नेवाः कलाकारतसें तसकं हनाबना तइम्ह नासःद्यः उमिसं थःथःगु त्वाःत्वालय् थापना यानातःगु दु । न्हिथं मखुसां प्याखं, म्ये, बाजं आदि स्यनेज्या न्ह्याकेत, क्वचायेकेत उमिसं नासःद्यःया पुजा याइ । बाजंगुथिया नासःपुजा यायेत नं थःगु हे त्वालय् नासःद्यः पुजा याइ । अथेसां नेवाःतय् मू नासःद्यः स्वनिगलं पिने बागमती प्रदेश नुवाकोट जिल्लाया पञ्चकन्या गाउँपालिका वडा नं. २ कविलासय् दु । पार्थाेक त्वाःया कविलास गुँच्वय् दक्षिण–पश्चिमपाखे पहराय् प्रकट जूम्ह नासःद्यः मूर्ति मदुगु तःब्यागु ग्वाखंथेंच्वंगु ह्याकिं खः । तोखा—झोरया लँ जुयाः बाय् बालाजु—फुतुङ्—झोर जुयाः तोखा—विदुर—त्रिशुलिया मू लँपु सिथं छहरे खुसि छिनाः कविलासया नासःद्यःयाथाय् थ्यंके फइ ।
कविलासया नासःद्यवं दकलय् न्हापा बाजं थायेगु व प्याखं हुलेगु कला श्रृष्टियाःगु खः धइगु विश्वास दु । अथे जुयाः न्हूपिं स्यमिपिन्त बाजं थायेगु, म्ये हालेगु बाय् प्याखं स्यनिइबलय् सिद्धि लाकेत छक्वः जूसां कविलासया नासःद्यः दर्शन याके यंकेगु नेवाः परम्परा खः । नाट्येश्वर, नृत्येश्वर बाय् नाट्येश्वरी धाइम्ह नासःद्यःयात ला, ख्येँय्, अय्लाः, थ्वँ, समय्, भ्वय्ज्वलं सकतां तयाः पुजा याये जिउ । थःगु परम्पराकथं गुलिसिनं थन थीथी बांया बलि नं बिइ ।
नासःद्यःयाथासं भचा क्वय् गुँया पहराय् हे गणेश व सरस्वती नं दु । कविलासया नासःद्यःयाथाय् पुजा वनिइपिं सकसिनं थन नं पुजा याइ । नासःद्यः दुगु कविलास गुँया च्वकाय् धाःसा शिवलिङ्ग सहितया नितँजाःगु देय्गः दु । थुम्ह महाद्यःयात कपिलेश्वर महादेव धायेगु याः । कविलास गुँच्व छगुलिं हे सिमाय् क्यंकाः महायानी बौद्ध परम्पराया ध्वाँय् ब्वयेकातःगु दुसा उमिसं थन चाङ्खाल्हाया नामं पुजा यायेगु यानाच्वंगु दु । कपिलेश्वर महाद्यःयाथाय् ला, ख्येँय्, अय्लाः आदि तयाः पुजा याइमखु । मेमेपिन्सं कपिलेश्वर महाद्यः व चाङ्खाल्हाकथं कविलास लुमंकूसां नेवाःतय् नितिं कविलास धयागु दकलय् तःधंगु नासःद्यःया थाय् खः । उकिं थन नासःद्यःयाथाय् उप्वःथें नेवाःत हे जक पुजा वनेगु यानाच्वंगु दु ।
छक्वःपतिं कविलासया नासःद्यः दर्शन व पुजा याःवने थाकुइगुलिं अनया नासःद्यःयात तान्त्रिक शत्तिंm सालाहयाः पुलांगु नेवाः बस्तिया त्वाः त्वाःलय् थापना यानातःगु खः । कविलासं नासःद्यःयात दकलय् न्हापा येँय्या गल्कोपाखा सिथय् सालातःगु खः धइगु जनविश्वास दु । स्वनिगःया परम्परागत नेवाः सङ्गीतकःमि व प्याखंम्वःपिं छक्वः जूसां कविलासया नासःद्यःयाथाय् थ्यंगु हे दइ । कविलासया नासःद्यः कलाकःमिपिन्त माःगु फुक्कं सिद्धि वर बिइम्ह नासःद्यः खः ।

गुंलागा अष्टमीयात कृष्णाष्टमी कथं नालाः किपूया बाघभैरव लागा व कुतुझ्वः लागाय् कृष्णया किपाः ब्वयातइ । उगु किपा ब्वज्या चच्छि हे जुइ । भजन कीर्तन नं जुइ । धलं दनी । चच्छि हे किपा ब्वयाच्वनेगु याइ । कन्हय्कुन्हु किपूया कुतुझ्वः त्वालं कृष्णया मूर्ति खतय् तयाः जात्रा याइ । सांस्कृतिक बाजागाजा सहित थुगु जात्रा किपूदेय् चाःहिइकाः कुतुझ्वलय् हे थ्यंकाः क्वचायेकीगु चलन दु । जात्राया झ्वलय् मिसापिन्सं सुकुन्दाया मत बियाः वनेगु याइ ।
पांगाय् गुंलागा अष्टमीकुन्हु बहनी त्वाः त्वाः पतिकं फल्चाय् कृष्णद्यःया किपा ब्वयेगु याइ । भजनकीर्तन याइ । त्वाःत्वालय् मत बिया थःथःपिं हे चाःहिलेगु याइ । नवःमिकुन्हु माःब्व लागां द्यःया मूर्ति सहित जात्रा याइ । पांगाय् कृष्णद्यःया जात्रा धैगु छगू महत्वपूर्णगु जात्रा कथं नालाः गुपुन्हिया नखत्या ब्वनेगु तकं याइ । जात्रा पांगाया त्वाः त्वालय् चाःहीकाः माब्व लागाय् थ्यंकाः जात्रा क्वचायेकी । पांगाय् थुकुन्हु तक जक लाखे प्याखं क्यनेगु याइ । ख्यालः वयेगु नं थुगु हे दिन तक जक जुइ ।

नेपालभाषाय् पुधाःप्याखं, छधाःप्याखं व हुला प्याखं फुक्कयात छगू हे शब्दं प्याखं धकाः धायेगु चलन दु । शायद प्राचीन नाटकय् नृत्य मदयेकं नाटक मजुइगुलिं नं जुइमाः । नेपालभाषाय् आपालं ई तकं मेगु भाषं च्वयातःगु नाटकय् निर्देशन बाक्य कथं नेपालभाषा प्रयोग जुइधुंकाः अनं लिपा जक मुक्कं नेपालभाषा

छ्यलाः नाटक च्वयेगु जुल । मल्लकालय् छम्ह हे च्वमिं नेपालभाषा मैथिली, संस्कृत आदि निगू स्वंगू भाषं नाटक च्वयावंगु जक मखु छगू हे सफुलिइ तःता भाय्

ल्वाकछ्यानाः च्वयातःगु नाटक नं आपालं लुयावःगु दु । मुक्कं नेपालभाषां च्वयावंगु नाटक तसकं म्हो । आःतकया दुने मुक्कं नेपालभाषां जक च्वयातःगु नीन्यागू ति नाटक लूगु दुसा थुपिं मध्ये २३ गू मल्ल जुजुपिंसं च्वयातःगु खःसा निगू नाटक जनसाधारणं च्वयातःगु खः । अथेहे छगू हे आख्यानया लिधंसाय् तःम्हेस्यां वहे शिर्षकय् नाटक च्वयावंगु नं खनेदु । थुगु इलय् गद्यभाषं जक मखु पद्यभाषं नं नाटक च्वयेगु याःगु दु दशावतार, रत्नेश्वरया प्रार्दुभ पद्यभाषं च्वयातःगु नाटक खः तर गद्यभाषाया नाटक दुने नं नान्दी म्ये, राजवर्णन्, देशवर्णन् म्ये दुथ्याकेगु चलन दु । आःतकया अनुसन्धान कथं जुजु सिद्धिनरसिंह मल्लया एकादशी व्रत (ने.सं ७५३) यात नेपालभाषाया न्हापांगु छधाः प्याखं व जगतप्रकाश मल्लया मूलदेवशशीदेवपाख्यान (ने.सं७९२) नाटकयात न्हापांगु पूधाःप्याखं कथं कयातःगु दुसा दकलय् अप्वः प्याखं च्वयावंम्ह स्रष्टा कथं जुजु भूपतिन्द्र मल्लयात कयातःगु दुसा दकलय् ताःहाकःगु प्याखं कथं जुजु रणजीत मल्लया स्वीधाः दुगु शनिश्चर रोहिनी (ने.सं८६२) यात कयातःगु दु । थुकथं प्राचीन साहित्यय् छगू अंक दुगु ‘छधाः प्याखं’ (कृष्ण चरित्र निसें ३० गू अंक दुगु ‘पूधाःप्याखं’ शनिश्चर रोहिनी तक) रचना जूगु दु । तर मल्लकालया अन्त लिपा थज्याःगु शास्त्रीय परम्पराया नाटक शाह जुजु राजेन्द्रविक्रम शाहया महासत्वपाख्यान नाटकं धुनेवं दिना हे वन ।

स्वनिगःया थाय्थासय् दबू दुगु, मल्ल जुजुपिं थःपिंसं नाटक च्वयावंगु जक मखु दरवारय् जुइगु थीथी उत्सवय् नाटक प्रदर्शन याःगु व प्रताप मल्ल थेंज्याःपिं जुजुं तकं थःम्हं हे नाटक म्हितावंगु खँ तत्कालीन अभिलेखय् उल्लेख जूगुलिं मल्लकालय् नाटक तसकं लोकंह्वाःगु व विकास जुइधुंकूगु सीदु । उगु इलय् नाटकया प्रयोजन थौं थें पाठकपिंत ब्वंकेबीगु निंतिं मजूसे मञ्चनया निंतिं जूगु खनेदु । अप्वः थें प्राचीन नाटकया कथावस्तु च्वमि थःपिंसं ज्यायेगु मयासे तत्कालीन प्रचलित आख्यानपाखें हे अप्वः कायेगु याःगु दुसा फुक्क नाटक सुखान्त हे जुइमाः धैगु मदु । अथेहे प्राचीन नाटक धर्मनाप नं उलि हे स्वानाच्वंगु खनेदु । नाटकय् देवदेवीया भूमिका म्हितीपिं पात्रतय्सं विशेष सूूचिनिचि यानाः कडा नियमय् च्वनेमाःगु व थज्याःगु भूमिक म्हितीपिं पात्रतय्त धाथें देवदेवी भाःपाः पुजा भावभक्ति यायेगु चलन दु । प्राचीन नाटकय् सम्वाद तसकं म्हो जक दइ । वाद्यवादन व संगीतया तःधंगु भूमिका दयाच्वनी । पात्रतय्सं पलाः छपलाः छीत तकं बाजंया बोल, संगीतया तालय् छीमाः । प्याखंया थज्याःगु बोल तालं प्याखनय् गज्याःगु घटना न्ह्यानाच्वन, छु दृश्य वयाच्वन धैगु खँ स्वकुमितय्सं सीकाकायेफुु ।

नेवाःतय् कलात्मक सिर्जना व सम्पदा, संस्कृति विश्व समाजय् गुकथं छगू बिस्कं अले अतिकं सौन्दर्यचेत व दार्शनिक प्रतिक कथं धस्वानाच्वंगु दु, थ्व सकसियां निंतिं आकर्षक जुयाच्वंगु दु । नापनापं नेवाः पुर्खाया कला, कृति व सम्पदापाखें नेपाः देय्यात अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलय् विशिष्ट थासय् थ्यंकेत तिबः जूगु दु । थुकिया माध्यमं नेपाःया गौरव थहां वनाच्वंगु दु । विशेषतः नेवाःतय् देगः, चैत्य, बहाः बही, सतः, फल्चा अले मूर्तिकला व चित्रकलापाखें नेपाःया मौलिकयात न्ह्यब्वया ब्यूगु दु । अथे हे थःगु पहःया जात्रा पर्व व बाजं, प्याखं, संगीतया प्रस्तुतिपाखें नं नेवाःयात थःगु कथं म्हसीकेत तिबः जूगु दु । नेवाः पुर्खापिन्सं देगः व चैत्यया जःखः
छाय्पिया वयाच्वंगु स्वकुंलाःगु चन्द्रमा व सुद्र्यः दुगु गुगु ध्वाँय् खः थौं उकियात राष्ट्रियस्तरं नालाः नेपाःयात अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलय् बिस्कं म्हसीका बीगु नेपाःया राष्ट्रिय ध्वाँय् कथं ब्वयेका वयाच्वंगु दु ।