थुगु बाजं विशेष विधिकथं किसली तयाः झिदँ झिंनिदँय् छक्वः न्हूपिन्त स्यनी । काहा पुइगु स्यनेज्या स्वला निसें खुला तक न्ह्याइ । थुकिया स्यनेज्या बाह्य व गुह्य यानाः निथी दइ । जात्रा, पर्व व द्यःयाथाय् पुइगु बोल बाह्य जूगुलिं बोल पुयाः अभ्यास यानाः स्यनेज्यू । सिथं यंकीबलय् पुइगु बोल गुह्य बोलकथं चाया एकान्तय् मेपिन्सं मतायेक बोल जक स्यनी, पुयाः अभ्यास याये मज्यू । काहा पुइगु बोल मेपिन्त कने मज्यू धैगु मान्यता दु । ख्वपय् काहा पुइगु स्यनेत थौंकन्हय्या भक्तपुर इँटा टायल कारखानाया च्वसं काहा फल्चा नांया विशेष फल्चा हे दु । जति, प्रताल, एकताल व मेगु छगू यानाः प्यंगू तालय् काहा पुइगु चलन दु ।

प्रताल ७ मात्राया जुइ । निगू मात्राया निगू विभाग व स्वंगू मात्राया छगू विभाग यानाः मुक्कं स्वंगू विभाग दइ । ताः थायेबलय् १ मात्राय् तिं ३ मात्राय् तिं ५ मात्राय्‌् छु जुइ ।
सितला माजु, गंगामाइ पाहांचःर्‍हेया घातु आदि मे प्रताल तालय् लानाच्वंगु दु । दाफा संगीतया थीथी ग्वारा व चालिइ नं प्रताल दुथ्याना च्वंगु दु ।
मात्रा/विभाग :
१ २  । ३ ४ । ५ ६ ७
तिं तिं छु