ने.सं. १०७१य् पिदंगु योग–सुधा नेपालभाषा साहित्यय् माध्यमिककालया कविकथं म्हसीका दुम्ह कवि योगवीरसिंह च्वयादीगु कविता संग्रह खः । थ्व सफू कवि योगवीरसिंह मदयेधुंकाः वय्कःया शिष्य चित्तधर ‘हृदय’जुं थुखें उखें लानाच्वंगु मुनाः नेपालभाषा परिषद पाखें पिकयादीगु खः । छम्ह हे कविया थीथी कविता मुना कथं पिदंगु थ्व योग–सुधा सफुती दुथ्याःगु ‘नेपालभाषा’ थेंज्याःगु कवितां कवि योगवीरसिंहयात नेपालभाषाया पुनर्जागरणया शंखनाद याःम्ह कवि नं खः धकाः म्हसीके ब्यूगु दु । वय्कः बौद्धधर्मह्यःमि, समाजसुधारक नापनापं छम्ह सचेत कवि नं खः धयागु खँ थ्व योगसुधा कविता संग्रह दुने दुथ्याःगु मनया उदगार व मेमेगु कृतिं क्यंगु दु ।
तत्कालीन राणा सरकारया राजनैतिक क्रूर दमनं यानाः थःगु नां तक नं तयाः पिथने मजियाः अशान्त हृदयया नामं प्रकाशन यानादीगु कविता मनया उदगार खः । थ्व योगसुधा सफुलिइ नेपालभाषा, मनया उद्गार नापनापं अहिंसा, धर्मसार, धर्मोद्धार, महामञ्जुश्री, हे अजिमा !, कीर्तिया लँ, सार वचन, गीत, श्री भगवान् निर्वाण, धम्मपद, विहार, बुद्धगन दु ?, चैत्य वन्दना, हे देवी, धर्मपद, विश्वन्तर, चैतन्यगुरु अष्टक आदि थेंज्याःगु धार्मिक व नैतिक उपदेशं जाःगु ताहाकःगु व चिहाकःगु कविता दुथ्यानाच्वंगु दु । नापं रानी मन्दिराया विलाप, प्रवासी–पत्नीया वसन्त थेंज्याःगु ताताःहाकःगु कविता निसें प्यझ्वःप्यझ्वःया कविता गथेकि जीवन–हार, फ्वसा, हृदयया सली आदि जीवन दर्शन, प्रेम सम्बन्धी कविता नं दुथ्याःगु दु । वय्कलं नेपालभाषां जक मखु नेपालीभाषां नं कविता च्वयादीगु दु । वय्कलं नेपालीभाषां कविता च्वयादीबले जोगवीर उदासया नामं च्वयादीगु खः ।
स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये मय्जु योगमाया श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म वि.सं.२००९ साल असार ९ गते जूगु खः । वय्कःया मांया नां पूर्णकुमारी व बाःया नां भुजेन्द्रप्रसाद खः । वय्कःया थाय्बाय् बाग्लुङ नगरपालिका, वडा नं. ३, किनारा टोल खः । वय्कः नेपालभाषा मिसा खलः बागलुङया न्हापायाम्ह नायः खः ।
बा चन्द्रमान श्रेष्ठ व मां राजकुमारी श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०७३ गुंलाथ्व पारु कुन्हु येँदेय्या इखापुखू, क्षेत्रपाटीइ भाजु योगेन्द्रमान श्रेष्ठया जन्म जूगु खः । वय्कः थःगु मांभाय् नेपालभाषाया थपू यायेगुलिइ नच्चाःगु वैंश निसें हे क्रियाशील जुयादीगु खः । वि.सं. २०२२ सालय् रेडियो नेपालं नेपालभाषां समाचार दिकूगुया विरोधय् भाषिक आन्दोलनया सभा सम्मेलनय् च्वसु ब्वनाः नेपालभाषाया सेवा याना झायाच्वंम्ह खः । भाषा आन्दोलनया झ्वलय् भाषाह्यःमिपिंत भाषिक आन्दोलनय् सरीक जुइकेत वय्कलं थःगु न्हापांगु चिनाखँ दनेमाल साहित्य सम्मेलनय् ब्वनाः न्यंकादीगु खः । नेपालभाषाया सेवा यायेगु झ्वलय् ने.सं. १०९३ य् झिक्वःगू विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिइ छझ्वः इतिहास नांयागु चिनाखँ ब्वनाः ल्यू सिरपाः नं त्याकादीगु दु ।
भाजु योगेन्द्रमान श्रेष्ठया साहित्यिक सृजना चिनाखपाखें जूगु खःसां लिपा वनाः वय्कःया च्वसा इतिहासपाखे क्वसाःवन । थुकिया लिच्वः खः वय्कःया दकलय् न्हापांगु पिथना सफू नेपाली कांग्रेसया संक्षिप्त इतिहास (ने.सं ११११) खः । नेपाःया राजनैतिक इतिहासय् थः सत्ताय् वयेत गुकथं षडयन्त्र म्हिताच्वनी धयागु खँ ध्वाथुइकाः वय्कलं माः हनावनाच्वंगु षडयन्त्र (ने.सं. १११९) निगूगु सफूया रुपय् पिथनादीगु दु । अथेहे देशय् प्रजातन्त्र वयेधुंकाः नं थन छु छु जुल, गथे गथे जुल धयागु खँ सम्प्रेशन यायेत वय्कलं सात साल लिपाया सात महिना (ने.सं. ११३९) नांगु सफू च्वयादिल ।
थुकथं भाजु योगेन्द्रमान श्रेष्ठ नेपालभाषां इतिहासया विषयय् च्वसा न्ह्याकीपिं च्वमिपिं म्हो जुयाच्वंगु इलय् नेपालया इतिहासया ख्यलय् विश्लेषणात्मक अध्ययन यानाः थःगु च्वसा न्ह्यकादीगु खः । वय्कःयात कामनपा १७ वडा इकाइपाखें अभिनन्दन पत्र, नेपालभाषा परिषद् पाखें ठाकुरलाल सिरपाः तथा तेजतीर्थ प्रतिष्ठान पाखें तेजतीर्थ सिरपाः वय्कःयात देछाःगु दु ।