थःगु नांया न्ह्यःने बिप्र धकाः तयेगु यानावंम्ह लक्ष्मीसुनन्दन मल्लकाल लिपाया छम्ह ज्ञात कवि खः । थ्वय्कः ता इलंनिसें नेपालभाषाया कविपिसं छ्यलावयाच्वंगु प्रचलित गीति पद शैलीया थासय् भुजंगप्रयात नांगु वार्णिक छन्दं न्हापां म्ये चिनेगु यानावंम्ह कवि खः । आःतकया दुने थ्वय्कःया भुजंगप्रयात छन्दय् च्वयातःगु शारदा स्तोत्र नांगु छपु जक म्ये लुयावःगु दु । प्यंगू प्यंगू पादया गुंगू श्लोक यानाः च्वयातःगु थ्व स्तुति म्येय् विद्याया देवी शारदाया थीथी नां, रुप, गुण तथा महात्म्यया वर्णन् यानातःगु दु । नापं थ्व म्येय् च्वमिं उपास्यदेवी शारदायाके ज्ञान, विद्या, बुद्धि, सिद्धि आदिया वर नं फ्वनेगु यानाच्वंगु दु । कवि लक्ष्मीसुनन्दं थ्व शारदा स्तोत्र तत्कालिन नेपालय् प्रचलित शारदा स्तवया लिधंसाय् च्वयातःगु खनेदु । थथे शारदा स्तवया आधारय् च्वयातःगु खया नं थ्व स्तोत्र अन्धा अनुकरण वा अनुवाद मखु, थुकिया छुं छुं अंश जक दुथ्याकाः थःगु कथं चिनातःगु स्तोत्र खः । बरु थुगु इलय् तक नं नेपालभाषाया कविपिसं वार्णिक छन्दयात परिमार्जित रुपं छ्यलाक्यने मफुनि धैगु खँ थ्व म्ये क्यंगु दु ।
यल गाःबहाःया प्रख्यात राजोपाध्याय कुलय् जन्म जूम्ह विजयानन्द जुजु श्री ५ गीर्वाणयुद्धवीर विक्रम शाहया लाय्कुलिइ दुथ्याःम्ह कवि खः । धार्मिक पुजा कर्मकाण्ड चलेयायेगु, बाखं कनेगु, भजन हालेगु थ्वय्कःया कुलायन ज्याखँ खः । आःतक थ्वय्कःया म्ये यलया भिंद्यः व बुंगद्यःया भजन सफुलिइ यानाः झिंखुपु लुयावःगु दु । थुपिं म्ये मुनाः ने.सं ११०८ य् सफू छगू नं पिदने धुंकूगु दु । थ्वय्कलं इष्ट देवदेवीपिनिगु स्तुति म्ये, श्रीकृष्णया चरित्रलिला सम्बन्धी म्ये, देश वर्णनया म्ये नापं आत्म दुखानुभूति प्वंकातःगु आत्मपरक म्ये च्वयावंगु दु । स्तुति म्येय् भैरवया आरती म्ये, नासःद्यः व गणेद्यःया सगुण भक्तिया न्यापु म्ये, श्रीकृष्णया सगुण लिलावतारया संक्षिप्त खँ दुथ्याकातःगु श्रीकृष्णया लिला सम्बन्धी खुपु म्ये दु । अथेहे देशवर्णनया म्येय् यल मंगःया लाय्कू छेँया जःखःया खुसि, द्यः, देगःया खँ उल्लेख जूगु दुसा थ्व म्ये थः आश्रयदाता जुजु गीर्वाणयुद्ध यलय् वःबलय् जुजुयात लय्तायेकेत च्वःगु खनेदु । अथेहे थ्वय्कःया म्ये मध्ये थः न्हापायाम्ह कलाःया रुप गुण लुमनाः थःगु नुगलय् लाःगु घाः हरिया भजन याना सान्त्वनित जुइगु खँ ब्वयातःगु आत्मपरक म्ये उल्लेख यायेबहःजू ।
लिखित रुपय् मखु मौखिक रुपय् छगू पुस्तां मेगु पुस्ता जुयाः अर्थात् अजि बाज्यापिंसं छय्छुइपिंत अथे हे छय् छुइपिंसं अझ थः छय् छुइपिंत कनेगु यानाः न्ह्याना वयाच्वंगु नेवाः जनजीवनय् अतिकं प्रचलित छगू साहित्यिक विधा लोकबाखं खः । थज्याःगु बाखंयात प्रेमबहादुर कसाःजुं न्यँकँ बाखं धकाः नां छुनादीगु खः । नेपालभाषा साहित्यया प्राचीन सिर्जना मध्ये सिर्जनशीलता प्रतिबिम्वित जूगु छगू विधा लोकबाखं अर्थात् न्यँकँबाखं नं खः । थज्याःगु न्यकँबाखं तत्कालिन समाजय् प्रचलित शुकबहत्तरी, बत्तिस पुतलिका आदि थेंज्याःगु लौकिक बाखनं प्रभावितपिं नेपालभाषीपिंसं थज्याःगु बाखंया आधार कयाः थःपिनिगु कल्पना नं तनाः सिर्जना याःगु खनेदु । नेपाःया सामाजिक सांस्कृतिक परिवेशय् निर्माण जूगु थज्याःगु बाखनं तत्कालिन नेवाः मूल्य मान्यतायात म्हसीकेत तिबः ब्यूगु दु । द्वाःबाः अजिया बाखं, सिन्हपता मय्जुया बाखं, ध्वंच्वलेचिया बाखं, शिशिर बसन्तया बाखं, कां खूू धुसिया बाखं, भुतिमाकःया बाखं आदि नेवाः समाजय् अतिकं प्रचलित न्यँकँबाखं खः । थज्याःगु बाखंया मू आशय मनोरञ्जन बीगुया नापं समाजय् नैतिकता, बौद्धिकता, लगनशीलता, इमान्दारीताया पाठ स्यनेगु नं खः । थथे नेवाः समाजय् अतिकं लोकंह्वाःगु न्यँकँबाखंयात मुनाः प्रकाशनय् हयेगु ज्या करुणाकर वैद्यजुं ने.सं १०७८ निसें न्ह्याकादिल । करुणाकर वैद्य धुंकाः न्यँकँबाखं मुंकेगु ज्याय् ल्हाः न्ह्याकादीपिं खः — भाजु प्रेमबहादुर कंसाकार, केशरलाल श्रेष्ठ, मदनसेन वज्राचार्य आदि ।
नेपालभाषाया मेमेगु प्राचीन बाखं स्वयाः लौकिक बाखनय् च्वमिया सिर्जनशीलता आपालं न्ह्यलूगु दु । नेपाःया सामाजिक सांस्कृतिक परिवेशय् थज्याःगु बाखं निमार्ण यानातःगु खनेदु । थीथी रोमाञ्चित घटना न्ह्यब्वयाः कौतुहलता जिज्ञासा थनाः मनोरञ्जन बीगु हे थज्याःगु बाखंया मू उद्देश्य खयानं बौद्धिक कसरतया नापं नैतिक आचरण पालन याकेबीगु ज्यायात नं उलि हे थाय् बियातःगु दु । उकिं थज्याःगु बाखं नेवाः समाजय् तसकं लोकंह्वाःगु, थीथी इलय् ल्ह्ययेगु याःगु जक मखु ल्हासा वनीपिं नेवाःतय्सं ल्हासाय् तकं ज्वनावनेगु याःगु सीदु । नेपालभाषाय् खनेदुगु अप्वः थें लौकिक बाखंया आधार श्रोत ई.पू.या गुणाद्यं च्वःगु बृहत्कथा जूगु दु । थज्याःगु सफू इ.सं १४ शदी पाखे भारतं नेपाः बिस्युवःपिं विद्वानपिंसं थःपिं नापं ज्वनावःगु खनेदु ।