नेपालभाषाया पुलांगु शब्दकोश मध्ये छगू पुलांगु शव्दकोश ‘जियान ग्वालवर्रोदा मासा’ (न्ष्बल न्गबदिभचतय म्बःबकब) नांम्ह विद्वानं ने.सं ८१७ पाखे तयार याःगु नेपालभाषा व इटाली भाषाया शब्दकोश नं खः । थ्व निगू भाषा (नेपालभाषा व इटाली भाषा) तयाः दयेकातःगु नेपालभाषाया न्हापांगु शव्दकोश खः । थुकी प्रविष्टि नेपाल लिपिं बियातःगु दुसा उकिया अर्थ इटालियन भाषां बियातःगु दु । लिपा थ्व शव्दकोशयात डा. टेड थियोदोर रिकार्डिं सम्पादन यानाः A dictionary of the Newari language with a glossary in Italian नामं ई.सं २०१४य् पिकाल । थ्व खँग्वःधुकू २४×१४ सेमी आकारया नेपाली भ्वँतय् ल्हातं च्वयातःगु खः । भ्वं थासंथासय् प्वाःप्वाः गं । मसि लतपत जूगुलिं गुलिगुलिं आखः ब्वने थाकु । न्हापांगु २६गू पौ खालि, वयांलिपा ४९२ पती ३२८४ खँग्वः दु । दकलय् लिपाया प्यपालय् पौल्याः हे मदुसां उकी महिनाया नां, राशीया नां व ल्याग्वः दुथ्याकातःगु दु । उकिया लिपा २० पौ खाली हे वनाच्वंगु दु । थुकी दुथ्याकातःगु भावात्मक खँग्वः स्वयेबलय् थ्व छुं लिखित स्रोतं काःगु मखुसे बोलिचालिया माध्यमं खँग्वः मुंकातःगु सीदु । थुकिया नां दिचिनारियो नेवारी–इटालियानो तयातःगु दु ।

कोशकार अमर सिंहं च्वःगु संस्कृतया अमरकोश प्राचीन कालय् आपालं प्रचलित कोशया सफू खः । अमरकोशया खास नां नामलिङ्गानुशासनम् खः । तर अथे खया नं थुकिया च्वमि अमर सिंहया नामं अमरकोश धायेगु चलन जूगु दु । थ्व सफू मूलतः स्वब्वय् थलातःगु दु । उकिं थ्व सफूयात त्रीकाण्ड नं धायेगु याः । अमरकोश संस्कृत भाषाया आधारभूत ग्रन्थ खः । संस्कृतया नापं पूर्वीय वाङ्मय थुइकेत अमरकोशया ज्ञान मदयेकं मगाः । उकिं पानिनिया संस्कृत व्याकरण (अष्टाध्यायी)यात संस्कृत भाषाया पिता धाइथें थ्व ग्रन्थयात संस्कृत भाषाया जननी धकाः धाइ । लिच्छवीकालीन् नेपालय् संस्कृत राजकाजया भाषा जुयाच्वंगु दुसा मल्लकालय् नं नेपालभाषायात थाय् ब्यूूसां संस्कृत भाषाया नं महत्ता म्हो मजू । थ्व हे कथं नेपालभाषाभाषीपिनि दथुइ नं अमरकोश ब्वनेगु परम्परा न्हापांनिसें दुगु खनेदु । थज्याःगु हे आवश्यकता कथं मल्ल्कालय् संस्कृतया अमरकोशयात नेपालभाषां हिकेगु ज्या जुल । नेपालभाषाय् प्राचीन कोशग्रन्थ मध्ये मेमेगु कोश स्वयाः संस्कृत कोशकार अमर सिंहं च्वःगु अमरकोशया टीका (थीथी इलय् च्वःगु) आपालं खनेदु । नेपालभाषाया न्हापांगु अमरकोशया टिका ग्रन्थ ने.सं ५०१ या राष्ट्रिय अभिलेखालयय् लगत ४—५९० दुगु अमरकोश खः । नेपालभाषाया थ्व अमरकोश पर्यायवाची अर्थात् वहे अर्थया थीथी खँग्वः दुगु खँग्वः धुकू खः । थुकी २५ विषय (वर्ग) दु नापं अनुष्टुप छन्दय् च्वयातःगु १५३५ सिलः व उकी करीब १२४५० खँग्वः दुथ्याना च्वंगु दु, तर क्रिया खँग्व मदु । राष्ट्रिय अभिलेखालयय् दुगु ने.सं ५०१ यागु अमरकोश ग्रन्थ कल्लह्रदेव धैम्हेस्यां थः काय् छय्पिंत थुइकेत संस्कृतया नेपालभाषां ‘पुत्रपौत्रादिवोधिनी’ नामं ल्ह्ययातःगु टिका खः । अथे हे ने.सं ५०६स च्वःगु अमरकोशया मेगु टिका क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालय बेलायतय् लुयावःगु दु । थुकियात बालबोधिनी विवृत्ति नां बियातःगु दु । थ्व टिका ग्रन्थ जुजु जयस्थिति मल्लं मन्त्री जयातया नितिं तत्कालीन राजपण्डित माणिक्ययात च्वकेब्यूगु खः । थुकियात ने.सं ६६२ तथा ८०० स ल्ह्यःगु प्रति नं लुयावःगु दु । ने.सं ५९१ स नं संस्कृतया सिलः मल्ह्यसे छगः छगः पर्याय ल्ययाः उकियात नेपालभाषां हिलातःगु अमरकोश नं लुयावःगु दुसा संस्कृत मूल पाठया फुसय् फुसय् नेपालभाषा अर्थ दुगु ने.सं ८००, ८३७, ९५० व १०३२ स ल्ह्यःगु पूमवंगु प्यंगू अमरकोश ग्रन्थ आशा सफूकुथिइ दु । । थथे पुलांगु नेपालभाषा खँग्वः संरक्षण यायेगु उद्देश्यं जापानया टोयोटा फाउण्डेशनया ग्वाहालिं च्वसापासां नेपालभाषा शव्दकोश निर्माण् समिति स्वनाः थीथी इलय् ल्ह्यःगु झिंछगू अमरकोशया नीन्हय्‌द्वः खँग्वया धुकू भाजुपिं काशीनाथ तमोटपिंसं इन्टरनेटय् तःगु दु ( www.newari.net ) । लिपा थुपिं खँग्वःयात भाजु कमलप्रकास मल्लया मू सम्पादकत्वय् ल्भधबचष् ऋबिककष्अब म्षिअतष्यलबचथ नामं खँग्वः धुकू पिदन।

यल ओकुबहाःया अमृतानन्द मल्लकाल लिपा पिदंम्ह झिंगुंगूगु शदीया छम्ह प्रमुख कवि जक मखु नेपाःया हे छम्ह तःधंम्ह बौद्ध साहित्य व संस्कृत नापं नेपालभाषाया विद्वान खः । थ्व खँया दसि वय्‌कलं नेपालभाषां अनुवाद यानावंगु चरपतिपाद स्तोत्र, हनुमान नाटक व तत्कालीन ब्रिटिस रेजिडेन्ट ब्रायन हजसन हप्टन (ने.सं ९४४—९५१ )यात च्वयाब्यूगु नेपालभाषा व्याकरण (ने.सं ९५१), धर्मकोश संग्रह (ने.सं९२६) आदि सफू खः । पद्यं च्वयातःगु संस्कृत भाषाया चरपतिपाद स्तोत्र व हनुमान नाटकयात वय्‌कलं केवल नेपालभाषा पद्यमय शैलीं जक अनुवाद मयासे उगु सफुलिइ गुगु छन्द (इन्द्रबज्रा छन्द) छ्यलातःगु खः व हे छन्दय् अनुवाद यानादिल । वय्‌कलं थ्व हनुमान नाटक पाल्पाया जुजु ‘पृथ्वीपाल सेन’यात नेवाः भाय् स्यनेत अनुवाद यानादीगु खःसा नेपालभाषा व्याकरण सफू वय्‌कलं तत्कालीन ब्रिटिस सरकारया रेजिडेन्ट जुयाः नेपाः वयाच्वंम्ह ब्रायन हजसन हप्टनयात नेपालभाषा स्यनेत थःम्हं हे नेपालभाषा व्याकरण सफू च्वयाः नेपालभाषा स्यनेगु यानादीगु खः । अथेहे वय्‌कलं हप्टनया अनुसन्धान सहायक जुयाः हप्टनया नेपालभाषा व नेपाःया बौद्धधर्म सम्बन्धी मालेज्याय् आपालं ग्वाहालि यानादीगु दु । तर थुलिमछि ज्या यानावंम्ह खया नं अमृतानन्दं थम्हं च्वयागु आपाः थें कृतिइ थःगु नां बांलाक न्ह्यथनेगु यानामवं ।

अमृतानन्दयात थःगु ईया छम्ह स्यल्लाःम्ह कविकथं म्हसीकेबीगु आःतकया दुने थ्वय्‌कःया झिंप्यपु ति म्ये लुयावःगु दु । थुपिं म्ये थौं नं थीथी भजनय् हालेगु याः नि । थथे लुयावःगु अप्वः थें म्ये बौद्ध व शाक्त देवदेवीपिनिगु भजन स्तुति म्ये जूगु दु । थुपिं विषयया म्ये बाहेक निपु प्यपु सिन्हाज्या म्ये व प्रशस्ति म्ये नं लूगु दु । प्रशस्ति म्ये जुजु श्री पृथ्वीपाल सेनयात कयाः चिनातःगु म्ये खः । कवि अमृतानन्द नेपालभाषाया इतिकथात्मक तथा वर्णनात्मक म्येया च्वमि नं खः । वय्‌कलं स्वयम्भू पुराण, करुणामयया उद्धारक गुण, ललितविस्तर आदीया बाखंयात कयाः इतिकथात्मक म्ये च्वयावंगु दुसा महाबुद्ध याहुने उद्धार थेंज्याःगु वर्णनात्मक म्ये नं च्वयावंगु दु ।