शान्ती उदास

शान्ती उदास

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये मय्‌जु शान्ती उदास नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म वि.सं. २०३३ श्रावण २५ गते खः । वय्‌कः मिसा खलः कास्कीया संस्थापक नायः खः ।

शिलशोभा ताम्राकार

स्वनिगः पिने च्वनाः नेपालभाषां सफू पिकयादीपिं अग्रज च्वमि मय्‌जुपिं मध्ये शिलशोभा ताम्राकार नं छम्ह खः । वय्‌कः भोजपुरया टक्सारय् जन्म जूम्ह खः । वय्‌कलं अन यशोधरा माध्यमिक विद्यालय स्थापना यानादिल । शिक्षाया लागाय् निरन्तर लगे जुयादिल । वय्‌कलं तता लुमंकाः धयागु नेपालभाषां काव्य च्वयादीगु दु ।

शिवजी प्रधान

नेवाः सभ्यतायात थन्ह्याकेगु नितिं दोलखाया भाषा, संस्कृति, सम्पदा व साहित्य विकास यायेगु ज्याय् सक्रिय जुयाच्वनादीम्ह व्यक्तित्व खः शिवजी प्रधान । अबु नारायणजी प्रधान व मां विमलादेवी प्रधानया कोखं ने.सं. ११०० थिंलागाः त्रयोदशी कुन्हु दोलखाया गुर्कोटय् बूगु खः । वय्‌कलं दोलखाया भाषा, संस्कृति व सम्पदाया बारे जागरण हयेगु नितिं स्थानीय एफएमय् दकले न्हापां दोलखा भाषां ज्याझ्वः न्ह्याकादीगु खः । दोलखाया नेवाःतय्‌सं परम्परां निसें न्ह्याकाः वयाच्वंगु फेर प्रथा न्हनेत्यंगु अवस्थायात वाःचाय्काः स्थानीय सभ्यतायात हे विषयवस्तु दय्काः विसं २०७० सालय् नेपाल संगीत तथा नाट्य प्रतिष्ठानं ग्वसाः ग्वःगु नाटक महोत्सवय् नाट्यश्वर कला समूहपाखें दोलखाभाषाया हे माध्यमं ब्वति कयादीगु खः । स्थानीय ल्याय्‌म्हतय् दथ्वी स्थानीय भाषा, संस्कृति व सम्पदाया जागरण थनेत सडक नाटकया ग्वसाः ग्वयादीम्ह भाजु प्रधानं दोलखाया नेवाःतय्‌गु सभ्यता व संस्कृतिया अध्ययन अनुसन्धान नं यानाच्वनादीगु दु । भाजु प्रधानं नेवाः जाति, भाषा व संस्कृतिया ख्यलय् अध्ययन अनुसन्धानय् यानादीगु ज्याया कदर यानाः आपालं संघसंस्थां वय्‌कःयात सम्मान याये धुंकूगु दु । वय्‌कलं दोलखाया भाषा, सांस्कृतिक परम्परा, संगीत, कला, सम्पदा, लोकवार्ता, वास्तु आदिया अध्ययन अनुसन्धान यानादीपिं आपालं अध्येतापिन्त सूचकया रुपय् नं ग्वहालि यानादीगु दु । थौंकन्हय् वय्‌कलं दोलखा व जःखःया नेवाः भाय्‌या शव्दकोष दय्केगु ज्या न्ह्याकाच्वनादीगु दु ।

शुकराम महर्जन

मां गुणमाया व बौ पानबहादुर महर्जनया कोखं वि.सं.१९८३ कार्तिक शुक्ल पंचमी कुन्हु पांगाया भुजिन्द त्वालय् जन्म जूम्ह शुकराम महर्जन समाजसेवी, साहित्यकार, संगीतकार, नाटकार, गाय्‌क, प्याखं निर्देशक नापं संगीत गुरु नं खः । बहुआयामिक व्यक्तित्वया धनी शुकरामं पांगाय् पवित्र कुटी विहार दयेकादिलसा यक्वसित म्ये, हार्विन स्यनेगुया नापं हनेमाःपिं तःम्ह व्यक्तित्वपिनिगु जीवनी सम्बन्धी रामायण च्वयाः हायेका थःगु भाषा, साहित्य संस्कृति थकायेगु ज्याय् तःजिगु योगदान बियादीम्ह व्यक्ति खः ।

अथेहे भाजु शुकरामं पांगाय् कृष्णलीला अन्तरगत कंशया ध्वंस, कृष्णाष्टमी व छ्यलागु लँ ज्यली थेंज्याःगु यक्व हे लोकंह्वाःगु दबूप्याखं, सर्वार्थसिद्ध थेंज्याःगु गीति नाटक च्वयाः थम्हं हे स्यनाः क्यनादीगु दु । सर्वार्थसिद्ध प्याखंया भिडियो नं पिदंगु दु । सर्वार्थसिद्ध गिती नाटक व स्वस्थानी बाखं वय्‌कःया पिदने धुंकूगु सफू खःसा म्ये, कविता, प्याखं आदि कृतित यक्वहे पिदने ल्यं दनि ।

शुकवहत्तरी

नेपालभाषाया प्राचीन बाखं मध्ये तसकं लोकं ह्वाःगु बाखं शुकवहतरी नं छगू खः । थ्वहे कथं थ्व बाखं सफू तःगू मितिइ ल्ह्ययातःगु लुयावःगु दु । थ्व शुक वहत्तरी बाखं भाःतम्ह बनिया बनय् ज्याय् वनाच्वंगुलिं थःगु यौन प्याःचाः लंकेत चान्हय् पिहां वनेत्यंम्ह बनियाया कलाःयात छेँ नं पितमछ्वयेगु निंतिं वाउँभत्तुं न्हिं न्हिं छपु छपु यानाः बनियाया कलाःम्हेसित कंगु न्हय्‌निपु बाखंया पुचः खः । थथे वाउँभत्तुं न्हय्‌निन्हु तक बाखं कने सिधःबलय् बनिया नं छेँय् थ्यंकः वइ । थुकथं वाउँभत्तुं थः मालिकं बियाथकूगु मालिकनीया सतित्व रक्षा यायेगु भालाः न्हय्‌निन्हु तक बाखं कनाः पूवंकी । थ्व शुकबहत्तरी बाखं नेपाःया सामाजिक परिवेशय् निर्माण जूगु दुसा समाजय् विद्यमान अनैतिकतायात पनेगुया नापं उच्चवर्गीय परिवारया दूराचार आदियात ब्वयेगु थ्व बाखंया मेगु विशेषता जूगु दु । शुकवहत्तरीया ने.सं ८६६ या संस्करण भाजु प्रेमबहादुर कसाःया सम्पादनय् देवनागरी लिपिइ ने.सं. ११०० स च्वसापासा पाखें पिदंगु दु ।

शुक्रराज जोशी शास्त्री (ने.सं १०१३—१०६१)

शुक्रराज शास्त्री नेपाःया देय्‌या जनता शिक्षा दिक्षां बञ्चित जुयाः अन्धकारय् दुनाच्वने माःगु व मांभाय् नेपालभाषां छुं च्वयेगु नं अपराध साबित जुयाः सजाय फये मालाच्वंगु राणाकालय् निरंकुश शासनया विरुद्धय् नेपालय् प्रजातन्त्र हयेया निंतिं थःगु ज्यान पानावंम्ह छम्ह अमर शहिद खः । थथेहे वय्‌कः नेपालभाषाया छम्ह पुनर्जागरणया अभियन्ता नं खः । यल बुखंबहाःया जोशी कूलया कायमचा शुक्रराज शास्त्रीया जन्म ने.सं १०१३ सालया गुंपुन्हि कुन्हु बौ पं. माधवराज जोशी व मां रत्नमायाया क्वखं भारतया बनारसय् जूगु खः ।

मचाबलय् भारतय् आखः ब्वनादीम्ह वय्‌कःया परिवार येँय् च्वनेगु जूबलय् वय्‌कलं न्यागू तगिं तक दरबार हाइस्कूलय् आखः ब्वनादिल । लिपा झिंनिदँया वैंसय् वय्‌कः वीरगञ्जय् वनाः थःम्हं हे कमे यानाः आखः ब्वनेमाल । बौम्ह माधवराज भारतय् निर्वासित जुयादीगुलिं वय्‌कः नं भारतया देहरादून सिकन्दरबादया गुरुकुलय् वेदान्तय् शास्त्री परीक्षा बियाः प्रथम श्रेणीइ पास जुयादिल, गुकिं वय्‌कःयात ‘विद्याभूषण’ धयागु पदवी प्राप्त जुल । थबलय् निसें वय्‌कःया नांया ल्यूने ‘शास्त्री’ घायेगु जुल । शास्त्री पास यानाः नेपाः झायाः डि.ए.भि. स्कूलय् हेडपण्डित पदय् च्वनाः ब्वंकेगु यायां वय्‌कलं आइ.ए., बी.ए. नं पास यानादिल । छुं ई लिपा नेपाः झायाः वय्‌कलं संस्कृतया ब्रम्हसुत्र शंकर भाष्य धयागु सफू हिन्दी भासं अनुवाद यानादिल ।

शुक्रराज शास्त्रीयात शहीद धकाः आपाःस्यां स्यू तर वय्‌कः नेपालभाषाया लेखक नापं मांभाय्‌या अनुरागी धयागु खँ आपाःस्यां मस्यू । शिक्षा दिक्षां बञ्चित जुयाः अशिक्षाय् लानाच्वंपिं उगु ईया नेपाःमिपिंत चेतना थनाः जागरण हयादीम्ह वय्‌कः छम्ह नेपाःया राजनीतिज्ञ जक मखु नेपालभाषा साहित्य थकायेगु निंतिं आपालं योगदान बियादीम्ह साहित्यकर्मी नं खः ।

उगु इलय् तक नेपालभाषाय् व्याकरणया सफू मदुनि । थथे थःगु भाषाय् व्याकरणया सफू मदुगु खनाः राणा शासनया दमन तिव्र जुयाच्वंगु इलय् नं वय्‌कलं येँया नेपालभाषायात स्तरीय भाषा नालाः नेपालभाषा व्याकरणया नामं ने.सं. १०४८ सालय् नेपालभाषाया न्हापांगु ब्याकरण सफू च्वयादिल । नापं वय्‌कलं मस्तय्‌गु निंतिं शिक्षा थःगु मांभासं स्यनेमाःगु वाः चायेकाः ने.सं. १०५० सालय् नेपालभाषा वर्णमाला व नेपालभाषा रिडर भाग १–२ च्वयाः भारतय् हे छापय् यानाः हयादिल । थुकथं हे वय्‌कःया नेपालभाषाय् स्वंगू, नेपाली भाषाया न्यागू व हिन्दी भाषाया स्वंगू यानाः झिंछगू सफू पिदंगु दु ।

हानं नेपाः देशया जनतायात शासकपिंसं अन्याय अत्याचारया गालय् क्वफानातःगु खनाः शुक्रराज शास्त्रीजुं उगु ईया राणा सरकारया मग्यासे विरोध यानाः क्रान्ति यायेगु पाखे न्ह्यचिलादिल । गुकिं यानाः क्रान्तिया मि च्याच्यां वन । उकिं मेपिं क्रान्तिकारीत नापं वय्‌कःयात नं राणा सरकारं जेलय् स्वथनाबिल । थ्व हे झ्वलय् ने.सं. १०६१ सालय् सिल्ला (वि.सं. १९९७ सालया माघ १० गते) वय्‌कःयात टेकुइ सिमाय् यखानाः स्यात । थुकथं देश, जनतया लागि थःत पानाः बलिदान बियावंम्ह वय्‌कः शुक्रराज शास्त्री नेपाःया छम्ह सच्चाम्ह देशभक्त नेता नापं वैय्‌याकरण व मचा सफू च्वयाः नेपालभाषाया पुनर्जागरण अभियानयात सफल यानादीम्ह छम्ह मातृभाषा अनुरागी, अन्धपरम्परा अन्धविश्वासया विरुद्धय् चेतनाया जः ह्वलाः समाज सुधारया निंतिं आपालं ज्या यानावंम्ह समाज सुधारक व नारी वर्गप्रति प्रगतिशील धारणा दुम्ह छम्ह अमर शहीद खः ।

शुभ शान्ति बज्राचार्य

भाजु शुभ शान्ति बज्राचार्यया जन्म ने.सं.१०८० जेष्ठय् किपुली जूगु खः । वय्‌कःया मां आशामाया बज्राचार्य व बाः सर्वानन्द बज्राचार्य खः । भाजु शुभ शान्ति बज्राचार्यं नेपालभाषं निबन्ध, बाखं व छधाः प्याखं च्वयादी । वय्‌कःया न्हापां प्रकाशित रचना हासा पसः नांगु छधाः प्याखं खः, गुगु ने.सं.११०५ य् मन्दः पत्रिकाय् पिदंगु खः ।

वय्‌कःया प्रकाशित कृति– असंया न्या (ने.सं.१११३), ध्वँ च्वलेचा (ने.सं.१११४) खः । वय्‌कलं मूस्या नांगु पत्रिका स्वंगूगु ल्याः तक सम्पादन यानादीगु जुल । नेपालभाषाय् प्याखं च्वयेगु, स्यनेगु व म्हितेगु यानादीम्ह भाजु शुभशान्ति बज्राचार्यजुं प्याखं सम्बन्धि तःपु हे च्वसु च्वयादीगु दु । वय्‌कलं ख्यालः, प्याखं व बाखनय् थीथी सिरपाः कयादीगु दु ।

शेषराज दलि

नेपालभाषाया अनन्य सेवक व च्वमि भाजु शेषराज दलिया जन्म येँया तहाचलय् जूगु खः । छम्ह विज्ञानया विद्यार्थी जूसां शेषराज दलिया भाषा साहित्यप्रतिया योगदान नं उलि हे च्वछायेबहः जू । वयकःया अंगे्रजी, नेपाली, नेपालभाषां पिदंगु थीथी विषयया झिंस्वंगुलिं मयाक सफू थुकिया दसु खः। शेषराज दलि मदये धुंकाः नं वयकःयात अमर यानातयेगु ज्या वय्‌कलं भाषा साहित्य ख्यलय् यानादीगु ज्यां हे याःगु दु । वय्‌कलं नेपालभाषा, नेपाली व अंग्रजी भाषा स्वंगुलिं भाषां च्वयादीसां वय्‌कःया च्वसा थःगु मांभाय् नेपालभाषां हे दकलय् अप्वः न्ह्याःगु खनेदु । थथे नेपालभाषाया ख्यलय् वय्‌कलं ज्वनादीगु साहित्यिक विधात खः– नाटक, कविता, बाखं, प्याखं, नियात्रा, आत्मवृतान्त, आध्यात्मिक विषयसम्बन्धी च्वखँ आदि । तत्कालीन धर्मोदय पत्रिकाय् (ने.सं १०६९, अंक १५) पिदंगु विहार कविता वय्‌कःया नेपालभाषां पिदंगु दकलय् न्हापांगु रचना खःसा, भक्तिलता, रामावतार, कृष्णभक्ति, ईश्वर गीता, कीर्ति सानु सतछि बुसाधं (सम्पादन), सत्यनारायण कथा ,दशअवतार, पुष्प प्रदर्शनी, हीरानाप देजला नेपालभाषाया सफूत खः ।

वय्‌कः छम्ह स्रष्टा जक मखु नेपालभाषाया छगू पुलांगु संस्था नेपालभाषा परिषद्या संस्थापक दुजः जुयाः तःदँ तक ज्या यानादीम्ह नेपालभाषा साहित्यया छम्ह संरक्षक सम्वद्र्धक नं खः । थःगु जीवनया उत्तरार्धयात अझ सार्थक जुइकेगुकथं शेष–हेरा प्रतिष्ठान थेंज्याःगु संस्थाया स्थापना यानाः भाषा साहित्य व समाज सेवाया ज्याय् जीवनया अन्तिम घडी तक वय्‌कलं थःत फ्यानादिल । थथे वय्‌कलं स्थापना यानादीगु थ्व संस्थां थौं सफू पिकायेगु व थीथी ज्याझ्वः न्ह्याकाः देया भाषा, साहित्य व संस्कृति संरक्षण यायेगु व न्हून्हूपिं प्रतिभात ब्वलंकेगु ज्या यानावयाच्वंगु दु ।

छगू दर्जन स्वयाः नं अप्वः थीथी विषयया सफू च्वयादीम्ह शेषराज दलि नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय् थःगु बिस्कंगु पलाःचिं त्वःतावंम्ह स्रष्टा खः । वय्‌कः नेपालभाषा साहित्यय् आध्यात्मिक भावया स्पन्दन बीम्ह छम्ह सर्जकया रुपय् परिचित जूगु दु । लिपा पिदंगु वय्‌कःया हीरानाप देजला सफुलिं धाःसा नेपालभाषाया ख्यलय् न्हूगु सवाःया अनुभव याकूगु दु । थः जहान हीरादेविनाप थीथी थासय् यानागु देजला अर्थात् यात्राया लुमन्तियात मुनाः सफूकथं न्ह्यब्वयाः नेपालभाषा साहित्यय् छम्ह नियात्रा च्वमि कथं नं थःत म्हसीके बियादिल । थ्व सफुतिं केवल देशविदेशया थीथी थाय् जक म्हसीकेगु याःगु मखुसे धाथेंम्ह शेषराज दलियात नं म्हसीकेब्यूगु दु ।

शैलेन्द्र श्रेष्ठ

बौ रामदास श्रेष्ठ व मां राममाया श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०७८ कौलाथ्व सप्तमी कुन्हु सक्वय् साहित्यकार भाजु शैलेन्द्र श्रेष्ठया जन्म जूगु खः । नेपालभाषा साहित्यख्यलय् भाजु शैलेन्द्रया च्वसा— कविता, गजल व निबन्ध स्वंगू विधाय् नं न्ह्याः । वय्‌कलं थःगु साहित्य सिर्जना दकलय् न्हापां स्वइगुं आश्रय माःगु मदु (ब्वसल, ने.सं. १०९९) चिनाखँ पाखें न्ह्याकादीगु खः । देशय् खनेदयाच्वंगु विसंगति, विकृति, छगू जातं मेगु जातयात , छगू भाषां मेगु भाषायात क्वत्यलेगु नीति आदियात न्हंका छ्वयेगु खःसा क्रान्ति हे यायेमाः, क्रान्ति मयायेकं न्हूकथं हिउपाः वइमखु धयागु बिचाः घानाः क्रान्तिया आह्वान यानादीम्ह भाजु शैलेन्द्र श्रेष्ठया न्हापांगु सफू थ्व देश छंगु मखु (ने.सं. ११०३) चिनाखँ मुना खः । अथेहे थ्वय्‌कःया पिदंगु मेगु सफू मानवीय संवेदना निसें मतिना व यःत्यःयात कय्‌च्यानाः च्वयादीगु गजलया कलकल (ने.सं.११०७) गजल मुना सफू खः । थ्व गजल मुना सफू धाथें गजल धायेबहगु नेपालभाषाया न्हापांगु सफू खः । च्वमि भाजु शैलेन्द्र छम्ह ध्याचूमि नं खः । थ्वहे कथं नेतातय्‌गु कुकर्म, स्वार्थ, घचायापुगु चहपहयात झीगु न्ह्यःने उलाः क्यनेया निंतिं नेता महात्म्य (ने.सं. १११०) नांगु हास्यव्यंग्यया सफू नं पिथनादीगु दु ।

शैलेश शाक्य भिक्षु

नेवाः अभियन्ता व म्येँ च्वमि भाजु शैलेश शाक्य भिक्षुया जन्म अबु प्रेमरत्न शाक्य व मां ज्ञानदेबी शाक्यया कोखं येँया लगं त्वालय् वि.सं. २०२२ साउन १७ य् जूगु खः । थ्वय्‌कःया धाथेंगु नां शैलेशरत्न शाक्य खः । भाजु शैलेश शाक्य समाज सेवाया नापं नेपालभाषा व नेवाः सरोकारया विषयय् बिशेषरुपं च्यूताः कयाः सक्रिय जुयादीम्ह व्यक्तित्व खः । थ्वय्‌कलं नेवाः स्वायत्त राज्य स्थापनाया आन्दोलन, सतक विस्तारया नामय् नेवाःतय् पुलांगु वस्ती न्हंकाछ्वयेगु, गैर न्यायीकरुपं नेवाःतय् छेँ थुनाः विस्थापित यानाहःगुया विरुद्धया आन्दोलन, गुथि विधेयकविरुद्ध एकिकृत कानूनी लडाई, नेवाः सम्पदाया संरक्षण आदिया ज्याय् नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह यानादीगु दु । अथेहे थ्वय्‌कः थीथी नेवाः संस्थाय् संलग्न जुइगु झ्वलय् महाकवि सिद्धिदास बुदिं समारोह समितिया छम्ह दुजः नं जुयादीगु दु । भाजु शैलेश शाक्य छनेवाः अभियन्ता जक मखु संगीतकर्मी, सिनेकर्मी व गजलकार नं खः । थ्वय्‌कःया च्वसां— जिन्दगीया सवाः, मतिनाया सवाः नांगु निगू म्येचाः, बांलाः मय्‌जु, हाकु सुपाँय्, दोपंमि सु ? यानाः स्वंगू नेपालभाषाया संकिपा नापं थीथी गजल पिदंगु दु । थ्वय्‌कःया थज्याःगु ज्याया कदर स्वरुप ने.सं ११२२ य् नेपालभाषा स्टार म्युजिक भिडिओ पाखें संचालित धेंधेंबल्लाः कासाय् बांलाःम्ह म्ये च्वमिया ल्यू उपाधी त्याकेत ताःलाःगु दु ।