अन्नया धलखय् कःनि छता नं दुथ्याका तःगु दु। साधारण जातया कःनि बाहेक चाकुगु जातया व चिचीचाग्वःगु मोति कःनिया जात नं दु। थुकिया आकार च्वका छकूचा च्वामुयाः लिउने ग्वलाकारया जुइ। सामान्यत थ्व म्हासु उनया जुइ। अथे खःसां ह्याउँगु व वँचु वँचु नःगु नं दयेगु याः। कःनि पीत तप्यंक कःनि ग्वः हे पीगु याइ।
प्वाक लं छगः बाय् निगः वंक पी। प्वाकलं प्वाकः म्हुकुछिति पाकी। माथनय् पिनाः मा बःचामा जुल धायेव पौ दयेकेगु याइ। लिपा दयेके म्वायेक न्हापा हे पौ दयेकाः नं पीगु याः। पौया ब्या म्हुकुछिति याइ। माथनय् साः ह्वलाः नं प्यू, बःचामा जुइकाः प्वाकः म्हुयाः नं साः तयेगु याः।
लः ममुनीथाय् बुँइ कःनि पीगु याइ। लः मुन धायेव हा काये मफयाः ख्वता कयावनी। वा वइगु बखतय् पाखाबुँइ नं पीगु याइ। चिकुसे च्वनीगु मौसमय् बाहेक न्ह्याबलें नं कःनि पीगु याः। ख्वाउँसे मच्वनीथाय् जूसा चिकुलां नं पी। अथे खःसां चिल्ला चौलाया बखतयात कःनि पीगु बखतकथं कयातःगु दु।
कःनिया मा तुमा थें जुयाः तमा जुइ। गौ पतिं जवं खवं निहः दइ। हः तबाला व ताहाकः जुइ। चाया च्वसं च्वंगु गतिं नं हा पिहां वयाः बल्लाक हा काइ। ब्वलने गात धायेव च्वकाय् वागुइँ व हःया कापिं कःनिधे खने दयावइ। कःनिधेया च्वकाय् ग्वाय्÷सँ दइ। थुकिं कःनिइ पराग सेचन जुइत ग्वाहालि याइ।
दुरुकःनिबलय् छुयाः, मनाः व यःपिसं कचिकं नं नयेगु याः। पाकय् जूगु गंक पानाः गुलि तिनाः सियाः नं नइ। सीबलय् मुयाः तुइसे च्वनी। हलिमलि ब्वइबलय् मूगु कःनि तयेगु याइ। भण्डारण यायेमाःसा धें धें गाजः हनाः पँ चिनातयेगु याइ। तयेथाय् मदइगु अबस्थाय् त्वनाःसिं नं यखाना तयेगु याइ। न्हापा न्हापा थथे यानातयेगुयात त्वनाःसिं भकारि धाइ।
कःनिचुंया धेर दयेकाः नं नइ, न्हायाः पा पा ज्यानाः प्वः हाइबलय् हाजाय् द्यःने तयाः हायाः मरि दयेकाः नं नइ। कःनी चिनिया मात्रा म्ह्व जक दइ। अथे जुयाः चिनि ल्वय् दुपिसं अप्वः ययेकेगु याइ।
नेवाःतय् संस्कृतिइ बाःह्राः तयातःपिन्त छुस्यामुस्या नकःवनीबलय् व हलिमलि दयेकीबलय् कःनि छता नं सियाः तइ। थज्याःबलय्यात छन्ह्याक मुयाः उतिग्यंक मुइगु मोतिकःनि तयेगु याइ। नःलास्वां पीबलय् तछ्वया लिसें भचा भचा कःनि नं ल्वाकछ्याइ।

ख्वताकाये
ब्वलना मवये। पिनातयागु मां बांलाक हा काये मफुत धायेव मा बांलाक ब्वलने फइ मखु। लः अप्वः जुल बाय् हाय् छुं कथंया पंगः जुल धायेव मा ख्वताकाइ।
दुरुकःनि
क्यातुनिगु कःनि। कःनिग्वः बांलाक पाकय् जुइ मखु। तछ्यायेबलय् दुरु पिहां वइ। कचिकं नयेबलय् चाकु सवाः वइ। गुलितिने थाकुइ। सियाः नयेगु सिकं मनाः नयेगु याइ।
पराग सेचन
पु सयेकीगु प्रक्रिया। पु सयेत पराग सेचन जुइमाः। स्वांफ्वलय् दइगु पुलिङ्ग केशय् च्वंगु पराग स्त्रीलिङ्ग केशय् वनीगु प्रक्रीया।
प्वाकः
माय् साः तयेत म्हुइगु गाः। मा पिनाः तमा जुइका जक साः तयेगु याइबलय् प्वाकः म्हुयाः तयेगु याइ। मायागु स्वरुपकथं प्वाकःया जाः व ब्या याइ।
प्वाकःम्हुये
बिरुवामाय् साः तयेत गाचा दयेके। साः तयेत मा पतिं प्वाकः म्हुइगु याइ। प्वाकः म्हुइबलय् हाया नापं मम्हुसे भचा पाक म्हुइ। साः तयाः ल्हाकी।
माथनय्
दाये पाले यानाः चा नचुकातःथाय् द्यागिं व पौ छुं नं मदयेकुसे लिपा पौ दयेकेगु यानाः पीगुयात माथनय् पीगु धाइ। न्हसिथाय् बुँइ माथनय् पीगु याइ मखु।