लिपि क्विन नामं नं म्हसीका दुम्ह सुनिता डंगोल ने.सं. १११३ बछलागाः द्वादशी कुन्हु अबु सन्तु डंगोल व मां संगीता डंगोलया कोखं येँया लगंत्वालय् जन्म जूगु खः । समाजशास्त्रय् एम.ए. अध्ययन क्वचायेकादीम्ह वय्‌कः क्यापिटल एफ. एम. व नेपाल टेलिभिजनय् ज्याझ्वः न्ह्याकादीम्ह सञ्चारकःमि नं खः । नेसं ११३१ दँय् मिस नेवाः जुयादीम्ह वय्‌कलं नेसं ११३८ चौलानिसें रञ्जना लिपि क्यालिजात्रा व वर्कशप न्ह्याकाः त्वाःत्वालय् वनाः रञ्जना लिपि प्रचारप्रसार व प्रवर्द्धन यानादिल । नेसं ११४० दँय् हलिंन्यक कोरोना ल्वय् न्यनाच्वंगु इलय् वय्‌कलं फेसबुक लाईभया माध्यमं हलिं न्यंक रञ्जना लिपि व नेपालभाषा अनलाईन कक्षा न्ह्याकादिल । वय्‌कलं यैपुक व न्ह्यैपुक रञ्जना लिपि व नेपालभाषा स्यनेकने यानादीगुलिं वय्‌कःया ज्याझ्वलय् हलिं न्यंकया आपाःसिनं ब्वति काःगु खः । वय्‌कलं नेपालभाषाया न्हियान्हिथं ज्याखँ व खँल्हाबल्हाया आधारभूत पाठलिसें व्याकरणकथं नाम, सर्वनाम, क्रियापद, कारक विभक्ति, विशेषण, बचनया पाठ थीथी ग्राफिक्स व डिजिटल ज्वलं छ्यलाः अनलाइन माध्यमं स्यनादीगु खः । नेपालभाषा व रञ्जना लिपि सयेकीपिंत ग्वाहालि जुइमा धकाः वय्‌कःया दक्वं पाठ्यज्वलं युट्युबय् नं तयादीगु दु ।

वय्‌कलं व्यावसायिकरुपं रञ्जना लिपि छ्यलाबुला याकेगु निंतिं अभियान नं न्ह्याकादिल । वय्‌कःया इनापयात नालाकासें थीथी व्यावसायिक संस्थातय्‌सं नांग्वरः व थःपिनिगु उत्पादनय् रञ्जना छ्यलाबुला याःगु दु । वय्‌कलं तिसा, वसः व ट्याटुइ नं रञ्जना लिपिया कुटाक्षर छ्यलाबुला यायेगु ज्या न्ह्याकाः युवा पुस्ताया दथुइ नं रञ्जना लिपि लोकंह्वाकादीगु दु । वय्‌कलं येँ महानगरपालिकाया ब्वनेकुथिया नेपालभाषा स्यनामिपिंत नं नेपालभाषा व रञ्जना लिपि स्यनेकने यानादीगु दु ।

सुनिता डंगोल ने.सं ११४२ दँय् जूगु स्थानीय निर्वाचनय् येँ महानगपालिकाया उपप्रमुख पदय् नेपाःन्यंक दकलय् अप्वः भोट हयाः त्याकादीम्ह खः । येँ महानगरपालिकाय् निर्वाचित जुइधुंकाः वय्‌कलं महानगरया विकास निर्माणया ज्याया लिसेलिसें नेवाः जातिया कला, संस्कृति, व सम्पदा लिसें नेपालभाषा व नेपाललिपि रञ्जना लिपि च्वन्ह्याकेगु ज्याय् नं तिबः बियाच्वनादीगु दु ।

अबु विष्णुबहादुर मानन्धर व मां बद्रीमाया मानन्धरया कोखं वि.सं. २०३१ असार १५ गते येँय् मरुत्वाःया चसाद्वँय् मय्‌जु सुनिता मानन्धर बूगु खः । नेपालभाषा विषय कयाः स्नातकोत्तर ब्वने ज्याय् दकलय् अप्वः ल्याः हयाः चैन लाकौल सिरपाः त्याकाः ब्वंके ज्या यानाच्वंम्ह मय्‌जु सुनिता मानन्धर थौंकन्हय् जगतसुन्दर ब्वनेकुथिया प्रधानाध्यापक नं खः ।

पंचवीर सिरपाः व शेरलक्ष्मी पाखें छाय्‌पीधुंकूम्ह वय्‌कलं नेपालभाषां बुद्ध शिक्षा व मेमेगु च्वसुत च्वयादी । ने.सं. ११२९ दँय् धर्मादित्य धर्माचार्य व युवा बौद्ध समूह येँया ग्वसालय् जूगु च्वखँ धेंधेंबल्लाः कासाय् ल्यू सिरपाः त्याकादीम्ह मय्‌जु मानन्धरं नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् आपाः यानाः बाखं विधाय् च्वसा न्ह्याकादी । बाखं च्वयेगु झ्वलय् मचा बाखं च्वयाः इलोहं एल्भिस सिरपाः (ने.सं. ११२८) त्याकादीधुंकूम्ह वय्‌कः मय्‌जुया किपासहितया मचा बाखं सफू तुंथिइ कुतुं वंम्ह खिचा मातृभाषा पिपल परियोजनापाखें पिथनेधुंकूगु दु । अथेहे वय्‌कलं च्वयादीगु अजा अजिं कनातःगु बाखं सफू युवा बौद्ध समूहपाखें पिदनेधुंकूगु दु ।

अबु अर्जुन राजभण्डारी व मां सूर्यमाया राजभण्डारीया कोखं ने.सं. १०९७ गुंलाथ्व ११ कुन्हु येँया वतुत्वालय् जन्म जूम्ह सुनिता राजभण्डारी नेपालभाषा, साहित्य, संकिपाया ख्यलय् नांजाःम्ह व्यक्तित्व खः । थ्व ख्यलय् वय्‌कःयात सुनिता जुनुया नामं अप्वःस्यां म्हसीकेगु याः। म्ये, चिनाखँ, चिबाखं गजल हाइकु व संकिपाया बाखं व धकिंबाखं च्वयेगुली ल्हाः न्ह्याःम्ह सुनिता जुनु मांभासं आखः ब्वनेदयेमाः धैगु अभियानया छम्ह अभियन्ता नं खः । मय्‌जु सुनिताया पिदंगु कृति खः— कात्तिप्याखनय् नृसिंह अवतार (ने.सं ११३६), जुजु रणजित मल्लया विरचित पृथुपाख्यान नाटक (सम्पादन ने.सं ११३६) । अथेहे वय्‌कलं डा. वसन्त विडारीया लुम्बिनीको मौन आह्वान नांगु नेपाली भाषाया सफूयात नेपालभाषां अनुवाद यानादीगु दुसा बद्रीरत्न बज्राचार्यया नेपालको बुद्धधर्ममा दशकर्मकाण्ड सफूयात नं नेपालभाषं अनुवाद व सम्पादन यानादीगु दु । नेपालभाषा स्नातकोत्तर तगिमय् प्रथम स्थान प्राप्त यानादीगुलिं वय्‌कःयातं नेपाल विद्या भूषण ख पदक, मोतिलानि सिरपाः, चैन लाकौल सिरपाः, सत्यहिरा सिरपाः, पीयुष पदक, हिसिना सिरपाः आदि लःल्हाःगु दुसा वय्‌कलं नेवाः सिनेमाया ख्यलय् यानादीगु थीथी ज्या गथे – बाखं, धकिंबाखं लेखन, निर्देशन, निर्माण आदिया नितिं नं वय्‌कः थीथी सिरपाः, हनापौ, सुभाय् पौ लःल्हाःगु दु । थौंकन्हय् वय्‌कः नेपालभाषाया शिक्षा ख्यलय् नेपालभाषा विषयया शिक्षकया रुपय् व नेवाः सिनेमा ख्यलय् छम्ह सक्रिय सिनेकःमि जुयाः ज्या यानाच्वनादीगु दु।

मां उजेली व बौ हरिनारायण मधिकर्मीया कोखं ने.सं. १०६३ कछलाथ्व म्हपुजा कुन्हु ख्वपया ग्वःमरि त्वालय् सुन्दर मधिकर्मिया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया छेँया नां सुन्दर गोपाल मधिकर्मी खः । वय्‌कलं १६ दँ दुबलय् निसें कविता च्वय्‌गु यानादीगु खः । नेपालभाषाया न्हापां पिदंगु आधुनिक कविता संग्रह गाजलं दाःगु चा (ने.सं १०८६) सफुलिइ कविता दुथ्याःपिं कविपिं मध्ये सुन्दर मधिकर्मि नं छम्ह खः । नेपालभाषाया प्रगतिवादी नापं आधुनिक गद्य कविताया न्ह्यलुवा कवि सुन्दर मधिकर्मिं दकलय् न्हापां ने.सं. १०७९ य् ख्वपय् जूगु छगू साहित्यिक गोष्ठीइ फा नांया कविता ब्वनाः न्यंकादीगु खःसा ने.सं. १०८२ दँय् न्हापांगु विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् ग्यायेमते, ग्यायेमते पासा, न्हूगु जमाना वइतिनि नांगु कविता ब्वनाः आपालं दर्शकपिनिगु ताली फयादीगु खः । अथेहे वय्‌कःया ने.सं. १०८५ या सितु पत्रिकाय् दकलय् न्हापां मुद्रण जुयाः कविता पिदंगु खः । सुन्दर मधिकर्मिया न्हापां न्हापांगु कविता सुन्दर, सुन्दर सर्वहारा नामं पिदंगु दु । वय्‌कःया पिदंगु कविता मुनाय् वय्‌कःयात नेपालभाषा आधुनिक गद्य कविताया न्हापांगु पुस्ताया प्रगतिवादी आधुनिक कवि धकाः स्पष्ट स्पष्ट रुपं हे म्हसीका बियातःगु दु ।

नेपालभाषाय् पिदंगु वय्‌कःया आधुनिक कविता मुना — लबु गुगु दना वइ (ने.सं. १०९१), आलतनि मखु (ने.सं. १०९९), फसय् थ्वयाच्वंगु म्ये (ने.सं. ११०५) थःगु हे घाल (ने.सं. १११७), आकाश पियाच्वन (ने.सं. १११८), जिगु म्हगसया जाः (ने.सं. ११२१) आदि । अथेहे वय्‌कःया कविता नेपाली भाषाय् अनुवाद जुयाः सुन्दर मधिकर्मिको कविता (ने.सं. ११२३) नामं कविता संग्रह पिदंगु दु ।

सुन्दर मधिकर्मिं सम्पादक व सल्लाहकार जुयाः नं सफू व पत्रिका पिकयादीगु दु । गुगु छुं थथे दु –गाजलं दाःगु चा (सम्पादन), लबु (स्वलापौ, ने.सं. १०९१ निसें पिदनाः ३७ दँ तक पिदंगु), ह्याउँबाला (दँ १, ल्याः १, विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिया ख्वाःपौ), पँलासु (समसामयिक संकलन पत्रिका, ने.सं. १०९९) मिब्वाला (समसामयक संकलन पत्रिका, ने.सं. १०९९) आदि ।गाजलं दाःगु चाः व लबु पत्रिका पिथनाः नेपालभाषाया आधुनिक गद्य कविता च्वन्ह्याकेगुलिइ वय्‌कलं महत्वपूर्ण भूमिका म्हितादीगु दु । अथेहे सुन्दर मधिकर्मिं ख्वपया विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथि न्ह्याकेत दुजः, मू दुजः, मू छ्याञ्जे, न्वकु, नायः व सल्लाहकार आदि जुयाः आपालं ग्वाहालि यानादीगु दु ।

कवि सुन्दरानन्द थःगु ईया छम्ह नांदंम्ह बौद्ध पण्डित खः । थ्वय्‌कः छम्ह बहुभाषि नापं विविध विषयया च्वमि नं खः । थ्वय्‌कलं नेपालभाषाया नापं, नेपाली, संस्कृत व हिन्दी भाषं काव्य चिनावंगु दुसा काव्यया नापं मेमेगु विषयया नं च्वसु च्वयेगु यानावंगु दु । मल्लकाल लिपा खनेदुम्ह ज्ञात कवि सुन्दरानन्दं जुजु श्री ५ राजेन्द्रविक्रम शाह, रानी त्रिपुरासुन्दरी व मन्त्री भिमसेन थापाया गुण वर्णन, श्री ५ पृथ्वीनारायण शाहया शासनकाल तकया कीर्तिगाथा व थःगु दुःख सुखया अनुभव अनुभूतिं जाःगु थीथी मार्मिक म्ये मुनाः थ्वय्‌कलं त्रिरत्न सौन्दर्य गाथा नामं सफू च्वयाथकूगु दु । थ्व सफुलिइ नेपालभाषां चिनातःगु प्यपु म्ये नं दुथ्याःगु दु । कवि सुन्दरानन्दया म्येया मू विषय थः आश्रयदातापिनिगु गुण, यश, कीर्तिया वर्णन् खः । थ्वय्‌कःया थ्व त्रिरत्न सौन्दर्य गाथा सफुलिइ दुथ्याःगु नेपालभाषाया प्यपु म्ये नेपालभाषाया प्रशस्ति काव्यया प्रतिनिधि म्ये धायेबहः जू । कवि सुन्दरानन्द छम्ह प्रशस्ति कवि खयाः नं वय्‌कःया काव्यय् मिथ्या प्रशंसा, खुशामद, कृत्रिमता आदिया गन्ध उलि खनेमदु । प्रशस्ति काव्यया लक्षण कथं थः आश्रयदाता लय्‌तायेकाः उमिगु कृपादृष्टि लायेभनं चमत्कारपूर्ण व उद्देश्यपूर्ण काव्य चिनावंम्ह सुन्दरानन्द हे जक आःतकया सफलम्ह प्रशस्ति कवि खनेदु ।