मां सुनमाया श्रेष्ठ व अबु फूलप्रसाद श्रेष्ठया काय् भाजु सिजन श्रेष्ठ येँ जिल्लाया सक्व, चलाखु त्वालय् ने.सं. १०८८ पोहेलागा द्वादशी शुक्रबाःकुन्हु बूगु खः । थौंकन्हय् वय्‌कः नेपालंपिने अमेरिकाया बाल्टिमोर, मेरिल्याण्डय् च्वनादी । देसं पिने च्वनाः नं नेवाः नुगः लुइकाः न्ह्याबलें नेवाः व नेपाःमांयात लुमंकाः थीथी ज्याखँ याना वयाच्वनादीम्ह वय्‌कः हलिं नेवाः दबूया निगू कार्यकाल अर्थात् ने.सं १०३६–११३९ व ने.सं ११३९–११४२ तक नायः जुयादीगु दु । थःगु कार्यकालय् वय्‌कलं दकलय् न्हापां नेवाः भाय् गुगलय् दुथ्याकेत दुग्यंगु कुतः यानाः ज्या न्ह्याकादीगु खः । थुकिं यानाः हलिंन्यंकया मनूतय्‌थाय् झीगु भाय् थ्यनेत अःपुका बी । अथेहे वय्‌कलं थःगु कार्यकालय् थीथी देशय् हलिं नेवाः दबूया कचा विस्तार यायेगुली नं महत्वपूर्ण भूमिका म्हितादीगु दु । थौंकन्हय् नं हलिंन्यंकया सकल नेवाःतय्‌त छप्पँ छधी यायेगु व छथाय् च्वनाः नेवाःभाय्, कला व तजिलजियात च्वन्ह्याकेत वय्‌कःपाखें मदिक्क कुतः जुयावंच्वंगु दु । वय्‌कः हलिं नेवाः दबूया अध्यक्ष जुयादीगु इलं निसें हलि नेवाः न्हि हनेगु परम्पराया शुरुवात जूगु दु । थौंकन्हय् भाजु श्रेष्ठं न्यूजनेपाः डटकमया म्यानेजिङ्ग डाइरेक्टर भाला क्वबुयादीगु दु । लिसें वय्‌कः ‘The Nepal Community USA’ या संरक्षक, नेवाः अर्गनाइजेशन अफ अमेरिकाया सल्लाहकार व पुलांम्ह नायः नं खः । अथेहे वय्‌कः Rotary Club of Towsontown, Maryland, USA -2020-2021 या नं पुलांम्ह नायः खः ।

वय्‌कःया थीथी ज्याखँयात लुमंकाः वय्‌कःयात ने.सं. ११४१ य् Towsontown Rotary Club पाखें ‘Outstanding Award’, ने.सं. ११३४ य् Embassy of Nepal in Washington पाखें Champion of Community Service Excellence Award, ने.सं. ११२९ य् Towsontowne Rotary पाखें ‘Paul Harris Fellowship Award’ व ‘Man of the Year’ उपाधि लःल्हाःगु दु । अथेहे वय्‌कःयात ‘Dance Culture Art Center’ येँ, (ने.सं. ११४३), नेवाः गुथि, न्यूयोर्क (ने.सं. ११४२), हलिं नेवाः दबू नेपाः देय् मूकवः (ने.सं. ११३९ व ११४२), सत्यमोहन लोक साहित्य प्रतिष्ठान (ने.सं. ११४२), ज्यापु महागुथि नेपाः (ने.सं. ११४२), राष्ट्रिय विभूति शंखधर साख्वाः प्रतिष्ठान (ने.सं. ११४२), नेवाः पुचः यूएइ (ने.सं. ११३९), शंखरापुर नगरपालिका (ने.सं. ११३८), लहना वाःपौ (ने.सं. ११३८), यूनाइटेड नेवाः यूएसए (ने.सं. ११३५), फ्रेन्डस् अफ साँखु व भाषा साहित्य मुंज्या खलः (ने.सं. ११३३), ‘National Association of Fine Arts’ (ने.सं. ११३३), नेपालभाषा एकेडेमि (ने.सं. ११३२) लिसेंया थीथी संस्थापाखें हनेज्या जूगु दु।

भाजु सिद्धिगोपाल वैद्यया जन्म अबु कृष्णगोपाल वैद्य व मां वदनलक्ष्मी वैद्यया कोखं ने.सं १०२६य् यलया सौगलय् जूगु खः । थ्वय्‌कः नेपालभाषाया अनन्य सेवक भैरवगोपाल वैद्यया दाजु खः । नेपालभाषा, नेपाली तथा संस्कृत भाषां च्वसा न्ह्याकादीम्ह थ्वय्‌कः थःगु ईया छम्ह नांदंम्ह आयुर्वेदाचार्य नं खः । भाजु सिद्धिगोपालजुया फुक्क धयाथें कृति धार्मिक व सांस्कृतिक विषयया जूगु दु । व्रत विज्ञान (ने.सं १०७७) थ्वय्‌कःया न्हापां पिदंगु सफू खःसा मेगु पिदंगु सफू खः —लक्ष्मीपुजा विधि व लक्ष्मीपुजा विधान (ने.सं१११०), म्हपुजा पद्धति, पञ्चशुद्धि (ने.सं ११०८), आदि । भाजु सिद्धिगोपाल वैद्य छम्ह आयुर्वेदाचार्य,च्वमि जक मखु थःगु ईया छम्ह नांजाःम्ह समाजसेवी नं खः ।

मां नीरकुमारी व बौ विष्णुचरण श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०३२ तछलाथ्व पंचमी कुन्हु ओखलढुंगाय् सिद्धिचरण श्रेष्ठया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया जन्म ओखलढुंगाय् जूगु खःसां वयकः हुर्के जूगु येँया ओमबहाः त्वालय् खः । ओमबहाः त्वालय् वय्‌कःयात –काइदाइ/ काजीदाइ धकाः सम्बोधन याइगु खः । सिद्धिचरणयात कविता च्वयेगु न्हापां प्रेरणा ब्यूम्ह हे महाकवि सिद्धिदास महाजु खः । दरवार स्कूलय् आखः ब्वनाः छेँ लिहांवयेबलय् कमलाछीइ वासः पसलय् च्वनाच्वनीम्ह सिद्धिदासयाथाय् वँवं हे वय्‌कः पाखें सिद्धिचरणं कविता च्वयेगु सयेकादिल । झिंस्वदँ झिंप्यदँ दुसांनिसें सिद्धचरणं कविता च्वयेगु यानादीगु खः । सिद्धिचरण श्रेष्ठं नेपालभाषाय् दकलय् न्हापांगु च्वयादीगु कविता तकुस्वां खः । अथेहे वय्‌कःया ने.सं. १०५३ य् नेपाली भाषं च्वयातःगु भुइचालो नांया कविता गोरखापत्रय् पिदन । थ्वयां लिपा जक फत्तेबहादुर सिंहं संकलन व सम्पादन याःगु नेपाली विहार (ने.सं. १०५९) य् वय्‌कःया स्वपु कविता– राष्ट्रिय गान, वर्षा व गंगु खुसि पिदंगु खः । वर्षा कविताय् क्रान्ति विना थन दइमखु स्वच्छ शान्ति धैगु कविताया झ्वलं यानाः तत्कालिन राणा सरकारं वि.सं. १९९७ सालय् वय्‌कःयात ज्वनाः सर्वस्वहरण नापं १८ दँया कैद सजाय बिल । तर अथेखःसां न्यादँ लिपा मेमेपिं च्वमिपिं नापं वय्‌कः नं जेलं मुक्त जुल । जेलय् नांदंपिं कविपिं चित्तधर हृदय, केदारमान व्यथित, धर्मरत्न यमि, फत्तेबहादुर सिंहपिनिगु सत्संगतं सिद्धिचरण श्रेष्ठया कवि व्यक्तित्व जेल यात्राय् बांलाक हे ह्वल । वय्‌कःया नां दंगु कविता मुना सीस्वां जेलय् रचना जूगु व फूस्वांया गुलिखे कविता नं जेलय् रचना याःगु खः । नेपालभाषाया नापं नेपाली भाषाय् हे नं उलि हे नांदंम्ह कवि सिद्धिचरणया नेपालभाषां पिदंगु सफू थथे दु —सीस्वां (कविता मुना, ने.सं. १०७०), फुस्वां (कविता मुना, ने.सं. १०८०), उर्वसी (खण्डकाव्य, ने.सं. १०९९), सद्धिचरणया ग्वय्‌स्वां (कविता मुना, ने.सं. १११०), लुभुमि (खण्डकाव्य, ने.सं. ११११), तृष्णा (खण्डकाव्य, ने.सं. ११११), सिद्धिचरणया निबन्ध (ने.सं. १११२) नारी हृदय (बाखं–प्याखं, ने.सं. १११२), उत्तराविलाप (महाकाव्यया छुं अंश, ने.सं. १११३), सिद्धिचरणया घःमाः (सफूया भूमिका मुना, ने.सं. १११०) आदि । अथेहे वयकःया नेपाली भाषाय् छगूत्या दर्जन धैथें कविता संग्रहया नापं संस्मरणया सफू पिदंगु दु । थ्वया नापं वय्‌कःया नेपालभाषाय् झी, नेपाल, नेपालभाषा पत्रिका (तपंपौ), धर्मोदय धुँज्या, नसंचा, खेलुइताः पत्रिकाय् थीथी विषयया ५० पु च्वसु पिदंगु खनेदु, उकी मध्ये गुलिं च्वसु सफुलिइ पिदनेधुंकूगु दु। सिद्धिचरण श्रेष्ठया साहित्यया थीथी विधाय् रचित कृतित पिदंनाच्वंसां वय्‌कः विशेषत कवि कथं नांजाः । नेपाली भाषाया समालोचक रामकृष्ण शर्मां सिद्धिचरणयात प्रकृतिया कवि धकाः धायेवं वय्‌कः प्रकृतिया कवि कथं प्रसिद्ध जूगु खः । नेपालभाषाया काव्य विधाय् स्वच्छन्दवादया नवीन प्रवाह न्ह्याकूम्ह सिद्धिचरण श्रेष्ठ रोमानिवादया अग्रज कवि खः । अथे हे सिद्धिचरणं समालोचना धकाः तप्यंक सफू वा रचना पिकया मदीसां वय्‌कलं तःम्ह च्वमिपिनिगु सफूया भूमिकाया रुपय् उमिगु सफूया दुग्येक व्याख्या विश्लेषण यानातःगु लेख रचना पिदंगु दु । थज्याःगु रचनात मुनाः भाजु फणिन्द्ररत्न बज्राचार्यजुं सिद्धिचरणया घःमाः (ने.सं. १११०) धकाः सफू हे पिकयादीगु दु ।

कवि सिद्धिचरण श्रेष्ठया साहित्यिक योगदानयात कदर यानाः वय्‌कःयात थीथी संस्थां थीथी मान पदवी देछाःगु दु । गथे — कविरत्न (च्वसापासा) ने.सं १०७६, रत्नश्री पदक वि.सं. २०२२, त्रिभुवन प्रज्ञा पुरस्कार, वि.सं. २०४५ व प्रवल गोरखा दक्षिणबाहु, त्रिशक्ति पट्ट, ओमराम पट्ट आदि । अथे ्हे वय्‌कः नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठान (२०२४) व राज परिषद् स्थायी समितिया दुजः (२०२२) नं जुयादीगु दु ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु सिद्धिमान पलिखे नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म वि.सं.१९२१ मंसिर २४ गते धरान विजयपुरय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां भानिथकु पलिखे व बाःया नां बहादुरसिंह पलिखे खः । वय्‌कः तःधंम्ह समाज सुधारक खः । वय्‌कलं धरानय् यक्व हे देगः, फल्चा, हितिया निर्माणया ज्या यानादिल । वय्‌कः २००७ माघ १८ गते दिवंगत जुयादिल । वय्‌कःया छय्‌पिसं झिंनिगु कट्ठा जग्गाय् नेवाः संस्कृति, संस्कार व भाषाया ज्या यायेया निंतिं सिद्धि नेवाः परिषद् नीस्वनादीगु दु ।

येँया असं बालकुमारीइ अबु द्रव्यसिंह कंसाकार व मां चिकिमाया कंसाकारया कोखं ने.सं. १०२०य् जन्म जूम्ह सिद्धिरत्न कसाः हे सिद्धिरत्न उपासक खः । थ्वय्‌कः बौद्ध धर्मया आजीवन उपासक व नेपालभाषाया छम्ह भाषाजवाः उपाधिं छाय्‌पियातःम्ह व्यक्तित्व खः । साहित्यख्यलय् थःत सिद्धिरत्न उपासक धकाः म्हसीके बियादीम्ह थ्वय्‌कलं आपालं म्ये, चिनाखँ व दबूप्याखं च्वयादीगु दु । थ्वय्‌कःया दकलय् न्हापां भक्तिरस नांगु चिनाखँ बुद्ध धर्म व नेपालभाषा पत्रिकाय् ने.सं. १०४८ १/५–६ ल्याखय् पिदंगु खः । छत्रबहादुर कायस्थया सम्पादनय् थ्वय्‌कःया सिद्धिरत्न कसाःया म्ये मुना, सिर्जना (ने.सं. १११२) नांगु सफू पिदंगु दु । थ्वय्‌कःया पिमदंनिगु सफू नं तःगू दनि । गथे— विश्वन्तरया म्येहना प्याखं (ने.सं.१०५९), वीरकुश, नेपाल दर्पण (ने.सं. १०६५), विद्यारत्न (ने.सं. १०७२) आदि ।

अबु भक्तविलास वज्राचार्य व मां असलमाया बज्राचार्यया कोखं ने.सं. १०६६ (वि.सं. २००३ भदौ १२) गते येँया मखं बहालय् प्राध्यापक सिद्धिविलास वज्राचार्यया जन्म जूगु खः । गणितशास्त्र तथा बौद्ध अध्ययन निगू विषयय् स्नातकोत्तर व विएड यानादीम्ह वय्‌कलं नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् तःपु च्वखँ च्वयादीगु दु । ने.सं. ११२० य् नेपालभाषाय् अर्थसहित च्वयातःगु गुरुमण्डल वय्‌कःया न्हापांगु सफू खः । वय्‌कलं बुद्धधर्मनाप स्वापू दुगु च्वसु यक्व च्वयादीगु दु । बुद्धधर्मनाप स्वापू दुगु नेपालभाषाया अर्थसहितया वय्‌कःया मेगु सफू सम्यक सम्बुद्धलाभ खः । थ्व सफू बौद्ध साहित्य अध्ययनया ख्यलय् मूवंगु ज्वलं सिद्ध जूगु दु ।

बा प्रतापमान श्रेष्ठ व मां शान्ता श्रेष्ठया कोखं साहित्यकार, पत्रकार मय्‌जु सिल्भिया श्रेष्ठया जन्म ने.सं १०९६ थिंलाथ्व १३ कुन्हु येँया क्षेत्रपाटी त्वालय् जूगु खः । वय्‌कःया मेगु नां शर्मिला श्रेष्ठ खःसा आपाः यानाः वय्‌कःयात सिल्भिया श्रेष्ठ राजोपाध्याय कथं म्हसिउ । नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् वय्‌कःया मू विधा निबन्ध जूसां वय्‌कः मय्‌जुया च्वसा मेमेगु विधा चिनाखँ, बाखं व भाय्‌हिलापाखे नं च्वन्ह्याः । नेपालभाषा, नेपाली व अंग्रेजी भाषां साहित्य सृजना यानादीफुम्ह मय्‌जु सिल्भियाया न्हापांगु कृति राशीया इतिहास (निबन्ध) ने.सं. १११४य् हिसि पत्रिकाय् पिदंगु खः । एमबीए (फाइनान्स), एमए, विएल, एमए (अंग्रेजी) यानादी धुंकूम्ह वय्‌कः नेपाल मण्डल टेलिभिजन, उज्यालो रेडियो नेटवर्क ज्याझ्वः निर्माताया बोर्ड दुजः, WDB Daily Broadcast of दुजः नापं रुपान्तर पत्रिका नेपाल प्रतिस्थान सम्पादक मण्डलया दुजः खः । वय्‌कलं पत्रकारितायात हे थःगु मू लजगाः नालाः वि.सं. २०५२ साल निसें मदिक्क हे रेडियो पत्रकारितापाखें नेपालभाषा साहित्यया सेवा याना झायाच्वंगु दु । वि.सं. २०५२ साल फागुन १ गते दकलय् न्हापां रेडियोय् नेपालभाषा न्ह्याकूगु इमेज एफएमय् ज्याझ्वः न्ह्याकामि मिसा पुचःया दथुइ मय्‌जु सिल्भिया छम्ह नं खः । क्याम्पस ब्वनेज्या इलय् क्याम्पस टपर जुयाः निर्गुण स्वर्ण पदक त्याकेत ताःलाःम्ह वय्‌कःयात राजोपाध्याय समाजलिसें थीथी संघसंस्थापाखें सम्मान लःल्हाःगु दु । वय्‌कःयात नेवाः प्रेस दबूपाखें मोति पत्रकारिता सिरपाः, महानगर पत्रकारिता सिरपाः, नापं वय्‌कलं संचालन यानाच्वंगु लहना ज्याझ्वःयात नेपालभाषा परिषद्पाखें चित्तधर सिरपाः, उत्कृष्ट बाखं च्वमिपाखे मणिगल सिरपाः, अथेहे मेमेगु आपालं आपाः सिरपाः त्याकेत ताःलाःम्ह मय्‌जु सिल्भियां नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानं पिकाःगु नेपालभाषा कवितायागु अंग्रेजी भायहिलाः सफू The Rebel Morning  नापं नेपालभाषा साहित्य जगतय् नांजाःपिं व लोकंह्वाःपिं साहित्यकार (कवि माधव मूल, मोहनकृष्ण डंगोल, रासा, अपर्णा प्रधान, बालगोपाल, मथुरा साय्‌मि, पूर्ण वैद्य (सम्पादन), मनदेवी तण्डुकार)पिनिगु सफूयात अंग्रेजीं भाय् हिलादीगु दु । अथेहे बाखं दबुलिं पिकाःगु बाखं सफू Divine Inspiration सफूया छुं ब्व अंग्रेजीं भाय् हिलादीगु दुसा थीथी नेपालभाषाया साहित्यिक पत्रिकाय् थःगु मौलिक रचना नं पिथनादीगु दु । नेपाल पत्रकार महासंघया दुजः, नेपालभाषा मंकाः खलःया जीवंकाःछि दुजः, नेवाः पत्रकार कोषया दुजः वय्‌कलं थःगु न्ववाइगु उत्कृष्ट शैलीपाखें Indigenous voices in Asia -Radio सिरपाः त्याकेत ताःलाःगु दु । वय्‌कलं पत्रकारिता यायेगु, भाय् हिलाः च्वयेगु बाहेक थीथी कलेजय् एकाउन्ट ब्वंकेगु नं यानादीगु दु ।

सीग्फ्रेड लीनहार्ड नेपालभाषा व लोक साहित्ययात अन्तराष्ट्रिय ख्यलय् परिचित याकेगुली महत्वपूर्ण भूमिका म्हितादीम्ह छम्ह विदेशी विद्वान खः। लीनहार्डया जन्म सन् १९२४ अगष्ट २९ कुन्हु अष्ट्रियाया सेन्ट भियट ग्लानय् जूगु खः। भाजु लीनहार्डं भियना विश्वविद्यालयपाखें इण्डोलजी व तुलनात्मक भाषा विज्ञान विषय स्नातक यानाः पेरिसया सोरबाँय् विश्वविद्यालय वनाः पौरस्त्य भाषा व संस्कृतिया अध्ययन यानादिल । वय्‌कलं थःगु अध्ययन क्वचायेकाः गटिनजेन विश्वविद्यालयया इण्डोलजी इन्ष्टिच्यूटय् सहायक प्रोफेसरया रुपय् ज्या यानादिल । थन लिपा वय्‌कलं बनारस हिन्दू विश्वविद्यालयय् नं प्राध्यापन यानादिल । थ्व हे इलय् वय्‌कलं सिक्किम, नेपाल, पाकिस्तान व श्रीलंकाया भ्रमण यानादिल । नेपाः झायादीबलय् वय्‌कलं नेपालभाषा सम्बन्धि नं अभिरुचि कयादिल । थ्वहे कथं वय्‌कलं थनया बौद्धसाहित्य, लोकम्येँ व नेपालभाषाया विषयय् अध्ययन अनुसन्धानया ज्या न्ह्याकादिल ।

थनं लिहां झायाः वय्‌कलं स्टकहोम विश्वविद्यालयया प्रोफेसर जुयाः भारोपेली भाषा व साहित्यया विषयय् प्राध्यापनया ज्या यानादिल । थनं हे वय्‌कलं सन् १९६३ स नेपालभाषाया ‘मणिचुडावदानोधृत’ हस्तलिखित ग्रन्थयात सम्पादन यानाः अंग्रेजी भाषं भाय्‌हीकाः स्टकहोम विश्वविद्यालयपाखें पिथनादिल ।

अथेहे वय्‌कलं सन १९६१ अप्रिल ८ तारिख कुन्हु भेनिसय् जूगु पौरस्त्यविज्ञतय्‌गु सम्मेलनय् नेपालया पुलांगु भाषा नेपालभाषाया बारे कार्यपत्र ब्वनाः न्यंकादीगु जुल । उगु कार्यपत्र जर्मन भाषां च्वयातःगु खः । लिपा थ्वहे पत्र इटालियन भाषाया नापं मेगु नं थीथी भाषं अनुवाद जुयाः पिदन । प्रा. कमलप्रकाश मल्लं उगु इटालियन भाषां पिदंगु वय्‌क:या कार्यपत्रयात अंग्रेजी हीकेबियाः थःम्हं हानं नेपालभाषां हीकाः ने.सं ११२२ य् सफूया रुपय् पिथनादिल । अथेहे नेवाः लोकम्येँयात अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलय् म्हसीकेबीगु ज्याय् नं वय्‌क:या तःधंगु भूमिका दु ।

वय्‌कलं नेपालभाषाया पुलांगु म्येँ सफू भाग – १, २, ३ व मेमेगु स्रोतपाखें १०० पु लोकम्यँे मुंकाः उकिया सम्पादन व अंग्रेजी भासं भावानुवादसमेत यानाः नेवारी गीतिमञ्जरी नामं सन् १९७४ य् पिकयादिल । थुगु सफुलिइ पुलांगु म्येँया व्याख्या नापं तुलनात्मक अध्ययन समेत यानातःगु दु । लिपा थुगु सफूया छुं अंश लिकयाः, क्यलनक या ‘Nepal’  नामं सफू पिदन । अथेहे वय्‌कलं यलया लाय्कुली ज्याः पुन्हीकुन्हु जुजु सिद्धिनरसिंह मल्लया सिंहासन नाप ब्वइगु पौभालय् च्वयाःतःगु सिद्धिनरसिंह मल्लया स्वीछपु म्येँयात ‘द डिभाइन प्ले अफ लर्ड कृष्ण’ या नामं कृष्णलिला सम्बन्धी किपाया नापं म्येँ नं दुथाकाः जर्मनया बोन विश्वविद्यालपाखें तपंगु सफू पिकयादिल । थुकथं प्रा. सिगफ्रेड लिनहार्डजुं नेपालभाषा व थ्वया साहित्ययात विश्वया न्ह्यःने म्हसीकेबीगु ज्या यानादिल ।

नेपालभाषा साहित्यया च्वमि भाजु सुगतदास तुलाधर ने.सं. १०४४ असार महिनाय् बौ मानदास तुलाधर व मां धनमाया तुलाधरया कोखं असं त्वाःया क्वनाय् त्वालय् जन्म जूगु खः । सुगतदासजुं न्हापा मानदास—चित्तधर नांया सफू पसः जुयाच्वंगुयात वि.सं. २००२ सालय् मानदास सुगतदासया नामं सफू पसः चायेकादिल । थुगु सफू पसःपाखें देश विदेशं सफू झिके यानाः मीगु व प्रकाशन यायेगु ज्या न्ह्याकादियाः वय्‌कलं भाषिक व साहित्यिक जागरण हयेगु ज्याय् ग्वाहालि यानादिल । थः अबुं न्ह्याकादीगु सफू पिथनेगु पलाःयात नं निरन्तरता बियाः वय्‌कलं नेपालभाषा शब्द संग्रह (ने.सं १०७९) च्वयाः गुंगू संस्करण तक प्रकाशन यानादीगु दु । अथेहे बौद्ध चैत्यया दर्शन व निर्माणयात न्ह्यब्वयातःगु चैत्य व भावना (ने.सं ११०७) सफू च्वयाः निगूगु संस्करण तक पिकयादिल । जुजु राजेन्द्रविक्रमं च्वःगु प्राचीन प्याखं महासत्वपाख्यान हस्तलिखित ग्रन्थयात देवनागरी लिपिं लिप्यान्तरण यानाः थः मांया नामं सफूया रुपय् प्रकाशित यानादिलसा म्ह्याय्‌या नामय् बौया पौ (ने.सं२०१४) नामं अनुवाद सफू नं पिकयादिल । थ्वया नापं वय्‌कलं थीथी पत्रिका मार्फत् धार्मिक सामाजिक, राजनैतिक, दार्शनिक आदि विषयया आपालं च्वसुत प्रकाशित यानादीगु दु । अथेहे थ्वय्‌कलं नेवाः लोकम्येँया सफू नेपालभाषा साहित्य भाग १, मल्लकालया म्ये आदि सफूया नं सम्पादन यानादीगु दु । मातृभाषा अनुरागी सुगतदासजुं थः अबु मानदासजुं मुना थकूगु द्वःछिपु स्वयां अप्वः नेपालभाषाया पुलांगु म्ये मध्ये ७५० पु म्ये थम्हं हे सम्पादन यानाः पिकयादिल ।

बौद्ध धर्म अभिधर्म, माक्र्सवाद, लेनिनवाद, माओ बिचारधारा व दर्शनया गहन अध्ययन यानादीम्ह वय्‌कलं नेपालभाषाया नापनापं हिन्दी, अंग्रेजी भाय्‌या सफू नं च्वयाः पिथनादीगु दु । थुकथं थःगु हे संस्था हिमालय पायनियर पब्लिकेसन, सुगतदास प्रकाशन, मानदास लुमन्ति प्रकाशन, बसन्त राज प्रकाशनपाखें खुइगुलिं मल्याक सफू प्रकाशन यानादीगु दु । थथे थीथी भाषां थीथी विषयया सफू च्वयादीगुलिं अमेरिकां प्रकाशित विश्वया दार्शनिकतय्‌गु धलखय् वय्‌कःयात नेपाःया दार्शनिक कथं न्ह्यथनातःगु दु । थ्वय्‌कः मानदास बुद्ध बोधिज्ञान फाउण्डेशनया प्रमुख संस्थापक व फाउण्डेसनपाखें संचालन जुयाच्वंगु बोधिज्ञान पुस्तकालयया संस्थापक अध्यक्ष न खं: । थुकथं थःम्हं फतले नेपालभाषा साहित्य सृजना यायेगु ज्या यायां ने.सं. ११४१ कौलागा एकादशी सोमवाः कुन्हु वय्‌कः परलोक जुयादिल । वय्‌कलं नेपालभाषा साहित्य संस्कृति च्वन्ह्याकेत यानादीगु योगदानयात कदर यासें हःपाः गुथिपाखें ने.सं. ११३२ कौलागा षष्ठी कुन्ह प्यक्वःगु हःपाः सुसाः सम्मान देछाःगु दुसा ने.सं. ११४१ य् उदाय समाज पाखें भिक्षुहेरा सिरपाः नं लःल्हाःगु दु ।

मां दिलशोभा सिन्दुराकार व अबु तेजरत्न सिन्दुराकारया काय्‌मचा सुगतरत्न सिन्दुराकारया जन्म येँया यट्खा त्वालय् ने.सं १०९१ य् जूगु खः ।थःगु स्कूल–जीवननिसें भचा भचा साहित्यपाखे नं कलम न्ह्याकादीम्ह सुगतरत्न सिन्दुराकारं लिपा नेपाल कमर्श कलेजय् अध्ययनया इलय् स्वनिगः साहित्य पालाखय् च्वना ज्या यानादिल । थुगु इलय् हे वय्‌कलं नेपाल लिपि गुथिपाखें प्रचलित व रञ्जना लिपि सयेकाः नेपालभाषा ख्यलय् सक्रियता क्यनादिल । निबन्ध, चिनाखँ, बाखं आदि च्वयाः इलय् ब्यलय् थीथी पत्रपत्रिकाय् पिकयादिल । भाजु सुगतरत्नं नेपालभाषाया नापं नेपाली भाषां नं च्वसा न्ह्याकादीसां वय्‌कलं आपाः प्राथमिकता नेपालभाषायात हे बियाच्वनादीगु दु । नेपालभाषं आः तक पिदंगु वय्‌कःया सफू खः— बौद्ध जागरणया न्हाय्‌कं, च्वमि जागरणया न्हाय्‌कं, समालोचनाया न्हाय्‌कं (ने.सं.१११९), सम्यकया यथार्थता (ने.सं.१११४), सम्यक महादान (ने.सं. ११२३), यात्राय् लूगु किचः (बाखं मुना ११२९), च्वसु ब्वज्या ११२० लुमन्ति पौ, (सम्पादन), नेपालभाषा सेवी व च्वमिपिनिगु टेलिफोन डायरी (वि.सं. २०५७), श्री कंकेश्वरी दाफा खलःया स्मारिका (सम्पादन ११३७) आदि । भाजु सुगतरत्न सिन्दुराकार मूलतः नेवाः नुगः दुम्ह पत्रकार खः। पत्रकारितायात हे. थःगु पेशा कःघाना जीवन निर्वाह यानादीम्ह वय्‌कलं वि.सं २०५० सालंनिसें हे पत्रकारिताय् पलाः न्ह्याकादीगु खः । नेपालभाषाया वाःपौया रुपय् पिदनाच्वंगु देशयमरु झ्याः वाःपौपाखें पत्रकारिता पेशा न्ह्याकादीम्ह वय्‌कलं थ्वयां न्ह्यः नेपालभाषां पिदनीगु इनाप वाःपौ, न्हूगु विश्वभूमि, विश्वभूमि पत्रिकाया लिसें थीथी अवसरय् पिदनीगु स्मारिकाय् लेख रचना प्रकाशित यानादीगु खः ।

समाचारयात तसकं हे महत्व बियादीम्ह वय्‌कलं देशय्‌मरुझ्याः वाःपतिइ १८ दँ तक समाचार संकलन, लेखन व सम्पादनया ज्या यानादीगु दुसा थुगु १८ दँ तकया इलय् वय्‌कलं आपालं रचना सिर्जना यानादीगु दु । देशय्‌मरु झ्याः वाःपौपाखें विदा कायेधुंकाः अनं लिपा वय्‌कलं २०६९ साल चैतं सम्यक वाःपौ पत्रिका दर्ता यानाः उकिया सम्पादक व प्रकाशक जुयाः पत्रिका पिथनादीगु खः । अथेहे भाजु सुगतरत्नं थीथी संस्थापाखें पिथना वयाच्वंगु ख्वाःपौ नं सम्पादन यानादीगु दु । थ्वहे कथं वय्‌कलं उदाय् समाजपाखें पिथंगु उदाय् समाः नांया ख्वाःपौया सम्पादक जुयाः सम्पादनया ज्या नं यानादीगु दु । नेपालभाषा पत्रकारिता ख्यलय् ताः ईलंनिसें विशेष योगदान बिया वयाच्वनादीगुया कदर स्वरुप वयकःयात थीथी संघसस्थापाखें हनावना तयाः हनेज्या व सिरपाः लःल्हायेगु याःगु दु । गथे— मोति पत्रकारिता सिरपाः (ने.सं ११३०), महानगर सुशासन पत्रकारिता सिरपाः (ने.सं. ११३९), स्काउट पदक (वि.सं. २०४५), शंखधर पदकं (ने.सं.११४३) विभुषित जुयादीगु दु । सम्यकय् श्री ५ बीरेन्द्रपाखें (वि.सं. २०४९) वय्‌कःयात दोसल्लां न्ययेकाः हंगु दु ।