कवि सुन्दरानन्द थःगु ईया छम्ह नांदंम्ह बौद्ध पण्डित खः । थ्वय्‌कः छम्ह बहुभाषि नापं विविध विषयया च्वमि नं खः । थ्वय्‌कलं नेपालभाषाया नापं, नेपाली, संस्कृत व हिन्दी भाषं काव्य चिनावंगु दुसा काव्यया नापं मेमेगु विषयया नं च्वसु च्वयेगु यानावंगु दु । मल्लकाल लिपा खनेदुम्ह ज्ञात कवि सुन्दरानन्दं जुजु श्री ५ राजेन्द्रविक्रम शाह, रानी त्रिपुरासुन्दरी व मन्त्री भिमसेन थापाया गुण वर्णन, श्री ५ पृथ्वीनारायण शाहया शासनकाल तकया कीर्तिगाथा व थःगु दुःख सुखया अनुभव अनुभूतिं जाःगु थीथी मार्मिक म्ये मुनाः थ्वय्‌कलं त्रिरत्न सौन्दर्य गाथा नामं सफू च्वयाथकूगु दु । थ्व सफुलिइ नेपालभाषां चिनातःगु प्यपु म्ये नं दुथ्याःगु दु । कवि सुन्दरानन्दया म्येया मू विषय थः आश्रयदातापिनिगु गुण, यश, कीर्तिया वर्णन् खः । थ्वय्‌कःया थ्व त्रिरत्न सौन्दर्य गाथा सफुलिइ दुथ्याःगु नेपालभाषाया प्यपु म्ये नेपालभाषाया प्रशस्ति काव्यया प्रतिनिधि म्ये धायेबहः जू । कवि सुन्दरानन्द छम्ह प्रशस्ति कवि खयाः नं वय्‌कःया काव्यय् मिथ्या प्रशंसा, खुशामद, कृत्रिमता आदिया गन्ध उलि खनेमदु । प्रशस्ति काव्यया लक्षण कथं थः आश्रयदाता लय्‌तायेकाः उमिगु कृपादृष्टि लायेभनं चमत्कारपूर्ण व उद्देश्यपूर्ण काव्य चिनावंम्ह सुन्दरानन्द हे जक आःतकया सफलम्ह प्रशस्ति कवि खनेदु ।

नेपाःया बहुभाषिक नेवाः कविपिं मध्ये सुब्बा वीरबहादुर मल्ल नं छम्ह खः । थ्वय्‌कःया हिन्दी, नेपाली, नेपालभाषाया म्ये दुथ्याःगु निर्गुण सागर नांगु म्येँ सफू छगू ने.सं. १०१९ य् बनारसं पिदंगु दु, गुकी निपु नेपालभाषाया म्ये दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्वय्‌कलं थःगु म्येय् सांसारिक जीवन खनाः वैराग्य व इलय् चेतना दयेकाः ईश्वर भजन यायेमाःगु भाव प्वंकादीगु दु । हरिया नाम लोमना वो व्यरथन फुत वो जोवन वय्‌कःया छपु लोकह्वाःगु म्ये खः ।

मां रत्नकेशरी व अबु गणेशराम लाछिया काय्‌मचा भाजु सुभाषराम लाछि प्रजापतिया जन्म थिमिया चपाच्व त्वालय् ने.सं. ११०० पोहेलागा १० कुन्हु जूगु खः । थ्वय्‌कः थौंकन्हय् अमेरिकाय् च्वनादी । युनिभर्सिटी अफ वाशिङ्टनपाखें एथ्नोम्यूजिकोलोजी विषयय् नेवाः संगीतय् केन्द्रित पिएचडी तथा त्रि.वि.पाखें नेपालभाषा व नेपाली संस्कृति निगुलिइ एम.ए यानादीम्ह वय्‌कः निगुलिं डिग्रीइ बोर्ड प्रथम जुयादीम्ह खः । पेशां सफ्टवेयर इञ्जिनियरया ज्या याना च्वनादीम्ह वय्‌कः नेपालभाषा लेखन, अनुसन्धान, कलाकारितालिसें भाषिक व सांस्कृतिक अभियन्ता कथं सक्रिय जुया च्वनादीगु दु ।

मचांनिसें नेपालभाषा च्वज्याय् न्ह्यज्याःम्ह वय्‌कःया न्हापांगु कविता लबु स्वलापतिइ पिदंगु खः । वयां लिपा झिंन्यादँ दुबलय् वय्‌कःया मचासू नांया सफू पिदन । थ्व बाहेक नेपालभाषाय् वय्‌कःया नेपाःगाःया सांस्कृतिक बाजं, ईमेल इन्टरनेट सिइके, बुद्ध धर्मय् कर्मया अवधारणा, नेपालभाषा नाटकया संगीत पक्ष, मल्लकालीन रणभूमि वाभू लगायत मेमेगु भाषाया नं यानाः छगू दर्जनति मौलिक सफू पिदंगु दुसा वय्‌कलं मध्यपुर बहुभाषिक पौ, नेपाः सः वाःपौ, ब्वनामि दँपौ, नेपालमण्डलया ख्वाःपाः प्याखं लगायत बागू दर्जन मल्याक सफू, पत्रपत्रिका सम्पादन यानादीगु दु । अथेहे वय्‌कलं दर्जनौं ज्यापौ च्वयाः थीथी गोष्ठीइ न्ह्यब्वयादीगु दु । विशेषतः हुला प्याखं व अभिनय मार्फत कला क्षेत्रय् दुहांझाःम्ह वय्‌कलं ख्वपब्यापी हुलाप्याखं कासाय् न्हाप, स्वनिगःब्यापी हुलाप्याखं कासाय् ल्यू, पलिस्था ख्यालः कासाय् स्वकःतक न्हाप, स्वकःतक सर्वोकृष्ट निर्देशकया सिरपाः, चकना अन्तर क्याम्पस ख्यालः कासाय् सर्वोकृष्ट निर्देशनया सिरपाः त्याकादीगु दु । अथेहे स्वनिगःब्यापी परम्परागत बाजं कासाय् न्हाप, युथ इनिसिएटिभ अवार्ड लगायत न्यय्‌गुलिं मल्याक थीथी सिरपाः व हनापाखें वय्‌कः विभूषित जुयादीगु दु । नेपालभाषायात इन्टरनेटय् दुथ्याकेगु व नेपालभाषाया डिजिटलीकरण यायेगुलिइ वय्‌कःया तःधंगु योगदान दु ।

वय्‌कः नेपालभाषा संस्कृतिया वेबसाइट ज्वजलपा डट कमया च्वमि व छम्ह संस्थापक, नेपालभाषाया दकलय् तःधंगु पोर्टल नेपालमण्डल डट कमया संस्थापक व निर्देशक, नेपालभाषा डिजिटलीकरण परियोजनाया परिकल्पनाकार व नेपालभाषाया दकलय् तःधंगु अनलाइन खँग्वः धुकू व मोबाइल एप नेपालभाषा डटअर्गया संस्थापक व निर्देशक खः ।

नेपालभाषाया थीथी खलः पुचलय् च्वनाः ज्या यानादीम्ह वय्‌कः सिक्किम, भारतया नेवाः भाषा व संस्कृति ब्वनेकुथिया संस्थापक प्रशिक्षक, नेवाः ब्वनामि दबूया संस्थापक मूछ्याञ्जे, नेवाः अर्गनाइजेशन अफ अमेरिका सियाटल च्याप्टरया संस्थापक नायः, हलिं नेवाः दबूया छम्ह संस्थापक, निवर्तमान मूछ्याञ्जे अले दबुलीया संस्थापक व कार्यकारी निर्देशक नं खः ।

पण्डित दिव्यवज्र बज्राचार्य व केशरी बज्राचार्यया म्ह्याय् मय्‌जु सुमति बज्राचार्य वि.सं. २००२ सालय् येँया ज्याथा छुस्याबहालय् जन्म जूगु खः । बुद्धधर्म सम्बन्धी थीथी सफू च्वयादीम्ह वय्‌कःया नेपालभाषाय् पञ्चस्कन्ध हे पञ्चबुद्ध नांगु सफू पिदंगु दु । वय्‌कलं थः अबुजु पं. दिव्यवज्र बज्राचार्यया आपालं सफू सम्पादन यानाः पिकयादीगु दु ।

ल्याय्‌म्ह पुस्ताया नेवाः अभियन्ता भाजु सुमन साय्‌मिया जन्म बि.सं.२०३० बैशाख १ गते कालिमाति त्वालय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां ललिता मानन्धर खः । वय्‌कःया बाः कालिमातित्वाःया न्हापायाम्ह वडा अध्यक्ष, नांजाःम्ह समाजसेवी, भाषासेवी जीवनराज मानन्धर खः ।

नेपालभाषा व नेवाः सरोकारय् विशेषरुपं च्यूताः कयाः भाजु सुमन साय्‌मि लिपांगु इलय् सक्रिय जुयादीम्ह व्यक्तित्व खः । सतक विस्तारया नामय् नेवाःतय् पुलांगु बस्ति न्हंकाछ्वयेगु तातुनाः यक्व हे नेवाःतय् छेँ थुनाः, विस्थापित यानाहयेवं थुकिया बिरुद्ध वय्‌कः कानुनी लडाईया लिसेलिसें आन्दोलन न्ह्याकाः न्ह्यचिलादीम्ह खः । सामाजिक सेवाय् नापं सक्रिय जुयादीम्ह भाजु सुमन साय्‌मि उपत्यकाब्यापि सतक बिस्तार पीडित संघर्ष समितिया केन्द्रिय नायः, राष्ट्रिय पहिचान संयुक्त संघर्ष समिति निर्देशन कमिटीया दुजः, गुथि विधेयक एकीकृत आन्दोलनया दुजः, उपत्यका सरोकार मंचया नायः, मातातीर्थ बृद्धाश्रम समितिया नायः, मानवअधिकार सचेतना केन्द्रया सल्लाहकार व युनाइटेड युथ क्लबया दुजः नं खः ।

नेपालभाषा साहित्य लागाया युवा हस्ताक्षर सुमा श्रेष्ठ (बनेपाली) बौ लुम्प्रसाद व मां पूर्णकुमारी श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०९० सालय् ख्वपया इनाचो त्वालय् जन्म जूगु खः । वय्‌कः नेपालभाषा व नेपाली भाषा निगुलिं भाषाय् सव्रिय स्रष्टा खः । वय्‌कलं नेपालभाषाय् चिबाखं, चिनाखँ व च्वसु विधाय् थःगु च्वसा न्ह्याकादीगु दु । मिसातय्‌गु अभाव, वेदना व उमिगु संघर्षयात कयाः साहित्यिक चेतनाय् मुखरित जुयाः साहित्य सिर्जना याइम्ह सुमा श्रेष्ठ पेशां नेपाल सरकारया उपसचिव पदय् ज्या यानादी ।

थीथी पत्रपत्रिकाय् च्वसा पिथनादीम्ह सुमा श्रेष्ठं नेपाल साहित्य मदिर : छगू म्हसीका नांगु छगू अनुसन्धानात्मक ग्रन्थ च्वयादीगु दु । उगु सफुलिइ नेपाल साहित्य मन्दिरया भाषिक, साहित्यिक, गोष्ठी व साहित्यिक प्रशिक्षणया ऐतिहासिक उपलब्धिबारे न्ह्यथनातःगु दु । उगु कृतियात योगवीर सिंह कंसाकार ११३६ सिरपाः प्रदान याःगु दु । उकथं वय्‌कःयात राष्ट्रव्यापी लघुकथा धेंधेंबल्ला वि.सं. २०६२ स उत्कृष्ट चिबाखंया सम्मान प्रदान याःगु दु । नापं वय्‌कः इन्द्रेणी साँस्कृतिक समाजया कविता धेंधेंबल्ला ने.सं. ११३३ स न्हाप जुयादीगु खः । प्रकाश महर्जन, अगिब बनेपालीनापं जानाः सुमा श्रेष्ठं नेवाः लोकबाखं व नेवाः स्रष्टा नांगु सफूया सहलेखन यानादीगु दु । सुमा श्रेष्ठ नेपाल साहित्य मन्दिरया कार्यसमितिया दुजः जुयाः नं सव्रिय जुयादीगु दु ।

भाजु सुरेन्द्रमान अमात्यया जन्म अबु मास्टर अनन्तमान अमात्य व मां सेती अमात्य (महाकवि सिद्धिदास अमात्यया म्ह्याय्‌चा) या कोखं यलया स्वथनारायण त्वालय् ने.सं १०७२ य् जूगु खः । थ्वय्‌कः सन् १९९९ निसें बेल्जियमय् च्वंच्वनादीगु खः । नेपालभाषा विषय कयाः एस.एल.सी तगिंनिसें बी.ए तक ब्वनादीम्ह थ्वय्‌कः नेवाःत तसकं म्होजक दुगु बेल्जियमय थेंज्याःगु कतः देशय् च्वनाः नं थःगु मांभाय् नेपालभाषाया सेवा यानाच्वनादीम्ह छम्ह नेवाः काय्‌मचा खः । थ्वय्‌कःया सक्रियताय् बेल्जियम पासा पुचः गुथि स्थापना जूगु दुसा प्यदँतक थ्व गुथिया छम्ह दुजः जुयाः ज्या यानादीगु दु । अथेहे थ्वय्‌कः हलिं नेवाः दबूया नं छम्ह संस्थापक सदस्य खःसा एनआरएन बेल्जियमया नं संस्थापक सदस्य खः ।

थ्वय्‌कःया अग्रसरताय् इलय् ब्यलय् बेल्जियमय् बेल्जियम पासा पुचः गुथि मार्फत् महाकवि सिद्धिदासया बुदिं न्यायेकेगु, म्हपुजा हनेगु याःगु दुसा थौंकन्हय् नेपाल संस्कृति नांगु हलिं नेवाः लय्‌पौया व्यवस्थापक नं जुया च्वनादीगु दु । दिनाःदिनाः पिदनाच्वंगु थ्व लय्‌पौयात वय्‌कलं बेल्जियम पाखें हानं निरन्तरता बीगु कुतः यानादीगु दु । थथेहे वय्‌कलं नेपालभाषा व नेपालीं चिनाखँ, हाइकु व निबन्ध च्वयाः नेपाल संस्कृति व मेमेगु पत्रिकाय् पिथनादीगु दु ।

भाजु सुरेन्द्रभक्त श्रेष्ठया जन्म येँ ब्रम्हत्वालय् बि.सं. २०२९ श्रावण २४ गते जूगु खः । वय्‌कःया बाःया नां तुलसीभक्त श्रेष्ठ व मांया नां भगवती श्रेष्ठ खः । नेपालभाषाया साहित्य, संस्कृतिया उत्थानय् भाजु सुरेन्द्रभक्त श्रेष्ठ तःदँ न्ह्यः निसें सक्रिय जुयावयाच्वंम्ह अभियन्ता खः, लिसें वय्‌कः पत्रकार नं खः । भाजु श्रेष्ठं नेपालभाषाया थीथी ज्याझ्वलय् आर्थिक संयोजनया ज्या नं यानादीगु दु ।

बि.सं. २०४५ सालं विश्वभूमि न्हिपतिइ आवद्ध जुयाः नेपालभाषाया लागाय् दुहां झाःम्ह भाजु सुरेन्द्रभक्त श्रेष्ठ नेपालभाषाया वाःपौ लहनाया प्रबन्ध सम्पादक खः । वय्‌कः वल्र्ड नेवाः अर्गनाइजेशन नेपाः च्याप्टरया नायः, नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबूया केन्द्रिय उपाध्यक्ष, न्हूजः गुथिया उपाध्यक्ष व नेपाल आदिवासी जनजाति पत्रकार महासंघया केन्द्रिय दुजः जुयादी ।

लिसें वय्‌कः नेपाल पत्रकार महासंघया उपत्यका समन्वय परिषदया दुजः, सार्क जर्नलिष्ट फोरम नेपाः च्याप्टरया आर्थिक समितिया संयोजक नं जुयादी । अथेहे नेवाः हाइकु पत्रिकाय् वय्‌कलं व्यवस्थापन यानादीगु दु । वय्‌कलं हल्चोक आकाशभैरव झिंनिदँया जात्रा व्यवस्थापन यानादीगु ज्याया नितिं वय्‌कःयात तःजिक हंगु दुसा साहित्यिक लय्‌पौ थौंकन्हे, नेपाल मानवअधिकार संगठन, न्हूजः गुथि आदि थीथी संघसंस्था पाखें वय्‌कःयात सम्मान याःगु दु । येँय् महानगरपालिका पाखें सुशासन पत्रकारिता सिरपाः नं वय्‌कःयात देछाःगु दु ।

मां राजेश्वरी भुजू व बौ सूर्यलाल भुजूया काय् जुयाः बंशगोपाल त्वा, ख्वपय् ने.सं. १०८१ गुँलाथ्व १४ कुन्हु जन्म जूम्ह सुरेन्द्रलाल भुजू सरस्वती क्याम्पसया दँ पौ १ (११०१)य् जिगु आज्जु पिचुकेगु वांचिंदागु लँ शीर्षकया चिनाखँ ज्वना पिलुझाःम्ह कवि खः । चिनाखँ, चिबाखं नितां विधाय् ल्हाः न्ह्याकादीम्ह वय्‌कःया हाकु सुपाँय् सिथय्‌या जः (चिनाखँ मुना ११४०) पिदंगु दु । स्नात्तक तह तक ब्वनादीम्ह सुरेन्द्रलाल भुजू बनेज्याय् तक्यना नं थीथी थासय् जुइगु साहित्य मुंज्याय् साहित्य न्यंकादीम्ह नेपालभाषा साहित्यया छम्ह ह्यःमि खः ।

सुरेश किरण मानन्धर (सु–कि)या नामं थीथी भासं थीथी पत्रिकाय् स्याच्चुक इलं ह्वाःगु लेख रचनात पिथनादीम्ह छम्ह लोकंह्वाःम्ह च्वमि खः । मां पञ्चकुमारी व बौ रामप्रसाद मानन्धरया काय् सुरेशकिरणया जन्म ने.सं ११२४य् बत्तिसपुतली येँय् जूगु खः । भाजु सुरेशकिरण म्हो इलय् म्हो जक चिनाखँ च्वयाः नं चिनाखँ ख्यलय् उलःमुलः थनेफुम्ह छम्ह सशक्तम्ह ल्याय्‌म्ह पुस्ताया प्रतिनिधि कवि खः ।

सुरेशकिरण परम्परागत धर्म, मूल्य मान्यतायात ध्याचू नकाः विश्वय् जुयाच्वंगु विसंगति विडम्वनायात सतर्कतापूर्वक न्ह्यब्वसें थःगु भाव व अभिव्यक्तियात शसक्त रुपं व्यक्त यायेफुम्ह शिल्पी श्रष्टा खः। कविताया नापं छधाःप्याखं, ख्यालः, बाखं, निबन्ध व सम्पादनय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह थ्वय्‌कया फगत चब्बूगु सिखः मखु–स्वतन्त्रताया अर्थ (नेपाल ऋतुपौ ल्याः ३७ अंक ४९स ) दकलय् न्हापां पिदंगु कविता खः ।

इनाप वाःपतिइ नेवाः भासं च्वज्या न्ह्याका ववं वय्‌कलं थौ घन्टाघरं जिके ई न्यनाच्वन चिनाखँ मुना नापं पद्मरत्न तुलाधरया जीवनी झीगु न्ह्यःने तयादी धुंकूगु दु। नेपालभाषा न्हिपौ सन्ध्या टाइम्स व विश्वभूमि, अप्सरा फिल्म म्यागेजिन, कोशल्वहँ कविता प्रधान स्वलापौ, नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानया लुखां पिदनीगु थाय्‌भु खुलापौया सम्पादन मण्डलय् दुथ्याःम्ह वय्‌कःयात राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार, पारिजात सिर्जनशील पुरस्कार, धर्मादित्य धर्माचार्य पत्रकारिता पुरस्कार आदिं हनेधुंकूगु दु ।