स्वनिगलय् च्वंगु प्राचीन थाय्बाय्त मध्ये छगू ग्वल नं छगू खः । वता पूर्वय् पवित्र तीर्थ पशुपति महाद्यः व उकिया लागा, पश्चिमय् नरः, उत्तरय् चाबही अले दक्षिणय् बानेश्वर–गौशालाया दथुइ च्वंगु थ्व थाय् धार्मिक व ऐतिहासिक दृष्टिकोणं यक्व महत्वपूर्ण जू । थौंकन्हय् थ्व बस्ती येँ महानगरपालिका वडा ८ व ९ दुने लाकातःगु दु । नेवाःतय्सं थ्व थाय्यात ग्वल धाइ ।
गोपालराज वंशावलीइ थ्व थाय्यागु नां ‘ग्वल’, ‘ग्वलं’, ‘ग्वल्व’ व ‘ग्वह्र’ धयातःगु दु । थ्व फुकं नांया छगू हे भाव ‘ग्वल’ धायेत्यंगु खः । लिच्छविकालय् नं यक्व थासय् थुगु नां छ्यलातःगु दु । उबलेया अभिलेखय् अञ्जग्वल, गीग्वल, टेग्वल, तेग्वल, माग्वल व यूग्वल नां च्वयातःगु दु ।
संस्कृत भाय्या अज्याःगु अभिलेखय् थाय् विशेषया नां धाःसा गैरसंस्कृत भासं च्वयातःगु दु । थज्याःगु गैरसंस्कृत भासं वःगु थाय्या नांयात किराती परिवारया भाषा धाइ । थुकथं हे ‘ग्वल’ नां गैरसंस्कृत भासं वःगु जुयाः थ्व थाय् किरातकालय् हे विकास जूगु सीदु ।
ग्वलयात देउपाटन नं धायेगु याः । थ्व नां धाःसा लिच्छविकालय् सम्बोधन जुया वःगु देवग्राम नामं हिला वःगु खनेदु । थ्व बस्तीनाप स्वापू दुगु लिच्छवि जुजु रामदेवया शासनकाल संवत् ४६७ (५४६ ई.) लय् मानमती नांयाम्ह छम्ह मिसां पशुपतिं मृगस्थलीइ वनेगु लँय् तयाथकूगु छगू अभिलेखय् नाथेश्वर भगवानया नामय् बुँ गुथि तयाबिउगु खँ न्ह्यथनातःगु दु ।
उगु अभिलेखय् च्वयातःगु दोवग्राम नामं देवग्राम
धायेत्यंगु खनेदु ।
मध्यकालय् वयाः युवराज धर्ममल्लया पालय् ने.सं. ५२३ (१४०२ ई.) दँय् च्वयातःगु हस्तलिखित ग्रन्थय् थ्व लागायात स्पष्ट कथं ‘देवपत्तन नगरे श्रीनवगृहस्थाने’ धयातःगु दु । वहे खँग्वःयात लिपा वयाः देवपटन धकाः छ्यलाहःगु सीदु ।
भाषा वंशावलीइ देवपटन (देवपाटन) नां पुलांम्ह राजकुमार देवपालनाप स्वानातःगु दु । वय्कलं थःगु नामं पलिस्था याःगु नगरया नां ग्वल धयातःगु दु । किराती जुजु स्थुंकोया पालय् थः म्ह्याय् चारूमती नापं नेपाः वःम्ह भारतया सम्राट अशोकं म्ह्याय् चारूमतियात नेपाःया राजकुमार देवपालनाप ब्याहा यानाबिल । उम्ह राजकुमार देवपालं थुगु थासय् छगू बांलाःगु बस्ती दयेकल । उगु बस्तीयात वहे राजकुमारया नामं देवपट्टन धाल । लिपा वयाः देवपट्टनयात देउपाटन धायेगु यानाहल । किरातकालंनिसें बस्ती दुगु थ्व थाय्यात लिच्छविकालया मानमतीं तयाथकूगु अभिलेखय् च्वयातःगु दोवग्राम (देवग्राम) नां हे लिपा वयाः देउपाटन जूवःगु सीदु ।
मध्यकालय् थ्व थाय् न्हापा स्वयां विस्तार जुल । उबले चाबहिल, मय्जुबहाल, कुमारीगाल आदि बस्ती फुक्कं देवपाटन लागा दुने लाकूगु जुल । पूर्वय् बागमती खुसि अले पश्चिमय् हिजाखुसि (धोबीखोला) दथुइ च्वंगु थ्व बस्ती दुने यक्व सांस्कृतिक सम्पदा दु । पशुपति, बासुकी, उन्मत्त भैलद्यः, गुह्येश्वरी, भुवनेश्वरी व जयवागेश्वरीया देगः, चाबही चैत्य, चारूमति बहाः थ्व थाय्या नांजाःगु धार्मिक सम्पदात खः । ग्वल लागा दुने बच्छलेश्वरी जात्रा, त्रिशुल जात्रा, टिक्किछा जात्रा, नवदुर्गा जात्रा, पायाः, गंगामाई जात्रा, रोपाइँ जात्रा नांया थीथी जात्रा हनेगु चलन दु । थुकी मध्ये नांजाःगु ‘त्रिशुल जात्रा’ दय्दसँ तछलागा (आषाढ कृष्ण) अष्टमी कुन्हु न्यायेकी । त्रिशुल बांवःगु सिँया खतय् स्वम्ह मचा थसः पायेकाः देय् चाःहीकेगु थ्व जात्राया बिशेषता खः ।

येँ, यल व ख्वप स्वंगू लागायात स्वनिगः अर्थात् नेपाः गाः धाइ । न्हापा थुगु थाय् दह जुयाच्वंगु व मञ्जुश्रीं बस्तीयोग्य याःगु खँ स्वयम्भु पुराणय् न्ह्यथनातःगु दु । थन गोपालवंश, किरातवंश, लिच्छविवंश, मल्लवंश, शाहवंशं राज्य याना वंगु दु। थुमिसं राज्य यानावंगु फुक्कं कालया शिलापत्रय् नेपालभाषाया थीथी लिपि न्ह्यथनातःगु जुयाः थनया मूल नेवाः हे खः धकाः सीदु । स्वनिगः समुन्द्री सतहं १४२५ मिटर (९४६७५ फीट) च्वय् लाः । स्वनिगः छचाखेरं फुचो, धेनाचो, जामाचो व सिवुचो पहाडं घेरे जू ।
स्वनिगःया क्षेत्रफल ३४८.५ वर्गमाइल व २०७८ सालया जनगणनाकथं कुल जनसंख्या २९,९६,३४१ दु । स्वनिगः दुनेया थीथी न्हय्गू सम्पदा गथे कि येँ, यल व ख्वपया लाय्कू, स्वयम्भू, खास्ती, पशुपति व चाँगुनारायण विश्व सम्पदाया धलखय् दुथ्याः ।
तोखा, किपू, थिमि, नगदेश, बोदे, भुइजःसि, सूर्यविनायक, गोकर्ण, पांगा, वादे, टिका भैरव आदि स्वनिगःया प्रख्यात थाय्त खः । स्वनिगःया सुरक्षाया नितिं प्यम्ह नारायण, प्यम्ह करुणामय, प्यम्ह वाराही, प्यम्ह भैरव थीथी थासय् पलिस्था यानातःगु दु ।
कला, सम्पदा, प्यागोडा शैली, शिखर शैली, स्तुपा शैलीया वास्तुकला, मूर्तिकलाया धनी स्वनिगः नेपाः देय्या केन्द्र खः । नेवाःतय् आदिभूमि स्वनिगः दुने थीथी भाषा, धर्म, संस्कृति, जातजाति, साहित्य, बाजागाजा, नखःचखः नापनापं बौद्ध व हिन्दू देगः, बहाः, बही, चैत्य आदिं थनया म्हसीका बियाच्वंगु दु । स्वनिगः दुनेया जात्रात मध्ये ख्वपया बिस्काः जात्रा, येँया यँयाः जात्रा, यलया बुंगद्यः जात्रा थनया मू जात्रात खः ।