विचित्र हरमेखला (प्राचीन चिकित्सा ग्रन्थ )
विचित्र कौतुक ग्रन्थ लुइन्ह्यः ने.सं ४९४या हरमेखला (राष्ट्रिय अभिलेखालय लगत—५, ल्याः ७९९९) तान्त्रिक चिकित्सा ग्रन्थयात न्हापांगु ग्रन्थ कथं कयातःगु खः । ने.सं ४९४ या हरमेखला केशर पुस्तकालय् नं लुयावःगु दु (केशर पुस्तकालय, दराज ल्याः ६०, अभिलेख ग्रन्थ ल्याः १००१ पत्र ८०, नाप २८.५.×३.३ सेन्टिमिटर, माइक्रोफिल्म ल्याः सि १०६-५) । ताडपत्र भुजिंम्वल लिपिं च्वयातःगु हरमेखला ग्रन्थयात लिपा लिपा नं ल्ह्ययेगु याःगु दु । थुकिया मूल च्वमि माधुक खः । नेपालभाषां ह्यूगु ने.सं ४९४ या हरमेखला ग्रन्थय् धाःसा जम्मा स्वंगू व प्यंगू अध्याय जक दु जब कि मूल संस्कृत ग्रन्थय् धाःसा न्हय्‌गू अध्याय दु । थुपिं निगू अध्ययाय् दुगु सिलः नं ल्ययाः ल्ययाः जक हिलातःगु दु । लिपा लिपा अनुवाद जूगु हरमेखला ग्रन्थय् मेमेगु अध्यायत नं हिलाः तनेगु जुल । ने.सं ७८२ स हिलातःगु हरमेखला ग्रन्थय् न्हय्‌गू अध्याय, ७७ पौ दु । गुगु भुजिंम्वल लिपिं मजुसे नेपाल लिपिं च्वयातःगु खः । थ्व ग्रन्थ एशियाटिक सोसाइटी अफ बंगाल कलकत्ताय् थ्यंगु दु । हरमेखला तन्त्रमन्त्र ब्वनाः उपचार यायेगु थ्व तान्त्रिक चिकित्सा ग्रन्थ खः । थ्व ग्रन्थ प्राचीन नेपालय् अतिकं लोकंह्वाःगु व थुकियात थीथी इलय् ल्ह्ययाः वासः यायेगु परम्परा लिपातकं ल्यनाच्वंगु खनेद् ।

भाजु हरि श्रेष्ठया जन्म अबु आशानारायण श्रेष्ठ व मां पद्मकुमारीया कोखं ने.सं १०४३ य् येँया भोंसिक्व त्वालय् जूगु खः । थ्वय्‌कःया मेगु नां हरिनारायण श्रेष्ठ खः । नेपाली भाषा नापं नेपालभाषाय् नं च्वसा न्ह्याकादीम्ह हरि श्रेष्ठया नेपालभाषाय् न्हापांगु सफू ध्रुब गो ?  (ने.सं १०६७) नांगु खण्डकाव्य खः । नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय् कविता, खण्डकाव्य, रुपक च्वयाः थःत छम्ह स्रष्टा कथं म्हसीकादीम्ह हरि श्रेष्ठ रेडियो नेपालय् नेपालभाषां समाचार न्यंकेगु तसांनिसें समाचार न्यंकाः वयाच्वंम्ह छम्ह बुलन्द सःदुम्ह नेपालभाषाया समाचार वाचक नं खः ।

थ्वय्‌कःया नेपालभाषाय् —ध्रुव गो ? (ने.सं १०६७), शान्ति (रुपक, ने.सं १०७७), थःथः (कविता, ने.सं ११२०), हरि श्रेष्ठ मन्त हँ (कविता, ने.सं ११२०) पिदंगु दु । थ्वय्‌कःया रेडियो नेपालं प्रसारण जुइगु रुपक तसकं लोकंह्वाःगु खः । अथे हे हरि श्रेष्ठया सम्पादनय् संगीत पञ्चमी सफू पिदंगु दुसा वय्‌कःया हे संकलन, अनुवाद व सम्पादनय् वि.सं २०३१ सालय् तत्कालीन राजकीया प्रज्ञा—प्रतिष्ठान पाखें नेवारी लोकगीत नांगु सफूया प्रकाशन जूगु दु ।

नेवारी लोकगीत सफू सरकारी तवरं नेपालभाषाया म्ये न्हापां नेपाली भाषं अनुवाद जूगु सफू खः । थ्व नेवारी लोकगीत सफुलिइ भजन, सामाजिक म्ये, हासि, ख्यालि, बालगीत यानाः २६० पु नेपालभाषाया म्ये दुथ्यानाच्वंगु दु। हरि श्रेष्ठं थःगु इलय् भाषानिभाः प्रेमबहादुरं स्थापना याःगु नासः खलःया सचिव जुयाः नं ज्या यानादीगु दु ।

भाजु हरि स्यस्यः नेपालभाषा ख्यलय् पुलांम्ह अभियन्ता खः । नेपालभाषाया उत्थानया निंतिं सांस्कृतिक जागरण हयेया निंतिं वय्‌कःया यक्व योगदान दु । भाजु हरि स्यस्यःया जन्म बि.सं २००९ य् राम नवमि कुन्हु जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां कमल कुमारी कर्माचार्य व बाःया नां मानप्रसाद श्रेष्ठ खः । वय्‌कलं च्वयादीगु न्हापांगु कविता पल्पसा पत्रिकाय् ने.सं.१०९२ य् पिदंगु खः । वय्‌कलं च्वयादीगु ख्यालः व नाटक नं थीथी पत्रपत्रिकाय् प्रकाशित जूगु दु । मूलतः हरि स्यस्यः भाषिक अभियन्ता खः । येँ नेतपाच्वःय् नीस्वनातःगु श्वेत परिवार नांयागु संस्था पाखें वय्‌कलं पंचायतकालय् त्वालय् संगीत सम्मेलन यायेगु, नाटक मंचन यायेगु ज्या न्ह्याकादिल । येँयागु मेमेगु त्वालय् नं संगीत सम्मेलन यायेत ग्वाकेत ग्वाहालि यायेगु ज्या यानादिल । संगीत सम्मेलनया छगू लहर हे थनादिल ।भाजु हरि स्यस्यःजुं हनुमानध्वाखाय् ख्यालः न्ह्यब्वया काठमाडौं जिल्ला पंचायतपाखें न्हयसः सिरपाः कयादीगु दु । अथेहे साहित्य सम्मेलन व ख्यालः न्ह्यब्वयाः नं सिरपाः कयादीगु दु ।

कवि हरिकृष्ण श्रेष्ठया जन्म ने.सं १०३९ दिल्लागा ११ य् येँया झोछेँ त्वालय् मां तुलसीकुमारी व बौ नन्दकृष्ण श्रेष्ठया कोखं जूगु खः । वि.सं १९९७ अर्थात् नेसं १०६१ सालया राजनैतिक काण्डय् जेलय् लाःपिं व्यक्तित्वपिं मध्ये थ्वय्‌कः नं छम्ह खः । छम्ह साहुया काय्‌मचा जुयाः नं तत्कालिन राणा शासनया विरुद्धय् टंकप्रसाद आचार्यया नेतृत्वय् स्थापना जूगु नेपाल प्रजा परिषद्या (ने.सं १०५७) दुजः जुयाः पर्चा इनाजूगु द्वपनय् थ्वय्‌कःयात नं ज्वनाः मेमेपिं राजनैतिक बन्दीत नापं कालकोठरीइ कुनाबिल । अन जेलय् कवि सिद्धिचरण श्रेष्ठ व महाकवि चित्तधर हृदयपिनिगु प्रोत्साहन व प्रशिक्षणं थ्वय्‌कलं नं कालकोठरीया कष्टमय जीवनं मुक्त जुइत कविता च्वयादिल ।

जेल वने न्ह्यः गबलें कविता मच्वःम्ह खःसां वय्‌कःया अन्तरव्यक्तित्वय् सुलाच्वंगु कविव्यक्तित्वयात जेलया नैराश्यपूर्ण जीवन व पासापिनिगु प्रोत्साहन व प्रशिक्षणं कविता च्वकेबिल । थथे जेलय् च्वःगु कविता मुनाः जेलं पिहांवयेधुंकाः ख्वबि (ने.सं १०७०) नांगु कविता संग्रह पिकयादिल । थ्व सफू तत्कालिन नेपाल प्रकाशनि समितिं पास जुइकाः पिकाःगु सफू खः ।

राजनैतिक कारणं हरिकृष्ण श्रेष्ठ जेलय् लाःम्ह वय्‌कःया थ्व कविता संग्रहय् विप्लव मनस्थितिया चित्रण दयेमाःगु खःसां वय्‌कःया कविताय् कोमल मनस्थितिया हे अप्वः प्रदर्शन जुयाच्वंगु दु । थः स्वजनपिं नाप बायाः जेलय् छगू अनिश्चित जीवन हनाच्वंम्ह छम्ह युवा कविया मनय् लुइगु ख्वबि झसुकाः नैराश्य, पीडाबोध थेंज्याःगु मानसिक स्थितिया मनोवैज्ञानिक चित्रण हे थ्व संग्रहया मूल विषय जूगु दु ।

मां शिवकेशरी व बौ रामबहादुर भोमिया काय् जुयाः याछेँत्वाः ख्वपय् ने.सं.१०७४ पोहेलाय् हरिगोविन्द भोमिया जन्म जूगु खः । थ्वय्‌कः कापःया बनेज्या व योग प्रशिक्षककथं सक्रियम्ह खया नं साहित्य पाखे नं उलि हे मन क्वसाःम्ह व्यक्ति खः । थ्वय्‌कः नेपालभाषा व खस नेपालीभाषाय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह च्वमि खःसा थ्वय्‌कःया च्वसा मूलतया चिबाखं व चिनाखँ च्वज्याय् न्ह्याःगु खनेदु । भोमिजुया ईया किचलय् (चिबाखं मुना ११४१) नांगु सफू पिदंगु दु ।

भाजु हरिशंकर रंजितकार लगं दलाछि त्वालय् ने.सं.१०६३ यंलाथ्व ११ कुन्हु मां रत्नमाया रंजितकार व बाः हरिकृष्ण रंजितकारया क्वखं जन्म जूगु खः । वय्‌कः छम्ह ग्यसुलाःम्ह बाखंच्वमि खः । ने.सं.१०८५ इ सितु पत्रिकाय् वय्‌कःया न्हापांगु बाखं सुवाः प्रकाशित जूगु खः । वय्‌कःया पिदंगु बाखं सफूया धलः थुकथं दु – कँगाः (ने.सं.१०८९), कँचा (ने.सं.१०९१), कँमा (ने.सं.१११७), हरिशंकर रंजितकारया बाखं (ने.सं.१०३१) । अथेहे वय्‌कलं ध्याचु मुना नं च्वयादीगु दु । व खः — हँय् ख्येँ ध्वंमा (ने.सं.१११८) । मनूया न्ह्याथेंजाःगु यथार्थ व्यवहारयात नं अयथार्थं बः बिया हे च्वनी । थ्व हे क्यनेगु हरिशंकर रंजितया बाखंया बिशेषता खः, सीप खः, दक्षता खः । मनूया नुगलय् ब्वलनीगु प्रेम, घृणा, क्रोध, मोह आदि थेंज्याःगु शास्वत भावना व उमंगयात मू बिषय यानाः वय्‌कलं बाखं च्वयादी । प्लटय् स्वयां पात्र चित्रणय् उप्वः बः बियातःगु वय्‌कःया बाखनं नेपालभाषाय् मनोवैज्ञानिक बाखंया विकासय् तिबः बिउगु दु ।

हर्षरत्न वज्राचार्य हेटौंडाया छम्ह भाषासेवी खः । वय्‌कलं हेटौंडाय् नेवाःतय्‌गु भाषिक संस्था नेपालभाषा खलःया छेँ दनेगु लागिं जग्गा दान यानादीगु खः । वय्‌कलं हे दान यानादीगु जग्गाय् आः नेपालभाषा खलःया छेँ धस्वानाच्वंगु दु ।

अबु हर्षमुनि वज्राचार्य व मां पुनथकु वज्राचार्यया कोखं ने.सं १०१० य् यलया नःत्वालय् भाजु हर्षराज बज्राचार्यया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया मेगु नां हर्षराज आजु खः । बुद्धधर्मय् आस्था दुम्ह वय्‌कलं दकलय् न्हापां ने.सं. १०७९ य् नित्याचार पुस्तकम च्वयादीगु खः । आपाः यानाः बुद्धधर्मनाप स्वापू दुगु सफू च्वयादीम्ह भाजु हर्षराजया कुलचार गृहस्थी ने.सं. १०८०य्, संक्षिप्त महायान दर्पण ने.सं. १०८६ य् व बाल शिक्षा वर्णमाला ने.सं. १०८६ नं च्वयाः पिथनादीगु दु । वैद्य व ज्योतिषि ज्या यानाः थःगु जीवन हनादीम्ह भाजु हर्षमान वज्राचार्य ने.सं. १०९० य् दिवंगत जूगु खः ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु हर्षराज शाक्य नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म वि.सं.१९३३ बैशाख कृष्णपक्षय् भोजपुर जिल्ला खिकामाछा बजारय् जूगु खः । वय्‌कः पेशां ज्योतिष खःसां भोजपुर टक्सारया न्हापांम्ह साहित्यकार खः । वय्‌कलं बि.सं.१९७८ पौष ९ गते खिकामाछा बजार आगलागीको सवाइ च्वयादिल । वय्‌कः चित्रकार नं खः । भोजपुरया नेवाःतय् विकाशया निंतिं वय्‌कः सदां न्ह्यचिलादीम्ह व्यक्ति खः । वय्‌कः बि.सं.२००० कृष्णपक्ष द्वादशी कुन्हु दिवंगत जुयादिल ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया च्वमि नापं भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु हंशराज शाक्य नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं. १९३७ कार्तिक कृष्ण पक्षय् भोजपुर जिल्लाया खिकामाछा बजारय् जूगु खः । वय्‌कः ज्योतिष खः । वय्‌कलं फुकंसित हे न्हिइका च्वनादीगुलिं सकसिनं वय्‌कःयात हास्या धकाः धाइ । वय्‌कलं घडियागु हिसावं उबले कविता च्वयादिल । अथेहे खिकामाछा बजारया वर्णन यानाः कविता च्वयादिल । वय्‌कः वि.सं.१९९३ श्रावण अष्टमि कुन्हु दिवंगत जुयादिल ।