धरानय् नेपालभाषाया नापं समाजसेवाःया ख्यलय् ज्या यानादीम्ह भाजु मोतीराज ताम्राकारया जन्म बि.सं.१९८५ भाद्र ५ गते जूगु खः । वय्कःया मांया नां मोहनमाया व बाःया नां मणिराज ताम्राकार खः । महेन्द्र बहुमुखी क्याम्पसया संचालक, शिक्षा सदन मा.वि. नीस्वनेगुलिइ मू भूमिका म्हितादीम्ह वय्कः लिपा वडा नं ३ या वडा अध्यक्ष जुयाः करीव नीदँ सेवा यानादिल । वय्कलं धरानया बुद्ध बिहारय् चैत्य दयेकादिलसा धरानया झीगु समाजयात स्थायी रुप बीत जग्गा प्राप्तिया निंतिं तःधंगु भूमिका म्हितादिल । वय्कः बि.सं.२०६१ पौष महिनाय् दिवंगत जुयादीगु खः ।
मां ज्ञानलक्ष्मी व बौ द्रव्यधरया कोखं ने.सं १०२९ येँया तुंछेँ त्वालय् जन्म जूम्ह मोतिलक्ष्मी उपासिका साहित्य जगतय् एम.लक्ष्मी, श्रीमति मोतिलक्ष्मी, सुश्री मोतिलक्ष्मी, मोतिलक्ष्मी उपासिका आदि नामं थःत म्हसीकादीम्ह स्रष्टा खः । निबन्ध, प्रबन्ध, बाखं व कविताया ख्यलय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह मोतिलक्ष्मीयात नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् अप्वः थें निबन्धकार कथं म्हसीकेगु याः । ने.सं १०६८ इ वय्कःया तत्कालिन धर्मदूत पत्रिकाय् जन्म नांगु निबन्ध पिदन । थनंनिसें वय्कःया च्वसा थ्व ख्यलय् न्ह्याःगु खः । मोतिमाः (ने.सं १०७८), संघ (ने.सं १०८०), धौबजि ने.सं १११८) थ्वय्कःया पिदंगु निबन्ध /प्रबन्धया सफू खः । मोतिलक्ष्मी नेपालभाषाया छम्ह न्हापांम्ह मिसा निबन्धकार जक मखसे छम्ह प्रौढ गद्यकार नं खः । थ्वय्कःया गद्ययात नेपालभाषाय् धार्मिक गद्य व वैयक्तिक अनुभूतिमूलक गद्यया सेतु कथं कयातःगु दु । बौद्धधर्म व बौद्ध दर्शनया यथेष्ठ प्रभाव थ्वय्कःया निबन्धय् खनेदुसां थ्वय्कलं धार्मिक अन्ध परम्परायात मिखा तिस्सिनाः पालन यायेगु पलेसा आत्मचेतना खंगु व स्वअनुभूतिं प्राप्तगु ज्ञानयात थःगु निबन्धय् प्वंकेगु यानादीगु दु ।
मोतिलक्ष्मीं ल्हाः न्ह्याकादीगु मेगु विधा बाखं खः । थ्वय्कः नेपालभाषाय् आधुनिक बाखंया अभियन्ता जक मखसे नेपालभाषाया न्हापांम्ह न्हू बाखं (Modern short story) च्वमि नं खः । थ्वय्कःया ने.सं. १०६४स धर्मदूत पत्रिकाय् पिदंगु लँ बाखं नेपालभाषाया हे न्हापांगु न्हूबाखं जूगु दु । थ्व बाखं सिबें न्ह्यः वय्कयाः तत्कालिन शारदा पत्रिकाय् नं नेपाली भाषां निपु बाखं पिदने धुंकूगु खः । मोतिलक्ष्मी नेवाः सामाजिक परिवेशय् ब्वलंम्ह सुधारवादी युगया छम्ह स्रष्टा खः । थ्वहे कथं थ्वय्कःया बाखनय् सामाजिक कुरीति, कुसंस्कार, बालबिवाह, बहुविवाह, लैंगिक विभेद आदि प्रति विद्रोह, मिसा स्वतन्त्रता, मिसा शिक्षाप्रति आग्रह दु । तर थथे खया नं मोतिलक्ष्मी मिसापिंत अधिकारया निंतिं जक सचेत याइम्ह मखु उमिगु दायित्व बोध नं याकीम्ह स्रष्टा खः ।
मोतिलक्ष्मी नेपालभाषा साहित्यिक ख्यलय् न्हापां तत्कालीन धर्मदूत पत्रिकाय् चित्तपंछि (ने.सं १०६३) नांगु कविता पिकयाः कवयित्री कथं पिलूझाःम्ह स्रष्टा खःसा थ्वय्कःया कविता संग्रह चखुंचिया सर्वय् (ने.सं १११३) धाःसा आपालं लिपा हे जक पिदन । थः समकालिन मेपिं कविपिनिगु कविताय् थें थ्वय्कःया कविताय् नं स्वच्छन्दवादी रहस्यवादी प्रवृति हे हावि जूगु दु । विरह वेदना, मतिना, प्रकृति थ्वय्कःया काव्यया मूलभूत विषय जूगु दु ।
मोतिलक्ष्मीं साहित्य सिर्जना यानाः प्रत्यक्षरुपं नेपालभाषाया निंतिं गुलि ज्या यानादीगु खः व स्वयाः नं अप्वः अप्रत्यक्ष रुपं नेपालभाषाया निंतिं ज्या यानादीगु दु । वि.सं १९९७ सालय् चित्तधर लगायत नेपालभाषाया कविपिं जेलय् लाःबलय् जेलय् लाःपिं च्वमिपिंत सफू थ्यंकेगु, दाजु चित्तधर हृदयं जेलय् च्वयातःगु सफूया पाण्डुलिपियात छेँय् हयाः सारे यानाः सुरक्षित यानातयेगु, अथे हे कलाः मदुम्ह दाजु चित्तधर अचाकलिं गायाः सनेमफुसेंलि वय्कःयात माःगु तक सुसाःकुसाः यायेगुया नापं नेपालभाषाया परिषद्या कोषाध्यक्ष जुयाः परिषद्यात कःघायेगु ज्या यानादिल । थथे चित्तधर हृदययात महाकवि चित्तधर धकाः धस्वाकेगुली मोतिलक्ष्मीया देन म्हो मजू । अथेहे तःदँ तक नेपालभाषा मिसा पुचःया नकिं जुयाः मिसा तःकेहेँपिंत नं भाषिक साहित्यिक ज्याय् न्ह्यज्याकादिल । दाजुया इच्छाकथं थःपिं च्वनाच्वंगु छेँ थःपिं लिपा नेपालभाषा परिषद्यात च्वयाबीगु ज्या यानादिल ।
मोतिलक्ष्मीया थज्याःगु योगदानयात कदर यानाः थीथी संस्थां थीथी उपाधि देछायेगु व हनेगु याःगु दुसा नेपालभाषा परिषद्ं वय्कःया ८० दँ बुन्हि तःजिक हंगु दु । अथेहे वय्कःया नामं मोतिलक्ष्मी सिरपाः स्थापना याःगु दु।
मोतिलक्ष्मी शाक्य ने.सं.१०६८ गुंलागा ३० कुन्हु येँया लगंत्वालय मां लक्ष्मीमाया शाक्य व अबुजु मोतिरत्न शाक्यया म्ह्याय्मचा जुयाः जन्म जूगु खः। नेपालभाषा साहित्यया थीथी विधाय् च्वसा न्ह्याकादीसां थ्वय्कःयात मूलत बाखंच्वमि कथं म्हसीकेगु याः । मोतिलक्ष्मी शाक्य विशेष यानाः घटनायात स्वयां पात्रतय्गु वाह्य कृयाकलाप व उमिगु नुगः दुनेया शूक्ष्म विश्लेषण यानाः बाखं च्वयादीम्ह बाखं च्वमि खः । मिखाय् लुइगु दृष्य चित्रण यायेगुली वय्कः तसकं जाः । विद्यार्थी जीवनय् बाखं च्वयाः आपालं सिरपाः त्याकादीधुंकूम्ह वय्कःया स्वंगू बाखं मुना सफू मत जलय् (ने.सं ११०२), मतिनाया जलय् (ने.सं ११३०) व तिमिलाया जलय् (ने.सं ११३८) पिदंगु दु । लिपांगु इलय् वयकलं प्रबन्ध ख्यलय् ल्हाः न्ह्याकादिसें जिं खनाथें लगंत्वाः व लगंत्वाःया ल्हासा नेवाः (ने.सं ११३५), झीगु तिसा, कासा व भ्वय्कासा (ने.सं ११३६), नेपालभाषाया भाषा सन्हू (ने.सं ११४०), झीगु नेवाः संस्कार व संस्कृतिया धुकूपिकू (ने.सं ११४२ पिथनाः थःगु साहित्यया लागा तब्याका यंकादीगु दु । थ्वय्कःयात जरिमैँया साखः लुमन्ति सिरपाः (ने.सं ११३३) व पूर्णहिरा सिरपाः (ने.सं ११३८) आदि पाखें हनेज्या यायेधुंकूगु दु । वय्कःया प्रवन्ध सफूतसें झीगु तनावनेत्यंगु भाषा, कला संस्कृतियात ल्यंका तयेगुलिइ मूवंगु भूमिका म्हिती धयागु विश्वास यायेफु । वय्कलं सफू च्वयेगु बाहेक गुरुवर पूर्ण वैद्यया ज्याःजंक्वया लुमन्ति व पूर्ण वैद्यका अप्रकाशित रचनाहरूया सहलेखन व सहसम्पादन नं यानादीगु दु।
शिक्षा व मातृभाषाप्रेमी मोतिलानी ताम्रकारया जन्म ने.सं १०३९ य् अबु बुद्धरत्न स्थापित व मां पुतली स्थापितया कोखं येँया मखंत्वालय् जूगु खः । शिक्षाप्रति मन क्वसाःम्ह मोतिलानीं उदाय् समुदायय् मिसामचात ब्वनेकुथी वनाः ब्वंवनेगु हे चलन मदुगु इलय् तत्कालीन बसन्तपुरय् शहिद शुक्रराज शास्त्रीया केहेँ मय्जु चन्द्रकान्तादेवीं ब्वंकीगु कन्या पाठशालय् वनाः च्वये ब्वनेगु सयेकादिल । इहिपाः लिपा थःम्हं बांलाक ब्वनेमखंसां थः मचाखाचापिंत बांलाक ब्वंकेगु जक यानादीगु मखसे नेपालभाषा विषय कयाः ब्वनीपिं विद्यार्थीपिंत हःपाः बीगु निंतिं ने.सं. १११९ य् मोतिलानी सिरपाः स्वनादिल । थ्व सिरपाः एस.एल.सी, आइ.ए, बी.ए व एम.ए. तगिमय् नेपालभाषा विषयलय् दकलय् अप्वः ल्याः हयाः पास जूपिं प्यम्ह विद्यार्थीपिंत दँय्दसं बीगु सिरपाः खः ।
मोतिलानि सिरपाः लःल्हायेगु निंतिं छगू अलग्ग हे मोतिलानि सिरपाः कमिति स्वनातःगु दुसा सिरपाःया नितिं छगू अलग हे अक्षयकोषया व्यवस्था यानातःगु दु । स्थापनाकालय् प्रत्येक तगिंयात रु.५०००/ (न्याद्वः) तकाया सिरपाः बीगु यानातःगुली आः सिरपाःया रकम ई कथं अप्वयेका यंकूगु दु । थ्व सिरपाः थौंतक मदिक्क न्ह्यानाच्वंगु दु । अथेहे मय्जु मोतिलानीं नेपालभाषाया थीथी संस्था गथे— जगतसुन्दर ब्वनेकुथि, च्वसापासा, आशा सफूकुथि आदियात नं थम्हं फुगु आर्थिक ग्वाहालि यानादीगु दु ।
नांदंम्ह समाजसेवी मय्जु मोतिशान्ति शाक्यया जन्म ने.सं १०७५स मां ज्ञानदेवी स्थापित तथा अबु मणिरत्न शाक्यया कोखं येँया भोटाहिति त्वालय् जूगु खः । समाजसेवा तथा साहित्यय् थ्वय्कःया जीवनया निगू आयाम खः ।
मचांनिसें थःगु भाषा साहित्यपाखे मन क्वसाःम्ह मोतिशान्ति तत्कालिन अन्तर हाइस्कुल साहित्य सम्मेलन, अन्तर कलेज न्ह्यसः लिसः कासाय् ब्वति कयाः थीथी सिरपाः व पदक त्याकादीम्ह मय्जु खः । थ्वय्कःया न्हापां सार्वजनिक जूगु च्वसु खः जि ला छपाः भुतुमाली गुगु कवितायात अन्तरकलेज नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् द्वितीय पुरस्कार प्राप्त जूगु खः । इहिपाः लिपा छुं ईया नितिं थ्वय्कलं थःगु च्वसा दिकादीसां लिपा हानं थःगु सिर्जनशील प्रतिभायात उजागर यानादिल ।
नेपाली व नेपालभाषां नं उलि हे च्वयेगु यानादीम्ह थ्वय्कःया मू लेखन विधा कविता व बाखं खः । थ्वय्कःया बाखं, कविता, हाइकु, मुक्तक थीथी पत्रिकाय् पिदंगु दुसा थीथी साहित्यक कार्यक्रमय् प्रस्तुत जूगु दु । थःगु अनुभुतियात कविता, बाखंपाखें प्वंकेगु जक मखु मेपिंत नं थःगु नुगःखँ पुंकाबीफुगु थ्वय्कःया सिर्जनाया विशेषता खः । लँजुवाः, मां जुइ यःसा, म्वाय् न्हिला थ्वय्कया चर्चित कविता खःसा सुभाय्, उर्जा, कोरोना थ्वय्कःया लोकंह्वाःगु बाखंत खः । थ्वय्कः आँखादान समाजया सल्लाहकार नेपालभाषा मिसा खलः येँया आजिवन सदस्य, मांभाय् खलः यलया सल्लाहकार, नेपालभाषा मंकां: खलः यलया दुजः आदि जुयाः समाजसेवी कथं जक मखु भाषिक अभियन्ता कथं नं थःत म्हसीके बियादीगु दु ।