिन्द्ररत्न बज्राचार्य नेपालभाषाया छम्ह नांजाःम्ह च्वमिया नापं बौद्ध विद्वान नं खः । नेपालभाषा, नेपाली व अंग्रेजी स्वतां भाषां थःगु च्वसा न्ह्याकादीम्ह वय्कलं नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय् बाखं, निबन्ध व कविता विधाय् च्वसा न्ह्याकादीसां वय्कःयात मूलतः निबन्धकार कथं हे म्हसीकेगु याः ।
सफूया रुपय् वय्कःया पिदंगु कृतित खः— सुथ (निबन्ध संग्रह, ने.सं. ११०५), बज्रयानय् पुलुपालु (धार्मिक, ने.सं २०४८), बमं ल्हायेमफुगु जिन्दगी (नियात्रा, ने.सं११३२), नेपाःया प्यम्ह प्रसिद्ध लोकेश्वर (ने.सं ११३७), ख्येँ सगं (निबन्ध संग्रह, ने.सं ११४३) । थुपिं सफू बाहेक थीथी पत्रपत्रिकाय् नं वय्कःया अनुसन्धानमूलक च्वसु पिदंगु दु । अथेहे नेपालभाषाया सफू बाहेक नेपाली भाषं नं वय्कःया नेपालको बौद्ध संस्कृतिको एक झलक, नेपाल परिचय, राजनीतिशास्त्रको एक झलक आदि सफू प्रकाशित जूगु दु । वय्कःया नेपालभाषाय् पिदंगु सफूया विषय मूलतयाः नेवाः संस्कृति, बौद्धधर्म, नियात्रा व आत्मअनुभुतिमूलक निबन्ध जूगु दु । थथे विविध विषयय् च्वयातःगु खोजमूलकया नापं आत्मअनुभूतिं जाःगु
थ्वय्कःया निबन्धं नेपालभाषाया निबन्ध ख्यःयात चक्यंकेगु याःगु दु । थ्वय्कलं नेपालभाषाया निबन्ध ख्यलय् बियादीगु योगदानयात कदर यासें थ्वय्कःयात ने.सं ११२८ य् नेपालभाषा परिषदं ठाकुरलाल सिरपाः देछाःगु दुसा बुद्धधर्मया ख्यलय् बियादीगु योगदानया कदर स्वरुप पञ्चवीरसिंह सिरपाः व शिक्षाया ख्यः पाखें दीर्घसेवा पदक प्रदान याःगु दु ।
जापानया नांजाःगु शहर नागायोय् सन् १९४२ य् जन्म जूम्ह थःगु विद्यार्थी जीवनय् अतिकं हनेबःम्ह भिक्षु रिहो हयासिपाखें दीक्षित जूम्ह खः— भाजु मुसासि ताचिकावा । थुम्ह हे भिक्षुया शिक्षा–दीक्षापाखें बौद्ध दर्शन प्रति वय्क:या नुगः क्वसाल । नागायो विश्वविद्यालयया विद्यार्थी जुयाः उच्चस्तरीय शिक्षा प्राप्त यानादिल । लिपा थ्वहे विश्वविद्यालयपाखें स्नातकोत्तर उपाधि कायेत सफल जुल ।
भारतीय व संस्कृत साहित्य विषयय् केन्द्रीत जुयाः संयुक्तराज्य अमेरिकाया हार्वर्ड विश्वविद्यालयपाखें सन् १९७५ य् विद्यावारिधि यात । थुगु हे विश्वविद्यालयया जातिविज्ञान राष्ट्रिय संग्राहलयया प्राध्यापक कथं सन् १९९२ निसें २००४ तक तक्यन । क्यालफोर्निया, बर्कले विश्वविद्यालयया अतिथि प्राध्यापक जुयाः बौद्ध अध्ययन विषय ब्वंकेगु यात । लिपा शिकागो विश्वविद्यालय व नेडरलैण्डस लाइदेन विश्वविद्यालयनाप नं अनुबन्धन जुल ।
स्वनिगःदुनेया मातृशक्ति द्यःया परम्परायात कयाः दुग्यंगु अध्ययन यासें थुकियादुने सुलाच्वंगु आस्था, जीवन दर्शन अले जीवन्तरुपय् न्ह्याना वयाच्वंगु संस्कार सम्पदाया सम्बन्धय भाजु मुसासिया थःगु कथंया विश्लेषण दु । : यतजभच न्यममभकक या प्बतजmबलमग थुज्वःगु हे बिषय केन्द्रीत जुया च्वयातःगु मुसासिया चर्चित सफू खः । मूलतः बौद्ध समुदायदुनेया बज्रयानी सम्प्रदायया थीथी मण्डलापूजाया व्यवहार, द्यःपिनि विषयय् उलिहे क्वातुगु अध्ययन यासें तःगू सफू पिकाये धुंकूगु दु । नापनापं महायानी बौद्ध दर्शनया अग्रज नागार्जुनया सिद्धान्त अले थीथी पक्षयात कयाः नं बिस्कं सफू च्वयादीगु दु । अथेहे मुसासिया जापानी भासं नेपाःया रिति, धर्म संस्कृतिया मेगु सफू खः “Travel to India Nepal Scared Things” ।