राजपण्डित मणिकया मेगु नां मणिक वद्र्धन नं खः । थ्वय्‌कः जुजु जयस्थिति मल्लया राज्यकाल (ने.सं ५०२–५०७)पाखेयाम्ह च्वमि खः । थ्वय्‌कलं जुजु जयस्थिति मल्लया मन्त्रीयात ने.सं ५०० चिल्लाथ्व ३ बिहीवारय् नारदस्मृति ग्रन्थया टीका दयेकाब्यूगु खः, गुगु खँ थ्व सफुलिइ उल्लेख जूगु दु । तर राष्ट्रिय अभिलेखालय् लुयावःगु नारदस्मृति ग्रन्थया टीका धाःसा लुन्तभद्रं ल्ह्ययातःगु खः ।थ् व सफू न्यायविकासिनीया नामं शान्तहर्ष वज्राचार्यया सम्पादनय् ने.सं ११०७ स छापा आखलं पिदनेधुंकूगु दु ।

रानी ऋद्धिलक्ष्मी येँया जुजु पार्थिवेन्द्र मल्लया रानी व जुजु भुपालेन्द्र मल्लया मां खः । वय्‌कःया ‘सोव सोव रसिकन समय बसन्त’ नांगु छपु म्ये लुयावःगु दु । काव्यशास्त्रया परम्परागत लँ लिनाः चिनातःगु थुगु म्येय् वसन्त ऋतुया श्रृंगारोद्दीपक वातावरण लुइकथं राधाकृष्णया फागु लिलाया वर्णन यानातःगु दु । नारी सुलभ कोमल भाव माधुर्य गुण व न्यने यइपुगु संगीत ध्वनि थ्व म्येया विशेषता खः ।

रानी कुमुदिनी देवी येँया जुजु जगज्जय मल्लया रानी व जुजु जयप्रकाश मल्लया मां खः । थ्वय्‌कः झिंच्यागूगु शदीया नेपालभाषाया छम्ह प्रभावशाली कवयित्री खः । थ्वय्‌कलं थः भाःत जगज्ज्य मल्ल नाप जानाः श्रृंगार व भक्ति रसं जाःगु म्ये चिनेगुया नापं थम्हं नं अलग्ग हे म्ये चिनावंगु दु ।

थ्वय्‌कःया ‘भवानी छि चरण सदान’ म्ये छपु उल्लेख यायेबहःगु म्ये खः, गुगु म्ये थौंतक नं स्वनिगःया थीथी दाफा भजनय् हालेगु याःनि । थ्व म्येय् कुमुदिनी देवीं संसारया दुःखी मनूया पक्ष लिनाः (थः काय् जयप्रकाश मल्लया पं लिनाः) अमित कपटमय जाल झेलं पिदंगु दुःखं पार यानाब्यु धकाः उपास्य भवानीयाके प्रार्थना यानातःगु दु । नापं थ्व स्तुति म्येय् संसारय् सुं मनू नं अजर अमर मजू, पाप धर्म यानातःगु सम्पत्ति व वैभव नं अस्थिर व निस्सार जुइ धकाः नैतिक बोध यानातःगु दु । भाव गांभीर्य संगीत मधुर्यता रानी कुमुदिनी देवीया म्येया विशेषता जूगु दु । जुजु जयप्रकाश मल्लं थः मांयागु गुण लुमंकाः लिपा च्वःगु थःगु काव्यय् थःत ‘कुमिदिनी सुत’ धकाः थाय्थासय् उल्लेख यानातःगु दु ।

रानी चन्द्रलक्ष्मी यलया जुजु विष्णु मल्लया रानी खः । थ्वय्‌कःया ‘जय जय मछिन्दर नाथ’ नांगु छपु म्ये लुयावःगु दु । थ्व म्येय् थः भाःत जुजु विष्णु मल्लया मनोकामना पुरा यानाबिउ धकाः बुंगद्यःयात प्रार्थना यानातःगु दु । माधुर्य गुण नापं संगीतात्मकता थ्व म्येया विशेषता जूगु दु ।

रानी जयलक्ष्मी यलयाम्ह जुजु योगनरेन्द्र मल्लया छम्ह रानी खः । थ्वय्‌कःया आःतकया दुने स्वपु म्ये थीथी भजन सफुलिइ लुयावःगु दु । थुपिं म्येय् कवयित्रीया आत्मानुभूति अभिव्यक्त जुयाच्वंगु दु । तःम्ह रानी दुम्ह थः भाःत जुजु योगनरेन्द्र मल्लं मेपिं रानीपिनिगु चुकलि खँ न्यनाः थःत तापाकाहःगुलिं थःत जूगु दुःख आदियात थःगु म्येय् प्वंकातःगु दु। थुकथं थ्वय्‌कलं थःगु म्ये पाखें पुरुष प्रधान समाजय् मिसातय्‌गु स्थिति व अवस्था ब्वयेगु याःगु दु । आत्मपरकता तथा रागात्मकता थ्वय्‌कःया म्येया गुण खः ।

दयालक्ष्मी देवी येँया दकलय् लिपायाम्ह मल्ल जुजु जयप्रकाश मल्लया रानी खः । वय्‌कःयात छम्ह आत्मपरक कवयित्रीया रुपय् न्ह्यब्वयेछिं । रानी दयालक्ष्मीं लाय्‌कूया भारदारपिनिगु खँ न्यनाः जुजु जयप्रकाश मल्लयात ने.सं. ८६६–८७० तक राज्यच्यूत यानातःगु खः । लिपा जुजुं थःगु राज्य लितकाये धुंकाः रानीयात सास्ना बीगु ज्या यात ।

थुगु इलय् दयालक्ष्मीं थः स्वामियाके क्षमा फ्वनाः म्ये चिनाः हालातःगु खनेदु । थज्याःगु हे छपु म्ये ‘चित्त तसे प्रभु विनति खँ ल्हाये’ खः । थ्व म्येय् रानी दयालक्ष्मीं थःगु द्वंविद्वं वाःचायेकाः ‘निबुद्धि तिरि जाति’ धकाः थःत थम्हं आत्मआलोचना यानाच्वंगु दु । थःत राज्यच्यू्त याये न्ह्यः जुजु जयप्रकाश मल्लं रचना याःगु रत्नेश्वरया प्रादुर्भाव नाटकया तःगू थासय् थःयात रानी ‘दयालक्ष्मीया पति’ ‘दयालक्ष्मीया धनि’ धकाः न्ह्यथनातःगु दु ।

रानी भूवनलक्ष्मी देवी येँया जुजु भुपालेन्द्र मल्लया रानी व जुजु भाष्कर मल्लया मां खः। भाष्कर मल्ल मचातिनिबलय् जुजु जूगुलिं रानी भुवनलक्ष्मीं राज्य संचालनया ज्याय् चिउताः तयेमाःगु खँ उबलय्‌या घटनावली टिप्पणी थ्यासफुलिइ ब्वने दु । थ्वहे कथं रानीं थःगु म्येय् थः पुता भास्कर मल्लया शासन काल आनन्दमय जुइमाल धयाः दुर्गा भवानी आदि देवदेवीपिंत प्रार्थना यानातःगु दु ।

आःतकया दुने थ्वय्‌कःया स्वपु म्ये लुयावःगु दु । थुपिं म्ये मध्ये थ्वय्‌कःया दकलय् न्ह्यथनेबहःगु म्ये ‘हादे अतिन सुन्दर देश कान्तिपुरी नाम हाय’ जूगु दु । थ्व म्येय् थःगु देय् कान्तिपुरयात अतिकं बांलाःगु देय् धासें कान्तिपुर नगरया जःखःच्वंगु बागमती, विष्णुमती आदिया नं चर्चा जूगु दु । थथे देश प्रेमया भावं जाःगु म्ये च्यूम्ह नेपालभाषाया न्हापांम्ह कवयित्री रानी भूवनलक्ष्मी खः । आत्मपरकता संगीतात्मकता थ्वय्‌कःया म्येया विशेषता जूगु दु ।

रानी वृद्धिलक्ष्मी ख्वपयाम्ह अन्तिम जुजु रणजीत मल्लया रानी खः । थ्वय्‌कःया खुपु म्ये लुयावःगु दु । अप्वः धयाथें म्ये भक्ति रस प्रधान जूसां उपदेश तथा ध्याचूयात म्येया विषय कथं कःघाःगु दु । थ्वय्‌कःया गुलिं गुलिं म्येय् तत्कालीन राजनैतिक घटनाया नं संकेत दु । थ्वय्‌कःया प्रत्येक म्येय् धयाथें थः काय्‌या हक अधिकार सुरक्षित यायेगु निंतिं सः थ्वयाच्वंगु दुसा लाय्‌कुली जुइगु न्ह्यथु लिथुपिनिगु छलकपटया संकेत दु । रानी वृद्धिलक्ष्मीया म्ये मध्ये ‘क’, ‘ख’, ‘ग’, ‘घ’ या म्ये न्ह्यथनेबहः जू । थ्व म्येय् वृद्धिलक्ष्मीया काव्य प्रतिभा यचुक खनेदु । रानी वृद्धिलक्ष्मीया थुपिं म्ये ख्वप व थिमिया दाफा भजनय् थौं तक नं हालेगु याःनि ।