साहित्य ख्यलय् ससा नामं परिचितम्ह भाजु सन साय्मिया जन्म ने. सं. १०८४ चौलगा पञ्चमीकुन्हु मां प्रेममाया मानन्धर व अबु केशवलाल मानन्धरया कोखं पाखापुखूद्यां येँय् जूगु खः । नेपालभाषाय् एम.ए. व सामाजिक विषयय् बि.एड. यानादीम्ह वय्कः महाँकाल मा.वि.या प्रधानाध्यापक जुयादीधुंकूगु दुसा रत्नज्योति बहुमुखी क्याम्पसय् नेपालभाषाया उपप्राध्यापक नं जुयादीगु दु ।
थःगु विद्यार्थी इलंनिसें च्वसा न्ह्याकादीम्ह वय्कःया न्हापां पिदंगु च्वसु न्वसुलिसे सतिक च्वयेगु नेवाः भाय् (इनाप ल्याः ३, ने.सं. ११०५) खः । अथेहे थ्वय्कःया पिदंगु सफू खः — कात्ति प्याखं (ने.सं.११२२), येँया साय्मितयगु संस्कृति व संस्कार (ने. सं. ११२२), नेपाःया जात्रा (ने.सं. ११२९), सांस्कृतिक पर्यटन (ने.सं. ११३५), येँदेय् म्हसीके (स्थानीय विषय पाठ्यपुस्तक सहलेखन ने.सं ११४१) व नेपाल मण्डलको मौलिक जात्रा परम्परा (ने.सं. ११४२) खः । थुपिं सफू बाहेक वय्कःया थीथी पत्रिकाय्, चिनाखँ, बाखं, छधाः प्याखं, नियात्रा, संस्कmति आदि विषयया तःपु च्वसु नं पिदंगु दु ।
थ्वय्कलं थीथी पत्रिकाया सम्पादन व सफूया अनुवाद नं यानादीगु दु । गथे— कुलां दँपौ ल्याः १०, ११, १२ (सम्पादक ), सुकुन्दा दँपौ दँल्या : ३, राजमति, देशय्मरू झ्याः व महाँकाल स्मारिका (सहसम्पादक)। वय्कः रेडियो सगरमाथा १०२.४ (ने से ११२१) या संवाददाता खःसा ईल्वहँ मचा लय्पौया स्तम्भकार नं खः ।
अथेहे वय्कलं महाप्रज्ञाको आत्मकथा, बौद्धऋषि महाप्रज्ञाको आत्मकथा नांगु नेपालभाषाया सफूयात नेपालीं अनुवाद यानादीगु दुसा मेपिंत मखु थःत त्याके नेपालीया नेपालभाषाय् अनुवाद यानादीगु दु । थ्वय्कः एच.के.कपालीया जि नेवाः बाखं सफूया पिकाकः नं खः।
भाजु सन् साय्मिं थीथी संस्था गथे— कुंला साहित्य पाःलाः, सुकुन्दा साहित्य पाःलाः, अन्तर क्याम्पस नेपालभाषा साहित्य पाःलाः, सितु पत्रिका, नेपालभाषा मंकाः खलः येँ, नेपाल लिपि गुथि, नेवाः स्यनामि दबू नेपालमण्डल आदि संघ संस्थाया थीथी पदय् च्वनाः नं आपालं ज्या यानादीधुंकूगु दु ।
थ्वय्कलं थः मांबौया नामं– प्रेममाया केशवलाल लुमन्ति छात्रवृत्ति सिरपाः, श्री महाँकाल रनिङ्ग शिल्ड चेस प्रतियोगिता (ने.सं. १११८) स्थापना यानादीगु दुसा थम्हं नं ने.सं. ११३२य् ईलोहं एल्भिस जोशी सिरपाः त्याकादीगु दु ।
स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक सांस्कृतिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु सनकमान बाटाजु नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म बि.सं.१९९९ पुष १५ य् जूगु खः । वय्कः नेवाः खलः कास्कीया न्हापायाम्ह महासचिव खः । थौंकन्हय् वय्कः सल्लाहकार जुयादी । वय्कः भिमसेन द्वादसि नांगु संस्थाया नं नायः जुयादी ।
सनेट पश्चिमि साहित्यय् पिदंगु छगू चीहाःगु न्हूगु काव्य विधा खः । सनेट लयबद्ध यानाः चिनातःगु झिंप्यझ्वःया काव्यया प्रकार खः गुकी न्हापांगु च्याझ्वलय् कवियात प्रभावित याःगु वस्तुस्थितिया चित्रण दइसा लिपायागु खुझ्वलय् व वस्तुस्थितिं पिज्वयेकूगु परिणामया चित्रण दइ ।
नेपालभाषा साहित्यय् थथे सनेटया न्हापांम्ह प्रयोक्ता कवि केदारमान ‘व्यथित’ खः । वय्कःया ने.सं १०७०स पिदंगु छ्वास पाश्चात्य काव्य साहित्यय् प्रचलित सनेट शैलीया प्रयोग यानातःगु नेपालभाषाया न्हापांगु काव्य खः । झिंप्यझ्वःया छपु छपु कविता यानाः च्वयातःगु थ्व संग्रहलय् न्हापांगु च्याझ्वलय् वस्तुस्थितिया चित्रण, अनं प्यझ्वलय् व वस्तुस्थितिं हःगु प्रतिक्रिया अनं दकलय् लिपायागु निझ्वलय् कविं थःगु बिचाः प्वंकेगु यानातःगु दु । नेपालभाषाय् न्हूगु प्रयोग धकाः थ्व सफूयात च्वसापासां श्रेष्ठ सिरपाः देछाःगु दु ।
नेपालभाषाया मेगु सनेटया सफू कवि रेवतिरमानन्द श्रेष्ठं च्वयादीगु मलख काव्य सफू खः । मुक्तक गजल, हाइकु थें नेपालभाषाय् सनेटया सफू उलि पिदंगु मदु ।
स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु सन्तलाल श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्कः तनहुँ जिल्लाया व्यास नगरपालिकाय् च्वनादी । तनहुँइ च्वंपिं नेवाःतय्त भाषा, संस्कृतिया ल्याखं छथाय् माःहनाः तयेगु ज्याय् वय्कलं नेतृत्व यानाः वैच्वनादीगु दु । वय्कः तनहुँ नेवाः खलः दमौली व व्यास गुथिलिसे आवद्ध जुयादी ।