ने.सं. ११२६ चौलागा १० कुन्हु मीरसुब्बा दुर्गाप्रसाद व विष्णुदेवीया कोखं येँया महाबौद्ध त्वालय् जन्म जुयादीम्ह वैकुण्ठप्रसाद लाकौल माध्यमिककाल व आधुनिककाल निगुलिं कालय् नं दुथ्याःम्ह स्रष्टा खः । सच्छि व निदँया र्दीघ जीवन हनाझाःम्ह च्वमि वैकुण्ठप्रसादया दकलय् न्हापां प्रकाशित जूगु च्वसु छम्ह नेपालवासीया बुद्ध स्तुति (बुद्धधर्म२/१–२, बु.सं २४७०) नांगु कविता खः । तर वय्कःया च्वसा केवल कविताय् जक लिकुना मच्वंसे बाखं, निबन्ध, साहित्यिक व्यक्तित्वपिनिगु जीवनी, सम्पादन, अनुवाद आदि पाखे नं न्ह्याःगु दु । नेपालभाषा, नेपाली तथा अंग्रेजी स्वता भाषां नं च्वसा न्ह्याकादीम्ह वय्कःया नेपालभाषां झिंछगू, नेपाली भासं झिंखुगू, अथे हे अंग्रेजी भासं निगू सफू पिदंगु दु । वय्कःया नेपालभाषां पिदंगु सफू खः — थुलिंचा (कविता मुना, १०७४), कं–स्वाँ (कविता मुना १०८७), बुद्धधर्म व नेपालभाषा (सं. नेसं १०४५–५०या पत्रिका मुना), रस अलङ्कार छन्द (च्वसु मुना १०९८), गांया ममता (बाखं मुना ११०३), नेपालय् स्थविरवाद गुकथं वःगु खः (च्वसु मुना, ११०५), नेपालय् हानं स्थविरवाद वयेकेत व नेपालभाषा ह्वयेकेत धर्माचार्य (च्वसु मुना, ११०५), नगु व मिला (कविता मुना, ११०८), जिगु मिखाय् जे. एस. मल्ल (जीवनी, ११०८), ह्वंगः (स्वपु रचनाया त्रिवेणी अनुवाद+कविता+जीवनी, ११०९), कलरिजजुया पुलांम्ह मल्लाहया बाखं मे (अनुवाद) आदि ।
दकलय् न्हापां कविता च्वयाः साहित्य ख्यलय् पलाः तयादीम्ह कवि वैकुण्ठप्रसाद लाकौलया मेमेगु विधाय् नं उत्तिकं हे च्वसा न्ह्याःगु खनेदु । अथेसां मूलरूपं वय्कःयात छम्ह कविकथं हे म्हसीकेगु याः । वय्कःयात नेपालभाषा काव्यय् रोमानीवादी कविताया शुरुवात याःम्ह न्हापांम्ह कविकथं कयातःगु दु । वय्कःया ह्वयेत्यंगु स्वांयात, वसन्तवाणी व सन्ध्या यानाः स्वपु कविता पिदनेधुंकाः नेपालभाषा काव्यख्यलय् रोमानीवाद शुरु जूगु नालातःगु दु । थ्व ल्याखं माध्यमिक व आधुनिक निगुलिं कालय् नं दुथ्याःम्ह वय्कःया योगदान माध्यमिककालया योगदान हे अप्वः महत्वपूर्ण जूगु दु ।
उगु इलय् हे बि.ए.या शैक्षिक डिग्री हासिल यानादीम्ह वय्कलं न्हापां न्हापां थीथी स्कुलय् ब्वंकेगु यानादिलसा लिपा सरकारी सेवाय् प्रवेश जुयाः खाद्य विभागया डाइरेक्टर तक नं जुयादिल । थथे स्कुलय् नं ब्वंकेगु यानादीगुलिं वय्कःयात आपास्ःयां मास्टर साहेब नामं सम्बोधन यायेगु याः । थ्वहे कथं वय्कःया थःगु मांभाय् प्रति जक मखु शिक्षा प्रति नं उलि हे मन क्वसाः, अझ मिसाशिक्षा प्रति अप्वः झुकाव दु । थ्वहे कथं वय्कलं नेपालभाषा स्नातकोत्तर एम.ए. तगिंया अध्ययन अध्यापन अःपुक व याउँक जुइ फयेमा धकाः पाटन क्याम्पस लागा दुने चैन लाकौल स्मृति भवन दयेका त्रि.वि.यात हस्तान्तरण यानादिल । अथेहे नारी शिक्षाय् तिबः बीकथं नेपालभाषा एम.ए तगिमय् दकलय् अप्वः ल्याःहःम्ह छम्ह मिसा विद्यार्थीयात चैनलाकौल सिरपाः व निगूगु स्थानय् लाःम्ह मिसा ब्वमियात तारा लाकौल सिरपाःया व्यवस्था यानादिलसा वय्कलं जीवंकाःछि नेपालभाषाया सेवा यानादीपिंत लःल्हायेगुकथं लाकौल सिरपाः नं नीस्वनादीगु दु । थ्व सिरपाः स्वंगू इलय् नेपालभाषाय् दकलय् अप्वः धनराशीया सिरपाः खः ।
नेपालभाषा साहित्यया विकास यायेगु ताः तयाः नीस्वंगु नेपालभाषा एकेडेमिया वय्कः छम्ह संस्थापक सदस्य नापं न्हापांम्ह चान्सलर नं खः । वय्कलं नेपालभाषा एकेडेमिया लिसें मेमेगु नं संघसंस्था धस्वाकेत नं थम्हं फुगु आर्थिक ग्वाहालि यानादीगु दु ।
वय्कलं यानादीगु थीथी ज्याया कदर कथं वय्कःयात थीथी संस्थां थीथी उपाधि, सम्मान देछाःगु दु । गथे— शुभराज्याभिषेक पदक २०१३, त्रिशक्तिपट्ट २०१६, नेपालभाषा परिषद्पाखें नेपालभाषा शिरोमणि । वय्कःयात थीथी संस्था पाखें अभिनन्दन, सम्मान तथा हनापौ आदि देछाःगु दु । थथे भाषासाहित्यया ख्यलय् ज्या यायां नेसं ११२७ सीपुन्हि शुक्रबाः कुन्हु १०२ दँया वैशय् वय्कलं थःगु नश्वरदेह त्वताझाल । वय्कःया लुमन्तिइ वैकुण्ठप्रसाद लाकौल स्मृति ग्रन्थ पिदंगु दु ।