नेपालभाषाया न्हूपुस्ताया छम्ह प्रतिनिधि च्वमि वद्री वेदनाया जन्म येँया भोंसिको त्वालय् ने.सं. १०८२ इ जूगु खः । वल छंगु किचः लिउ लिउ जिगु (ने.सं १११०) नांया म्येचाः ज्वनाः नेपालभाषाया ख्यलय् प्रवेश यानादीम्ह थ्वय्‌कलं— बाखं, गजल, म्येया नापं हाइकु, ताड्का, मेनेजा आदि थेंज्याःगु न्हून्हू काव्यया थीथी विधाय् नं ल्हाः न्ह्याकादीगु दु । नेपालभाषाया नापं नेपाली भाषं नं च्वसा न्ह्याकादीम्ह थ्वय्‌कःया नेपालभाषाया ख्यलय् बाखं विधाय्  ‘To Let Canvas’ (ने.सं ११३२)नांगु बाखं संग्रह पिदंगु दुसा सनिलया इलय् (ने.सं. ११२५), ग्वय्‌स्वां (ने.सं.११२६), हँसिया काब्य (ने.सं ११३५), तिकि नंगु लः (ने.सं ११३५) प्यंगू हाइकु सफू पिदंगु दु । अथेहे पलेस्वां (ने.सं ११२४), नांगु छगू गजलया सफू नापं संस्कृति लुमंकाः (ने.सं ११२५) नांगु मेनेजा, नेवाः ताड्का (ने.सं ११२६) नांगु ताड्का व लुभाः नांगु म्येचाः पिदंगु दु । सफू च्वयेगु बाहेक थ्वय्‌कलं नेवाः हाइकु (ने.सं ११३२) सफूया प्रधान सम्पादक, नेपालभाषा बाखं दबूया व्यवस्थापक जुयाः नं नेपालभाषाया सेवा यानादीगु दु । थ्वय्‌कःया साहित्यिक लेखनया कदर स्वरुप विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिपाखें बाखं व चिनाखँया ख्यलय् न्हापांगु सिरपाः, अथे हे नच्छेगल्ली न्युरोडय् जूगु म्ये धंधेंबल्लाः कासाय् ल्यू सिरपाः प्राप्त जूगु दु ।

बौ धारणीधर बज्राचार्य व मां इन्द्रमाया बज्राचार्यया कोखं ने.सं. १०६९ तछलागा षष्ठी कुन्हु यलया नःत्वालय् साहित्यकार भाजु वंशीधर बज्राचार्यया जन्म जूगु खः । भाजु वंशीधर बज्राचार्य छम्ह पत्रकारिता व चित्रकला पाखे अनुभव दुम्ह व खस भाषाया छम्ह संचारकःमि जुयाः नं लिपा वनाः थःगु मांभाय् नेपालभाषा साहित्यपाखे नुगः क्वसायेकादीम्ह पुलांम्ह साहित्यकार खः । साहित्यकार भाजु वंशीधरं इलय्‌‌ब्यलय् चिनाखँ व हाइकु पाखें थःत म्हसीका च्वंसां नेपालभाषाया व्याकरण ख्यलय् थःत बिस्कं कथं म्हसिकेत ताःलाःगु दु । थथे हे भाषा, जाति व व्याकरण नाप स्वापू दुगु वय्‌कःया न्हापांगु च्वसु सम्पादनया पलेसा खँग्वः माले ज्याय् हुइना भुइना (ने.सं. ११०५) नांगु च्वखँ खः ।

वय्‌कः छम्ह सम्पादक नं जुयादीगुलिं बुद्धधर्मनाप स्वापू दुगु थीथी पत्रिका सम्पादन यायां भाजु वंशीधर बज्राचार्यजुं पटाचारा पल्पसा किपाप्याखं ने.सं. ११२८ य् पिथनादिल । थ्व वय्‌कःया न्हापांगु सफू खः । लिपा वय्‌कःया च्वसा भाषा, जाति व व्याकरणपाखे क्वसाया वन । थुकिया लिच्वः खः वय्‌कःया ने.सं. ११२९ य् पिदंगु निगूगु सफू झीगु भाय् झीगु भाला । अरनिको समाजपाखें वय्‌कः चीन चाःहिलादीबलय् चीनया भौगोलिक, राजनैतिक, आर्थिक, सांस्कृतिक थीथी खँयात कयाः वय्‌कलं ह्याउँगु नांचाया जाला (ने.सं. ११४०) नांगु नीस्वपु नियात्रा च्वखँ संग्रह पिथनादीगु दु ।

भाजु वसन्त महर्जनया जन्म ने.सं. १०९२ य् बाहिरी गाउँ, किपुली जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां विष्णुदेवी महर्जन व बाःया नां बुद्धिबहादुर महर्जन खः । वय्‌कःया न्हापां पिदंगु च्वसु कविता खः । ने.सं. ११०७ य् प्रतिभा ख्वयाच्वन शीर्षकया वय्‌कःया न्हापांगु कविता चकना पत्रिकाय् पिदंगु खः । वय्‌कःयात नेपालभाषाया छम्ह आधुनिक कवि कथं कायेगु याः ।

छगू इलय् विश्वभूमि न्हिपौया सम्पादकया ज्या यानादीम्ह भाजु वसन्त महर्जनं च्वसुया प्रकृतियात स्वयाः ग्वय्‌स्वां नेवाः, एम.वसन्त, सितुमैंया महर्जन, एमबि ग्वय्‌स्वां, वसन्तमान महर्जन, सोफिया तामांग, नलिनिका, अनामिका नामं नं च्वयेगु यानादी ।

भाजु वसन्त महर्जनं कविताया नापं बाखं, निबन्ध, समालोचना व खोजमूलक च्वसुत च्वयादी । वय्‌कलं नेपालभाषा व खस् नेपाली निगुलिं भासं च्वयादी । इतिहास, संस्कृति व पुरातत्वया अध्ययन अनुसन्धानय् सक्रिय जुयादीम्ह महर्जन बौद्ध इतिहास व दर्शनया प्रखर विद्वान खः । थ्व बिषयय् वय्‌कःया यक्व हे च्वसु थीथी पत्रपत्रिका व जर्नलय् पिदनाच्वंगु दु ।

भाजु वसन्त महर्जनया पिदंगु सफू— लुम्बिनी : ऐतिहासिक तथा पुरातात्विक अध्ययन, गौतम बुद्ध, बुद्धको आत्म कथा, गन्तव्य लुम्बिनी, बुद्ध एक भ्रम अनेक, खश साम्राज्यमा बौद्ध धर्मको उत्थान र पतन आदि । वय्‌कलं प्रादेशिक प्रतिभा सिरपाः व धर्मादित्य धर्माचार्य सिरपाः कयादीगु धुंकूगु दु । वय्‌कःया प्राज्ञीक संस्था नेपाल व एशिया अनुसन्धान केन्द्र(सिनास)य् आवद्ध जुयादी ।

नेपालभाषाया नापं नेपाली भाषां च्वसा न्ह्याकादीम्ह वासुशशीया वास्तविक नां वासुदेव वैद्य खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं १०५८ य् येँया ग्वलय् जूगु खः । कविताया नापं प्याखं विधाय् थःगु च्वसा न्ह्याकादीम्ह खयाः नं थ्वय्‌कःयात नेपालभाषाया ख्यलय् प्याखं च्वमि कथं अप्वः म्हसीकेगु याः । थ्वय्‌कया ताःचा प्वाँय् (ने.सं १०८९) व झुमिं यंम्ह मनू (ने.सं ११०६) यानाः निगू पूधाः प्याखं पिदंगु दु । थुपिं प्याखं यक्व न्ह्यः हे दबुली मञ्चन जुइधुंकूगु खः । प्याखं तसकं लोकंह्वासेंलि लिपा तिनि सफूया रुपय् पिकाःगु खः । नेपालभाषाय् न्हापां समस्यामूलक प्याखं च्वयादीपिं च्वमिपिं मध्ये थ्वय्‌कः नं छम्ह खः । छगू परिवारया समस्या पाखें समाजया हे समस्या ब्वयेगु थ्वय्‌कःया नाटकया विशेषता खःसा समसामयिक विषयय् सजीव पात्र चित्रण थ्वय्‌कःया नाटकया मेगु विशेषता जूगु दु ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु विकाशकुमार शाक्य नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं. २०१८ फागुण ३ गते जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां सरस्वती बज्राचार्य व बाःया नां बाबुराम शाक्य खः । वय्‌कलं नेपालभाषा मंकाः खलः बागलुङय् ल्यू छ्यान्जे जुयाः ज्या यानादीधुंकूगु दु । लिसें वय्‌कः ज्ञानोदय बुद्ध बिहार व शाक्य कल्याण समाजय् नं नायः जुयाः ज्या यानादीधुंकूगु जुल । वय्‌कः भारोत्तोलनया वरिष्ठ प्रशिक्षक नं जुयादी । वय्‌कः थीथी संघसंस्था पाखें सम्मानित नं जुयादीगु दु ।

मां पूर्णदेवी स्यस्यःया संरक्षकत्वय् ब्वलंम्ह भाजु विकाशमान श्रेष्ठया जन्म ने.सं. १०८१ दिल्लाथ्व ४ कुन्हु येँया रक्तकाली त्वालय् जूगु खः । थौंकन्हय् योगाचार्य विकाशानन्द कथं परिचितम्ह वय्‌कःयात साहित्य ख्यलय् विकाशमान जःया नामं म्हस्यू । नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय् थःगु च्वसा दकलय् न्हापां तुतां चिनाखँ (सुकुन्दा १, ने.सं. ११०१) पाखें न्ह्याकादीम्ह भाजु श्रेष्ठया च्वसा नेपाली व अंग्रेजी भाषाय् नं न्ह्याः । नेपालभाषा साहित्यया सेवा यायां लिपा वय्‌कलं थःगु नुगःयात योग साधना व रेकी शिक्षापाखे क्वसायेकादिल । विद्यार्थीया इलंनिसें थीथी सिरपाः कयादीम्ह वय्‌कः नेपाल लिपि गुथिया संस्थापक नायः खः । धर्मदर्शनय् क्रान्तिकारी बिचाःधाः न्ह्याकादीम्ह भाजु विकाशानन्दजुं रेकी शिक्षाय् मनोक्रान्तिया लहर हयादियाः नेपाःयाम्ह दकलय् न्हापाम्ह रेकी मास्टर जुयाः योगाचार्य तक जुयादीत ताःलाःगु दु । वय्‌कलं नेपाल लिपि गुथि पाखें खँग्वः धुकूनाप स्वापू दुगु सफू सर्वय् (ने.सं. ११०३), देगः पिकाकः मचाकाजी पाखें दर्शननाप स्वापू दुगु सफू उखे स्वः थुखे स्वः थःगु ख्वाः थम्हं स्वः (ने.सं. ११०५) व आनन्द योगपाखें अंसा पासापिं (ने.सं. ११०६), अप्सरा प्रकाशनपाखें शिक्षा क्रान्ति (ने.सं. ११२२) यानाः तःगू सफू पिथनाः नेपालभाषा साहित्यया धुकू जायेकेगु ज्या यानादीधुंकूगु दु । थ्व बाहेक वय्‌कलं नेपालभाषाया पौभाः, सगं, बुलुमि लिसें थीथी पत्रिकाया सम्पादन नं यानादीधुंकूगु दु ।

विक्रम चरित्र ख्वपया जुजु भूपतिन्द्र मल्लं ने.सं ८२६ स च्वःगु शास्त्रीय परम्पराया पूधाः प्याखं खः। जुजु भूपतिन्द्र मल्ल मल्लकालय् थीथी भाषं दकलय् अप्वः (२९गू) प्याखं च्वयावंम्ह प्याखंच्वमि खः । स्वंगू दिवस (अध्याय÷अंक)य् ब्वथलातःगु थ्व बिक्रम चरित्र नाटकय् न्हापांगु दिवसय् झिंच्यापु म्ये च्यागू लु (दृष्य), निगूगु दिवसय् नीनिपु म्ये, च्यागू लु व स्वंगूगु दिवसय् झिंन्हय्पु म्ये व झिंखुगू लु दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व प्याखं जुजु भूपतिन्द्र मल्लं ख्वपया तलेजु देगलय् गजू छाःगु लसताय् क्यंगु खः । थ्व नाटकय् नं तत्कालिन मेमेपिं च्वमिपिनिगु नाटकय् थें न्हापांगु दिवसय् नान्दी म्ये कथं नासःद्यःया स्तुति यानाः नाटक आरम्भ यानातःगु दु । अथेहे राजवर्णन, देशवर्णनया म्येँया नापं मेमेगु म्ये नं दुथ्याकातःगु दु । भाव प्रस्तुतिया दृष्टिकोणं थुपिं म्ये आपालं तःजि जू । थ्व नाटकया कथावस्तु पौराणिक बाखं— लक्ष्मी, सरस्वती प्रार्दुभाव जुइगु, निम्ह मध्ये सु तःधं धकाः ल्वापु जुइगु, अले जुजु विक्रमादित्ययाथाय् वनाः न्याय् फ्वंवनीगु, अन्तय् सरस्वती हे त्याइगु विषयवस्तुइ आधारित प्याखं खः ।लक्ष्मीपुजाया उत्पति व महिमा ब्वयेगु हे थ्व नाटकया मू आशय जूगु दु ।

थौं स्वयाः ३०० दँ मयाक न्ह्यः जुजु भूपतिन्द्र मल्लं च्वःगु थ्व विक्रम चरित्र हस्तलिखित ग्रन्थयात भाजुपिं सत्यमोहन जोशी तथा हेमराज शाक्य निम्ह विद्वानपिं जानाः ने.सं १०९० य् देवनागरी लिपिं थौंया नाटकया सफूया ढाँचाय् थासा आखलं पिकयादीगु दु । थ्व सफूया निगूगु संस्करण ने.सं ११३०य् लोकसाहित्य परिषद् पाखें हानं पिदंगु दु ।

बा मोतिकाजी शाक्य व मां नानीहेरा शाक्यया कोखं ने.सं. १०९२ सिल्लाथ्व ३ कुन्हु यलया नःबहा त्वालय् च्वमि विक्रम शाक्यया जन्म जूगु खः । समसामयिक विषयय् च्वसु च्वयादीम्ह वय्‌कःया न्हापांगु च्वखँ यल देय्‌या न्यय्धाः हिति शीर्षकय् विश्वभूमि न्हिपतिइ पिदंगु खः । नेपालभाषा साहित्यया सेवा यायेगु नापं सामाजिक सेवाय् थःत पानादीम्ह भाजु शाक्यं बौद्धविहार नाप स्वापू दुगु सफू रत्नाकर महाविहार संक्षिप्त परिचय ने.सं ११२० य् पिथनादीगु दु । वय्‌कः थपु लय्‌पौया सम्पादक नं खः ।

थौंतकया मालेज्या कथं ने.सं ४९३ य् च्वयातःगु विचित्र कौतुक (केशरपुस्तकालय दराज ल्याः ६० अभिलेख ग्रन्थ ल्याः १००१, पत्र ८०) नेपालभाषाया न्हापांगु चिकित्साशास्त्र सम्बन्धी हस्तलिखित ग्रन्थ खः। थ्व विचित्र कौतुक ने.सं ४९३ भुजिंम्वल लिपिं ताडपत्रय् च्वयातःगु, न्ह्यःनेया निपौ तनाच्वंगु जम्मा झिंनिपौ जक दुगु व्यवहारिक आयुर्वेद विषयया ग्रन्थ खः । थन ‘विचित्र’या अर्थ विभिन्न खःसा ‘कौतुक’या अर्थ व्यवहारय् माःगु विषय थुइकाच्वंगु दु । भाजु काशीनाथ तमोटया धापू कथं सरसर्ति स्वयेबलय् थ्व सफुलिइ मचा बुइकेगु प्रशुति विधि, मिखा ल्वय्, गलः सम्बन्धी वासःया खँ दुथ्यानाच्वंगु खनेदु ।

नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय् विजयरत्न असंबरे कथं नांजाःम्ह थ्वय्‌कःया नां विजयरत्न तुलाधर खः । विजयरत्नया जन्म मां कमला शाक्य व अबु बाबुकाजी शाक्यया कोखं ने.सं १०८१ इ असंत्वाःया असं चुकय् जूगु खः । लजगाः कथं पत्रकारिता व संकिपा (फिल्म) निर्देशक कथं ज्या यानादीम्ह थ्वय्‌कः नेपालभाषा साहित्य, संकिपा व पत्रकारिताया ख्यलय् नांजाःम्ह बहुआयामिक व्यक्तित्व खः । साहित्यख्यलय थ्वय्‌कःया च्वसा चिबाखं, हाइकु, ध्याचू, संकिपाया समीक्षा आदि ख्यलय् न्ह्याःगु दु । साहित्य ख्यलय् थ्वय्‌कःया प्रकाशित कृति खः — हाइकु ५२ (हाइकु मुना सफू,), रामशेखर नकःमिया जिगु नुगः खँ (जीवनी सफू), श्री ३ (चिबाखं मुना सफू) । थुपिं सफू बाहेक थ्वय्‌कःया विश्वभुमि, सन्ध्या टाईम्स, नेपालभाषा टाईम्स, न्हू प्रेस्टिज नेपाः, नेपाः सः, हिसि, पेज थ्री, ईलोहं, थौंकन्हय्, नःलि लगायत नेपालभाषाया आपालं पत्रपत्रिकाय् नियमित च्वसु पिदंगु दु ।

सफू प्रकाशन बाहेक थ्वय्‌कलं नेपालभाषाया दकलय् न्हापांगु रंगीन वाःपौ स्वनिगः (ने.सं. १११९–२०),या सम्पादन यानादीगु दु । थ्वय्‌कलं थीथी साहित्यिक, संचार व सिनेमा सम्बन्धी संस्थाय् आवद्ध जुयाः च्वछायेबहःगु योगदान बियादीगु दु । भाषा साहित्य ख्यलय् थ्वय्‌कः नेपालभाषा एकेडेमिया कार्यकारणी दुजः खःसा नेपालभाषा परिषद्या नं दुजः खः ।

ने.सं. १११६ य् रेडियो नेपालया गुडनाइट एफ.एम.य् नेपालभाषा ज्याझ्वःया संस्थापकया रुपय् पलाः न्ह्याकादीम्ह थ्वय्‌कः झीगु सः डटकम (वि.सं २०७७ बैशाख—२०७९ पुष ०५) या सम्पादक, नेपाल भिडियो चलचित्र संघय् सचिव , चलचित्र पत्रकार संघ नेपालया न्हापांम्ह उपाध्यक्ष, चलचित्र निर्देशक समाजया सचिव, आदीबासी जनजाति चलचित्र महासंघया संस्थापक उपाध्यक्ष खः।

नेवाः संकिपा ख्यलय थौंकन्हय् टेलिड्रामा, वीर गणेशमान आदि फिल्मया छम्ह निर्देशक नं खः । अथेहे थ्वय्‌कलं थीथी फिल्म फेस्टिभलया निर्णायक मण्डलया दुजः जुयाः नं ज्या यानादीगु दु । थथे थीथी ख्यलय् संलग्न जुयाः ज्या यानादीगुया कदरस्वरुप्

थ्वय्‌कःयात थीथी संस्थां थीथी सिरपाः पदक व सम्मान देछाःग दु । गथे — धर्मादित्य धर्माचार्य सिरपा (ने.सं. ११२५), ईलोहं एल्भिस जोशी लुमन्ति पत्रकारिता सिरपा (ने.सं.११३०), नेवाः जागरण मञ्च सम्मान (ने.सं.११३२), राष्ट्रिय संगीत स्रष्टा सम्मान २०७५, विशिष्ट योगदान सम्मान २०७६, नेपाल सरकार चलचित्र विकास बोर्ड, रिपोर्टर्स क्लब विशेष सम्मान २०७५, रिपोर्टर्स क्लब, नातिकाजी राष्ट्रिय कला पत्रकारिता पुरस्कार २०७८ आदि ।