स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु विकाशकुमार शाक्य नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं. २०१८ फागुण ३ गते जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां सरस्वती बज्राचार्य व बाःया नां बाबुराम शाक्य खः । वय्‌कलं नेपालभाषा मंकाः खलः बागलुङय् ल्यू छ्यान्जे जुयाः ज्या यानादीधुंकूगु दु । लिसें वय्‌कः ज्ञानोदय बुद्ध बिहार व शाक्य कल्याण समाजय् नं नायः जुयाः ज्या यानादीधुंकूगु जुल । वय्‌कः भारोत्तोलनया वरिष्ठ प्रशिक्षक नं जुयादी । वय्‌कः थीथी संघसंस्था पाखें सम्मानित नं जुयादीगु दु ।

मां पूर्णदेवी स्यस्यःया संरक्षकत्वय् ब्वलंम्ह भाजु विकाशमान श्रेष्ठया जन्म ने.सं. १०८१ दिल्लाथ्व ४ कुन्हु येँया रक्तकाली त्वालय् जूगु खः । थौंकन्हय् योगाचार्य विकाशानन्द कथं परिचितम्ह वय्‌कःयात साहित्य ख्यलय् विकाशमान जःया नामं म्हस्यू । नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय् थःगु च्वसा दकलय् न्हापां तुतां चिनाखँ (सुकुन्दा १, ने.सं. ११०१) पाखें न्ह्याकादीम्ह भाजु श्रेष्ठया च्वसा नेपाली व अंग्रेजी भाषाय् नं न्ह्याः । नेपालभाषा साहित्यया सेवा यायां लिपा वय्‌कलं थःगु नुगःयात योग साधना व रेकी शिक्षापाखे क्वसायेकादिल । विद्यार्थीया इलंनिसें थीथी सिरपाः कयादीम्ह वय्‌कः नेपाल लिपि गुथिया संस्थापक नायः खः । धर्मदर्शनय् क्रान्तिकारी बिचाःधाः न्ह्याकादीम्ह भाजु विकाशानन्दजुं रेकी शिक्षाय् मनोक्रान्तिया लहर हयादियाः नेपाःयाम्ह दकलय् न्हापाम्ह रेकी मास्टर जुयाः योगाचार्य तक जुयादीत ताःलाःगु दु । वय्‌कलं नेपाल लिपि गुथि पाखें खँग्वः धुकूनाप स्वापू दुगु सफू सर्वय् (ने.सं. ११०३), देगः पिकाकः मचाकाजी पाखें दर्शननाप स्वापू दुगु सफू उखे स्वः थुखे स्वः थःगु ख्वाः थम्हं स्वः (ने.सं. ११०५) व आनन्द योगपाखें अंसा पासापिं (ने.सं. ११०६), अप्सरा प्रकाशनपाखें शिक्षा क्रान्ति (ने.सं. ११२२) यानाः तःगू सफू पिथनाः नेपालभाषा साहित्यया धुकू जायेकेगु ज्या यानादीधुंकूगु दु । थ्व बाहेक वय्‌कलं नेपालभाषाया पौभाः, सगं, बुलुमि लिसें थीथी पत्रिकाया सम्पादन नं यानादीधुंकूगु दु ।

विक्रम चरित्र ख्वपया जुजु भूपतिन्द्र मल्लं ने.सं ८२६ स च्वःगु शास्त्रीय परम्पराया पूधाः प्याखं खः। जुजु भूपतिन्द्र मल्ल मल्लकालय् थीथी भाषं दकलय् अप्वः (२९गू) प्याखं च्वयावंम्ह प्याखंच्वमि खः । स्वंगू दिवस (अध्याय÷अंक)य् ब्वथलातःगु थ्व बिक्रम चरित्र नाटकय् न्हापांगु दिवसय् झिंच्यापु म्ये च्यागू लु (दृष्य), निगूगु दिवसय् नीनिपु म्ये, च्यागू लु व स्वंगूगु दिवसय् झिंन्हय्पु म्ये व झिंखुगू लु दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व प्याखं जुजु भूपतिन्द्र मल्लं ख्वपया तलेजु देगलय् गजू छाःगु लसताय् क्यंगु खः । थ्व नाटकय् नं तत्कालिन मेमेपिं च्वमिपिनिगु नाटकय् थें न्हापांगु दिवसय् नान्दी म्ये कथं नासःद्यःया स्तुति यानाः नाटक आरम्भ यानातःगु दु । अथेहे राजवर्णन, देशवर्णनया म्येँया नापं मेमेगु म्ये नं दुथ्याकातःगु दु । भाव प्रस्तुतिया दृष्टिकोणं थुपिं म्ये आपालं तःजि जू । थ्व नाटकया कथावस्तु पौराणिक बाखं— लक्ष्मी, सरस्वती प्रार्दुभाव जुइगु, निम्ह मध्ये सु तःधं धकाः ल्वापु जुइगु, अले जुजु विक्रमादित्ययाथाय् वनाः न्याय् फ्वंवनीगु, अन्तय् सरस्वती हे त्याइगु विषयवस्तुइ आधारित प्याखं खः ।लक्ष्मीपुजाया उत्पति व महिमा ब्वयेगु हे थ्व नाटकया मू आशय जूगु दु ।

थौं स्वयाः ३०० दँ मयाक न्ह्यः जुजु भूपतिन्द्र मल्लं च्वःगु थ्व विक्रम चरित्र हस्तलिखित ग्रन्थयात भाजुपिं सत्यमोहन जोशी तथा हेमराज शाक्य निम्ह विद्वानपिं जानाः ने.सं १०९० य् देवनागरी लिपिं थौंया नाटकया सफूया ढाँचाय् थासा आखलं पिकयादीगु दु । थ्व सफूया निगूगु संस्करण ने.सं ११३०य् लोकसाहित्य परिषद् पाखें हानं पिदंगु दु ।

बा मोतिकाजी शाक्य व मां नानीहेरा शाक्यया कोखं ने.सं. १०९२ सिल्लाथ्व ३ कुन्हु यलया नःबहा त्वालय् च्वमि विक्रम शाक्यया जन्म जूगु खः । समसामयिक विषयय् च्वसु च्वयादीम्ह वय्‌कःया न्हापांगु च्वखँ यल देय्‌या न्यय्धाः हिति शीर्षकय् विश्वभूमि न्हिपतिइ पिदंगु खः । नेपालभाषा साहित्यया सेवा यायेगु नापं सामाजिक सेवाय् थःत पानादीम्ह भाजु शाक्यं बौद्धविहार नाप स्वापू दुगु सफू रत्नाकर महाविहार संक्षिप्त परिचय ने.सं ११२० य् पिथनादीगु दु । वय्‌कः थपु लय्‌पौया सम्पादक नं खः ।

थौंतकया मालेज्या कथं ने.सं ४९३ य् च्वयातःगु विचित्र कौतुक (केशरपुस्तकालय दराज ल्याः ६० अभिलेख ग्रन्थ ल्याः १००१, पत्र ८०) नेपालभाषाया न्हापांगु चिकित्साशास्त्र सम्बन्धी हस्तलिखित ग्रन्थ खः। थ्व विचित्र कौतुक ने.सं ४९३ भुजिंम्वल लिपिं ताडपत्रय् च्वयातःगु, न्ह्यःनेया निपौ तनाच्वंगु जम्मा झिंनिपौ जक दुगु व्यवहारिक आयुर्वेद विषयया ग्रन्थ खः । थन ‘विचित्र’या अर्थ विभिन्न खःसा ‘कौतुक’या अर्थ व्यवहारय् माःगु विषय थुइकाच्वंगु दु । भाजु काशीनाथ तमोटया धापू कथं सरसर्ति स्वयेबलय् थ्व सफुलिइ मचा बुइकेगु प्रशुति विधि, मिखा ल्वय्, गलः सम्बन्धी वासःया खँ दुथ्यानाच्वंगु खनेदु ।

नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय् विजयरत्न असंबरे कथं नांजाःम्ह थ्वय्‌कःया नां विजयरत्न तुलाधर खः । विजयरत्नया जन्म मां कमला शाक्य व अबु बाबुकाजी शाक्यया कोखं ने.सं १०८१ इ असंत्वाःया असं चुकय् जूगु खः । लजगाः कथं पत्रकारिता व संकिपा (फिल्म) निर्देशक कथं ज्या यानादीम्ह थ्वय्‌कः नेपालभाषा साहित्य, संकिपा व पत्रकारिताया ख्यलय् नांजाःम्ह बहुआयामिक व्यक्तित्व खः । साहित्यख्यलय थ्वय्‌कःया च्वसा चिबाखं, हाइकु, ध्याचू, संकिपाया समीक्षा आदि ख्यलय् न्ह्याःगु दु । साहित्य ख्यलय् थ्वय्‌कःया प्रकाशित कृति खः — हाइकु ५२ (हाइकु मुना सफू,), रामशेखर नकःमिया जिगु नुगः खँ (जीवनी सफू), श्री ३ (चिबाखं मुना सफू) । थुपिं सफू बाहेक थ्वय्‌कःया विश्वभुमि, सन्ध्या टाईम्स, नेपालभाषा टाईम्स, न्हू प्रेस्टिज नेपाः, नेपाः सः, हिसि, पेज थ्री, ईलोहं, थौंकन्हय्, नःलि लगायत नेपालभाषाया आपालं पत्रपत्रिकाय् नियमित च्वसु पिदंगु दु ।

सफू प्रकाशन बाहेक थ्वय्‌कलं नेपालभाषाया दकलय् न्हापांगु रंगीन वाःपौ स्वनिगः (ने.सं. १११९–२०),या सम्पादन यानादीगु दु । थ्वय्‌कलं थीथी साहित्यिक, संचार व सिनेमा सम्बन्धी संस्थाय् आवद्ध जुयाः च्वछायेबहःगु योगदान बियादीगु दु । भाषा साहित्य ख्यलय् थ्वय्‌कः नेपालभाषा एकेडेमिया कार्यकारणी दुजः खःसा नेपालभाषा परिषद्या नं दुजः खः ।

ने.सं. १११६ य् रेडियो नेपालया गुडनाइट एफ.एम.य् नेपालभाषा ज्याझ्वःया संस्थापकया रुपय् पलाः न्ह्याकादीम्ह थ्वय्‌कः झीगु सः डटकम (वि.सं २०७७ बैशाख—२०७९ पुष ०५) या सम्पादक, नेपाल भिडियो चलचित्र संघय् सचिव , चलचित्र पत्रकार संघ नेपालया न्हापांम्ह उपाध्यक्ष, चलचित्र निर्देशक समाजया सचिव, आदीबासी जनजाति चलचित्र महासंघया संस्थापक उपाध्यक्ष खः।

नेवाः संकिपा ख्यलय थौंकन्हय् टेलिड्रामा, वीर गणेशमान आदि फिल्मया छम्ह निर्देशक नं खः । अथेहे थ्वय्‌कलं थीथी फिल्म फेस्टिभलया निर्णायक मण्डलया दुजः जुयाः नं ज्या यानादीगु दु । थथे थीथी ख्यलय् संलग्न जुयाः ज्या यानादीगुया कदरस्वरुप्

थ्वय्‌कःयात थीथी संस्थां थीथी सिरपाः पदक व सम्मान देछाःग दु । गथे — धर्मादित्य धर्माचार्य सिरपा (ने.सं. ११२५), ईलोहं एल्भिस जोशी लुमन्ति पत्रकारिता सिरपा (ने.सं.११३०), नेवाः जागरण मञ्च सम्मान (ने.सं.११३२), राष्ट्रिय संगीत स्रष्टा सम्मान २०७५, विशिष्ट योगदान सम्मान २०७६, नेपाल सरकार चलचित्र विकास बोर्ड, रिपोर्टर्स क्लब विशेष सम्मान २०७५, रिपोर्टर्स क्लब, नातिकाजी राष्ट्रिय कला पत्रकारिता पुरस्कार २०७८ आदि ।

बा तुइसिं बज्राचार्य व मां भीममाया बज्राचार्यया कोखं ने.सं. १०८४ गुंलाथ्व १० कुन्हु यलया न्याधः त्वालय् भाजु विजयरत्न बज्राचार्य बूगु खः । नेपालभाषा विषय कयाः स्नातकोत्तर ब्वनेज्या क्वचायेकादीम्ह भाजु बज्राचार्य बैंकर लजगालय् दुम्ह खःसां छम्ह मांभायह्यःमि नं खः ।

नेपालभाषा साहित्य थपू यायेगुलि थःत फ्याना झाःम्ह वय्‌कलं लोकसाहित्य परिषद्या संस्थापक दुजःया नापं सचिव जुयाः तःदँ तक ज्या यानादिल । थ्व संस्थामार्फत् वय्‌कःया सक्रियताय् लोकसाहित्य संगोष्ठी न्यायेकेगु , सफू पिकायेगु व तःम्ह लोकसाहित्यविद्पिंत हनेगु ज्या जूगु दु । वय्‌कलं लोकसाहित्य परिषद्पाखें संचालन जूगु गोष्ठीइ कार्यपत्र न्ह्यब्वयेगु व थीथी पत्रिकाय् च्वसु च्वयेगु नं यानादीगु दु । सफूया रुपय् वय्‌कःया मनूतय्‌गु म्हय् च्वंगु ब्वयात कयाः थःगु हे पहलं विश्लेषण यानातःगु म्हग्वः खँग्वः मुना (ने. सं. १११९) पिदंगु दु ।

भाषिक अभियन्ता मय्‌जु विद्या चित्रकारया जन्म थिमि देय्‌या बहाखा बजारय् मां आशामाया चित्रकार व अबु जिनकृष्ण चित्रकारया कोखं ने.सं १०७७ य् जूगु खः । वय्‌कःया पूवंगु नां विद्यालक्ष्मी चित्रकार खः । कथिन परिश्रम यानाः बी.एड, एम.ए डिग्री हासिल यानादीम्ह थ्वय्‌कलं आर्दश माध्यमिक विद्यालय थिमिइ पीदँ तक स्यनामि व न्हय्दँ तक प्राध्यानाध्यापक जुयाः शिक्षाया ख्यलय् ज्या यानादिल । थ्वय्‌कलं पल्पसा शिक्षा सदन नामं थिमिइ ब्वनेकुथि चायेकाः मस्तय्‌त छगू तगिं निसें नेपालभाषा अनिवार्य कथं ब्वंकेबीगु यानादिलसा, नेपालभाषा स्यनेकने यायेगु अर्थात् त्भबअजभचक क्ष्लकतचगअतष्यल कक्षा नं संचालन यानादिल । अथेहे थः प्राधानाध्यापक जुइवं ख्वप जिल्लाय् हे दकलय् न्हापां थःगु आर्दश माध्यमिक विद्यालय थिमी कक्षा १—५ तक नेपालभाषा अनिवार्यरुपं ब्वनेमाःगु व ९ व १० तगिमय् नेपालभाषा इच्छाधीन विषय कथं ब्वंकेगु ज्या न्ह्याकादिल । वय्‌कलं थः स्यनामि जुयाच्वंगु इलय् २०३५/२०३६ या शिक्षक आन्दोलन व पञ्चायत व्यवस्था विरोधी आन्दोलनय् नं सक्रिय रुपं ब्वति कयादिल।

ब्वनेकुथिं अनिवार्य अवकास प्राप्त याये धुंकाः वि.सं २०७३ निसें मय्‌जु विद्या चित्रकारं थःगु ई नेपालभाषा तव नेवाः आधिकार प्राप्तीया ज्याय् सक्रिय रुपं फ्यानादिल । थौंकन्हे थ्वय्‌कः येँ महानगरपालिका शिक्षा विभागया नेपालभाषा विज्ञ, नेपालभाषा एकेडेमिया कार्यकारणी दुजः, नेपाल राष्ट्रिय शिक्षक संगठन ख्वप कवःया न्वकु, पुं समाजया न्वकु, नेवाः देय् दबूया जः, आदिवासी नेवाः राजनैतिक अभियानया मूछ्याञ्जे जुयाः ज्या यानाच्वनादीगु दु । थम्हं ब्वंकेगु यानागु ब्वनेकुथिइ हःपाः बियाः आपाःसित नेपालभाषा ब्वंकेगु ज्या यानादीगुयात कदर यानाः वय्‌कःयात लक्ष्मीनारायण पुनमाया गुथि, विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथि, न्हयज्या खलः थिमि आदि संघसंस्थां हनेज्या याःगु दु ।

येँय् महानगरपालिकाया पुलांम्ह मेयर भाजु बिद्या सुन्दर शाक्यया जन्म सन् १९६३ इ येँया लगमय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां मंगलशोभा शाक्य व बाःया नां हेरारत्न शाक्य खः । वय्‌कः मेयर जुइ न्ह्यः येँ महानगर पालिका २१ वडाया पुलांम्ह वडा अध्यक्ष नं खः । पंचायतकालय् हे नेपालभाषा मंकाः खलः, येँय् २१ वडा कचा खलः लिसे आवद्ध जुयाः नेवाः, नेवाः जातिया भाषा, साहित्य संस्कृतिया उत्थानय् सक्रिय जुयाः वैच्वनादीम्ह वय्‌कलं थः

येँ महानगर पालिकाया मेयर जुयादीबलय् येँया फुक्क सामुदायिक बिद्यालय दुने नेपालभाषा पाठ्यक्रम दुथ्याकाः ब्वंकेगु व्यवस्थापन यानादिल । स्कूल तगिमय् नेपालभाषा ब्वने च्वये मदयाच्वंगु अवस्थाय् वय्‌कः पाखें बिद्यालय् ब्वनीपिं सकसितं हे नेपालभाषा ब्वंकेगु ब्यवस्था यानादिल । थ्व नेपालभाषायात जीवन्त यानातयेगु निंतिं वय्‌कः पाखें जूगु ज्वः मदुगु ज्या खः । वय्‌कलं न्ह्याकादीगु थ्व ज्या यल महानगरपालिका व किपु नगरपालिकां नं नालाकाःगु जुल । वय्‌कलं महानगरपालिकाया न्हिथंया ज्याखँय् नेपाल संवत्यात व्यवहारय् छ्यलाबुला हयेगु ज्याय् उबले नेतृत्वदायि भूमिका नं म्हितादीगु खः ।

२०७२ सालया तः भुखाचं तहस नहस जूगु येँया वहाः बही, आगं, द्यःछेँ, दिगी, सतः, फल्चा आदि सांस्कृतिक सम्पदा संरक्षण व पुनर्निर्माणया ज्याय् महानगरपालिकायात सक्रिय यानाः वय्‌कलं फुकं हे न्हू यानाबियादीगु दु । झीगु पहिचान न्हापा गथे खः अथे हे यानाबियादीगु दु । अथेहे वय्‌कलं अमूर्त सांस्कृतिक सम्पदात बाजं, प्याखं, जात्रा आदियात मदिक्क न्ह्याकेतयेत माःगु श्रोतया ब्यवस्थापन नं यानाबियादीगु दु । गुकिं झीगु संस्कृति, जात्रा पर्व सदां न्ह्यानाच्वनेत दुग्यंगु तिबः जुइ ।

आधुनिकालया नेपालभाषाया साहित्ययात विधागत रुपं— काव्य, बाखं, निबन्ध-प्रबन्ध, प्याखं-नाटक, उपन्यास व समालोचना कथं ब्वथलाः अध्ययन याये छिं ।