थ्वँ छगू अन्नं दयेकीगु त्वँसा खः । थ्वँ थीथी कथंया दु । कःनिया थ्वँ, छ्वथ्वँ, तिथ्वँ, दुसिया थ्वँ, प्याःथ्वँ, भ्याबरथ्वँ, ब्यःया थ्वँ, ह्याउँथ्वँ, कताथ्वँ आदि थ्वँया प्रकार खः । तिथ्वँय् अजिथ्वँ, बःताथ्वँ, भौथ्वँ, भुतिक्वह्यं थ्वँ, मूतिथ्वँ आदि उपजातिया थ्वँ नं दु । नेवाः समाजय् थ्वँयात बलया श्रोत, सांस्कृतिक, धार्मिक, सामाजिक, आदि विधि व्यवहारय् छ्यलातःगु दु ।
थ्वँ दयेकेत छु अन्नया थ्वँ दयेकेगु खः उगु अन्नयात ८—१० घौ न्ह्यः फ्वइ । भचा माःबुल धायेव हायाः हाजा दयेकी । थुकियात प्वः हायेगु धाइ । प्वः हायेबलय् फ्वसिइ लः तयाः उकी चागःचा निगःस्वंगः क्वफानाः भुतुली द्यछुनाः छुसि दुयाः मि च्याकी । चागः संगु सः वँतले फ्वसिइ लः दनि धकाः सीकी । उकी द्यःने प्वतासि द्यछुनाः प्वतासि व फ्वसि स्वाःथाय् हिँसाकापतं सासः मज्वयेक हिनी । प्वतासिइ दुने भालिंचा तयाः उकी फ्वयातःगु जाकि तइ । जाकि तइबलय् छक्वलं तइ मखु । भचाभचा यानाः तइ । न्हापा तयागुलिइ न्यंकं हा वल धायेव जक मेगु तइ । थुकथं पटक पटक यानाः दक्वं तइ ।
हाजा बाभू वन धायेव ध्वःखनाः छकः सिली । सिले धुंलिसे यंकेदालाय् तयाः लः यंकी । लः यने धुंकूगु जाकि न्हापा थें हे यानाः हानं प्वतासी तइ । दक्वं तये धुन धायेव पुसा तयाः हाजा बुकी ।
हाजा बुत धायेव ध्वःखनाः सालुक हिली । बँ थिलातःगु बँय् जूसा यच्चुक बँ पुनाः लः भचा हायाः हिली । मेगु बँ जूसा यच्चुगु बोरा, ताथ बाय् मेगु छुं नं लायाः हिलेगु याइ ।
हिलातयागु हाजा चिकुलां जूसा लुमु लुमु धाःबलय् व बर्खां जूसा भचा ख्वाउँकाः मना नचुसे च्वंकाः हाजा वालेगु याइ । मना निगू कथंया दु । खायूगु व चाकुगु । निगुली यःगु सवाः अनुसार मना तयेगु याइ । सामान्य कथं छगः क्वंचित छपा मना माः धायेगु याः । खायूगु जूसा छपां तइ मखु । बांलाक संकाः उतिग्यंक वाली । छगः क्वंचाय् फत्या जाकिया ल्याखं हाजा तइ । हाजायात क्वंचाय् तयाः उकी द्यःने लप्ते छपाः तइ । ह्यंग्वाः छकू व मल्ता छगः नं तयेगु याः । थ्व छुं रसायनिक प्रक्रिया निंतिं यानातःगु खः ला ? अनुसन्धानया बिषय तिनि । म्हुतुप्वालय् भ्यगःचा पुसा तयाः घाँय्म्वः, भांग्रा, सुकू आदिं भुनाः क्ववयेकी । हाजा तयेन्ह्यः क्वंचा बांलाक सिलाः स्वयेक हाइ । हायेधुंकाः नं पाउँक बास वःसा हानं सिलाः हाइ । नत्र प्वकय् पाउँ भ्याः पुनी ।
त्यनागु हाजा ८० घौ निसें बास वयेगु सुरु जूइ । १०० घौ दत धायेव प्वक जुइ । प्वक जुइधुंकाः नं क्वाक्क भुनातये मज्यू । दोहरा क्व वयाः प्वक नायेयः । उकें भुनातःगु चीकाः छबःचागु त्वपुसा छकुतिं जक त्वपुइगु याइ ।

अजिथ्वँ
तिथ्वँया छताजि थ्वँ । मुकं मूति थ्वँ जक नं मखु बःता थें ज्याःगु थ्वँ नं मखु । मूति थ्वँय् निकः स्वकःया पटकय् वँयागु थ्वँ मात्रा मिलय् यानाः ल्वाकछ्यानातःगु छथी थ्वँ । थुकिया सवाः चाकुचाकु खायुखायु धायाः साइ । ज्या यायेत जिवय् बल बियाच्वनी । अल्कोहलया मात्रा यक्व दइ । थ्व थ्वँ त्वनेबलय् प्वाथय् वाइँया वःथें जुइ । यल धकाः अप्वः त्वने मज्यू । थ्वं काये यः ।

कःनिथ्वँ
कःनिं दयेकातःगु थ्वँ । कःनि कुुचा जुइक क्यली । थुकियात भचा माःफ्वयाः हायाः बुकी । मना वालाः क्वंचाय् तयाः त्यनाः क्ववयेकाः प्वक दयेकी । प्वकय् छुलुमुलु धायेक लः तयाः थ्वँ दयेकाः त्वनी ।

कताथ्वँ
छ्वं दयेकातःगु थ्वँ । छ्व पति पति चिंकाः हायाः बुकी । थुकियात मना वालाः त्यनाः प्वक दयेकातःगुलिइ लः तयाः कःपू सीमदयेक संकाः कताथ्वँ दयेकी ।

छुसि

मि च्याकेगु पस्तु । हाज्या प्वःज्या व अय्लाः कायेत दुइत ज्या काइ । सु, घाँय्म्वः, छ्वालि, पुलां पुलांगु घोेचा आदि सकतां छुसिया रुपय् छयली ।

छ्वथ्वँ
छ्वयागुु थ्वँ । छ्व भचा पति पति चिंकाः लखय् भचा प्याकाः प्वतासिइ तयाः हाइ । बुत धायेव चकंक हिली । भतीभती क्वाःनिबलय् फत्या छ्वयात छपाया ज्वलं मना तयाः सकभनं न्यनीकथं वाली । छपा मना वालाया ज्वलं छगः क्वंचाय् तयाः त्यनाः क्ववयेकी । थ्वँ दयेकेमाल धायेव क्ववयेकाः दयेकागु प्वकय् लः तइ । प्वकया रस वल धायेव सालुगु कापः छकुतिइ चालय् यानाः ति जक काइ । ति यच्चुसे च्वनी मखु, भचा बुलु खनेदइ ।

तिथ्वँ
कःपू मदयेक दयेकातःगु थ्वँ । लः थें तरल यानाः दयेकातःगु न्ह्यागु थ्वँयात नं तिथ्वँ धाइ । तिथ्वँ दयेकेत थ्वँ अप्वः लुइगु जाकिं दयेकी ।

दुुसिथ्वँ
दुसिया थ्वँ । छ्याकय्क दुसि क्यलाः लखं भचा माःफ्वयाः हायाः बुकी । बूगु दुसियात ख्वाउँल धायेव मना वालाः त्यनाः प्वक जुइकाः थ्वँ दयेकी ।

प्वतासि
चाया भारा । म्हुतुप्वाः १—१÷२ फुत तक चकनी । ककु भचा ती । दथुइ भचा भ्वरि खाइ । वयां क्वय् भचाभचा चिचाः जुयाः प्यं ग्वःमुं थें जुइ । प्यंचालय् दथुइ १ इञ्चति व्यास दुगु ह्वः छह्वः दइ । थुकिया छचाःलिं अज्याःगु हे खुह्वः दइ । वयां पिने मेगु १२ ह्वः यानाः मुक्कं १९ ह्वः दइ । चिग्वःगुलिइ दथुइ भचा चिह्वःगु छह्वः उकिया छचाःलिं न्याह्वः व वयां पिने गुह्वः यानाः १५ ह्वः दइ । प्वः हायेत थुकी दुने भालिंचा तयाः जाकि तइ ।

प्याःथ्वँ
प्वकय् प्वक ग्यछि लः व बजि तयाः दयेकातःगु थ्वँ । दछिं दतले हाकु जाकिया दयेकी । मात्रा मिलय् यानाः किमना, छ्वकमना व पामना नं तयेगु याइ । सामाज्या धुँधुं चिकुलाया बखतय् दयेकेगु याइ । लः तयाः छवाः दतकि जक पाकय् जुइ । छकः क्वकाये धुंकल धायेव न्हिं न्हिं बाय् छन्हुइ अतः संका बीमाः । मखुसा फ्वसा ह्वये यः । पुलां जूसां खाइखाइ चाकुचाकु धायाः सवाः सानाच्वनी । ता थित धायेव धाःसा खाइसे च्वनी ।

फ्वसि
धातुया थल । म्हुतुप्वाः चकनी । हः दइ । ककु ती । अनं क्वय् भचाभचा तचाः जुइ । प्यं ग्वः मुं थें जुयाः दथुइ माथं वनी । प्वः हायेत थुकी लः तयाः जाकि हायाः बुकी ।

बःताथ्वँ
प्वकय् थ्वँया सवाः मदये धुंकाः नं लः तयाः वँया कयातःगु थ्वँ । थ्वँ खः ला खः धया थें ज्याःगु थ्वँ । सवाः साइ मखु । न्यालुसे च्वनी ।
ब्यःयाथ्वँ
चिकुलां दयेकातइगु थ्वँ । च्वापुति ल्वाकज्याःगु पोहेला महिनाया लखय् दयेकी । प्वक छबः बजि छबः व छ्वकमना सालुक छबःचा यानाः बः बः यानाः क्वंचा बाय् त्यपय् स्वथनी । लः तयाः व मतसे निगू कथं नं दयेकू । थलय् जायेक तयाः लप्ते छपातं त्वपुइ । म्हुतुप्वालय् चा भाराया पुसा तयाः सासः मज्वयेक सियूचा बाय् चां इलाः तयातइ । थ्वँया आबश्यक जुल धायेव प्वक लिकयाः माःकथं लः तयाः थ्वँ दयेकी ।

भालिंचा
तिबाया मा पाछि पाछि पाक तयाः जालि थें च्वंक ह्वः दयेक चिचीबालागु तिबां दथु भचा गाःवंकाः रिकापि थें यानाः थानातःगु थल । प्वः हाइबलय् हा थहां वयेछिंक प्वतासिइ दुने तइ ।

भुतिक्वह्यंथ्वँ
यक्व पुलां जुइ धुंकूगु सवाः मदये धुंकूगु थ्वँय् क्वसिना च्वंगु थ्वँ । सवालय् पाउँसे उसुसे च्वनी । थ्व थ्वँ भुतिक्वह्यं केँ धकाः केँ खुनाः नं नयेगु याः ।

भुतू
प्वः हाइबलय् सु, घाँय्म्वः, छ्वालि आदि दुयाः मि च्याकेगु थाय् । थाय् चकंथाय् छथाय् फ्वसिया चाः ल्याखं ह्वः दयेक अंगः दने थें यानाः अप्पा तँ चिनी । न्ह्यःने व जवपाखे छह्वः छह्वः ह्वः तइ । बँय् छबः अप्पा लाइ । न्ह्यःनेया ह्वतय् कःलि बाय् म्व न्वकू तइ । द्यःने फ्वसि द्यछुनाः न्ह्यःने छुसि दुयाः मि च्याकी । भुतूदुने नौ जाल धायेव जवपाखेया ह्वतं मीकूकथिं नौ घ्वानाछ्वइ ।
भौथ्वँ
प्वकय् वँयागु थ्वँ हानं मेगु प्वकय् तयाः दयेकातःगु छथी थ्वँ । छगलं मेगु प्वकय् न्ह्याकीबलय् म्ह्वतिं नं निगः मखुसा स्वंगः प्यंगलय् तक नं न्ह्याकेगु याइ । थुकियात “था” धाइ । ग्वःगः प्वकय् न्ह्याकल वःथा धायेगु याइ । न्हापागु प्वकय् लः तइबलय् साधारण सिकं खुमनां निसें फच्छिया ल्याखं अप्वः तयेगु याइ । स्वथा प्यथा न्ह्याकीबलय् लिपांगु प्वकय् थ्वँ वँइबलय् फत्याति जक जुइ । थ्वँ त्वनेबलय् मिश्री काडां थें म्हुतुसि हे च्यापच्याप जुइ ।

भ्याबरथ्वँ
प्वकय् छक्वलं लः तयाः कःनापं ल्वाकछ्यानाः
छ्वालुक दयेकातःगु थ्वँ । कःपू ल्यहें ल्यहें पुइ । न्हूनिबलय् चाकुसे च्वंसां पुलां जुयावं लिसे खाइसे च्वनी ।

मीकूकथि
मि कुलेगु कथि । प्याःगु जुइ, पुचा लाइ, निकुति हाकः जुइ । हाज्या प्वःज्या याइबलय् भुतुलिइ नौ जाल धायेव थ्व कथिं घ्वानाछ्वयेगु याइ ।

मूतिथ्वँ
प्वकय् लः तयाः दकलय् न्हापां वँयातःगु थ्वँ । मेमेगुु छुं नं कथंया ति ल्वाकमज्याःनिगु थ्वँ । सवालय् चाकुसे च्वनी । पोष दइ । पुलां जूलिसे खाइया वइ ।

यंकेदाला
लः यंकाछ्वयेगु दाला । प्यंचालं निसें जँचाः तक चिचीचाह्वःगु ह्वःचात तयातइ । च्वय्या ब्व चकनी । च्वय्या सिइ प्वता तयाः तिबा बाय् पतिं हिनातइ । क्वय् भचा चिचाः जुइ । सिँया ख्वः प्यख्वः दइ । ख्वःया सिँ च्वय् वंलिसे भचाभचा चिपु यानाः थुकियात हे मा यानाः च्वय्या सिइ तक छस्वा यानाः चिनातइ । प्यंतःलय् छगूनाप मेगु व्यथां लाकाः पंया धलिं निगः तयातइ । प्वः हाइबलय् जाकि सिलाः थुकी तया लः यंकेगु याइ ।

हाजा
हायाः बुकातःगु जा । छछः धाइ । चकंक हिलाः ख्वाउँल धायेव मना वालाः उतिग्यंक संकाः क्वंचाय् तयाः क्ववयेक त्यनाः प्वक दयेकी ।

ह्याउँथ्वँ
अय्लाःमाय् थहां वइगु ति । अय्लाः कायेत दयेकातःगु कः बुत धायेव यच्चुसे च्वंक ति थहांवइ । स्वयेबलय् यचुसां लिकयाः ख्वलाय् तयेबलय् हेंहेंधाइ ।

मना दयेकेगु विधि
थ्वँ अय्लाः दयेकेत जाकि बजिया नापं मना छता नं मदयेक मगाः । मना तयाः हे जक थ्वँ अय्लाः दयेकेत माःगु अय्लाःमा व प्वक दयेके फइ । मना तयेबलय् मात्रा मिलय् यानाः तयेमाः मखुसा सवाः स्यनी ।
मना थीथी कथंया दइ । किमना, छ्वकमना व पामना मुख्यरुपं ज्याय् छ्यलेगु याइ । मना दयेकीगु प्रविधि नं थीथी कथं दइ ।
किमना प्वकं दयेकेगु याइ । प्वकयात ग्वाराचा ग्वाराचा यानाः पानाः किमना दयेकी । पाइबलय् हासाया प्यंचाः यच्चुक हुयाः उकी पायेगु याइ । भचा न्हःगन धायेव न्ह्यःखतय् तयाः पाइ । पानाः गन धायेव माःबलय् छ्यलेत स्वथना तइ । किमना यक्व दयेकी मखु, थ्व यक्व तयेगु नं याइ मखु । किमना दयेकेत दछिं दतले प्वक नायाः थ्वँ वयेत थाकुइ थें च्वंगु व कःथ्वँ दयेकेत नं बांमलाइ थें च्वंगु प्वकं दयेकेगु याइ ।
छ्वकमना ब्यःया थ्वँ व अय्लाःमा दयेकेत मदयेकं मगाः । थ्व त्यनाः दयेकेगु याइ । भचा भचा माःफ्वयाः प्वाकलय् तयाः लुसिं च्वानाः पतिचिंकी । गुलि गुलिसिनं छ्वयात हायेधुंकाः जक पतिचिंकेगु नं याः । थथे यायेबलय् लुसिइ प्यप्य जक पुनावयेगु याइ । कलघर दसेंलि अन यंका पतिचिंकीगु जुल । पतिचिंके धुनेव प्वतासिइ तयाः भचा प्वातक्क च्वं थें च्वंक हाइ । चकंक हिलाः भचा ख्वाउँकी । लुमुलुमु धाः ज्वलं जुल धायेव यच्चुक बँ पुनाः बँय् स्वलांगु प्यलांगुतिया फि जुइक हिली । द्यःने पाचुसे च्वंगु सु छबःचा तयाः उकी द्यःने भांग्रा सुकू आदि तयाः त्यनाः क्ववयेकी । द्यःने म्वायेकं म्वायेकं न्हुइगु व झ्यातु झ्यातुगु वस्तु दिकी मखु । छवाःत्यां निसें निवाः दतकि लिकाइ । लिकाइबलय् छलांगुत्या निलांगु फि जुयाच्वनी । फ्वसा ह्वः थें जुयाः वाउँसे च्वनाः धिका धिका जुल धायेव बांलाः तायेकी । बँपुइँ ल्यहें मदंक तीजक लिकयाः पाइ । गन धायेव संकेबलय् नचुगु धू ब्वइ । तीजक मुनाः माःबलय् तयेत स्वथना तइ । त्यनेगु मिलय् मजुल धायेव तुइसे फ्वसा ह्वःथें जुयाः ग्वः ग्वः छुतय् जुइ ।
छ्वकमना न्ह्याबलें नं त्यनेगु याइ मखु । बरखा मास क्वचायाः सरद ऋतु सुरु जुइगु बखत यँयाः पुन्हिया बखतय् जक त्यनेगु याइ । मेबलय्या सिकं थुबलय्या मौसम थुकिया निंतिं ल्वः तायेकी ।
पामना जाकिं दयेकी । न्हूगु जाकिया प्वक दयेकेत न्हूगु हे जाकिं दयेकातःगु व पुलांगु जाकिया दयेकेत पुलांगु जाकिं दयेकातःगु हे मना माः । जाकि चुं यानाः उकी वासः ब्वति ल्वाकछ्यानाः पामना दयेकी । चाकुगु मनायात चाकुगु हे ब्वति व खायूगु दयेकेत खायूगु ब्वति तइ । जाकिचुँनय् ब्वति ल्वाकछ्यानाः न्हायाः पा पा ज्यानाः निभालय् पानाः पामना दयेकेगु याइ ।

अंखोरा
लः त्वनेगु निंतिं थ्व थल अंखोरा छ्यलाबुलाय् वइ । थ्व थलया स्वरुप लः त्वनेत छ्यलीगु मेगु थल करुवा स्वयां पाः । थ्व थलय् अःखुं दइमखु । थ्व थलया म्हुतुप्वाः भतिचा तःचाः जुयाः ककु भतिचा चीधं जुइ । ककुपिने प्वाः भतिचा तग्वः जुइ । तौ नं छकूचा जक दइ । थ्व थल ढलौट, कँय् वा सिजःया दइ । थ्व थल दयेकेत लीखु वा कँय्यात नायेकी । थासाय् च्वय्या ब्व व क्वय्या ब्व धाले याइ । थ्व निगू ब्वयात बांलाक सफा यानाः लिसं तयाः स्वायेगु याइ । क्वय्या ब्वय् तौ स्वायेगु याइ ।

अन्ति
अन्ति त्वनेगु अय्लाः तयेत छ्यलीगु थल खः । थ्व थलय् अःखुं, ककु, प्वाः, तौ नापं झंगः दुगु पुसा नं दइ । थ्व थल
कँय्या दयेकी । थ्व थलया प्वाःया आकार करुवा स्वयां भतिचा फरक जुइ । अःखुनं च्वय्पाखे भतिचा चाः तुइ । अथे हे ककु नं भतिचा चित्याः जुयाः ताःहाकः जुइ । थ्व अन्ति दयेकेत कँय्यात नायेकाः थासाय् तयाः प्वाः, अःखुं, तौ, ककु,
छ्यं, पुसा आदि तयार याइ । थुपिं थीथी ब्व तयेत बांलाक सफा यानाः लिसं तयाः स्वानाः अन्ति तयार याइ ।

आरि
नसाज्वलं दयेकेत व ल्ह्ययेत आरि छ्यलीगु खः । आरिया म्हुतुप्वाः तःचाकः जुयाच्वनीसा क्वय्या ब्व भतिचा ब्वरानाः प्यंपा भतिचा चिचाकः जुइ । विशेष यानाः थ्व थल छगू हे पाताया दयेकीगु चलन दु । आरि ली, सिजःया नापं आल्मुनियम, स्टिलया नं दइ । थ्व थल दयेकेत साइजकथं पातायात ग्वलाक्क चाइ, उकियात बुलुहुं ल्हुयायंकी । थथे ल्हुइबलय् क्वय्या ब्व चिचाः यायां च्वय्या ब्व तःचाः यानायंकी ।

कँय्भु
थीथी थलय् नसाज्वलं दयेकेधुंकाः मनूपिच्छे नयेत भु
छ्यलेगु याइ । विशेष यानाः जा नयेत कँय्या भु छ्यलीगु चलन दु । कँय्भुइ तयाः नयेगु स्वास्थ्यया निंतिं तसकं बांलाः । कँय्भुइ जा नापं तरकारी, अचारलिसेंया नसाज्वलं नं तयेगु याइ । कँय् दयेकेत केलं व सिजःया मिश्रण यानाः दयेकी । कँय्भु दयेकेत साइज कथं कँय्यात ग्वलाक चाइ । उकियात मिइ तयाः क्वाःगु इलय् मुगःचां दायाः आकार पिकाइ । थथे प्रत्येक पटक हे यायेमाः ।
कँय् धयागु याकनं तज्याइगु धातु जुयाः ख्वाउँगु इलय् ज्यायात धाःसा तज्याइगु सम्भावना यक्व दइ । थथे तःक्वः क्वाकाः दायाः सिथय् भतिचा थकयाः भुया आकार पिकायेधुंकाः उकियात कुंकाः सफा याइ ।

कचौरा
थ्व छगः चिकिचाग्वःगु थल खः । नये त्वनेया इलय् थ्व थल छ्यलाबुलाय् वइ । विशेष यानाः जा नयेबलय् केँ, ति दुगु तरकारी आदि तयेत थ्व थल छ्यली । अप्वः धया थें थ्व थल कँय्या दइसा ली व सिजःया नं दयेफु । केलं व सिजः ल्वाकछ्यानाः कँय् जुइ । थुगु कँय्यात नायेकाः साइज कथंया थासाय् लुनाः कचौराया स्वरुप पिकाइ । थ्व थल म्हुतुपाखे तचाः जुयाः क्वय्पाखे भतिचा ब्वराना वइ । क्वय्पाखे तौ छगू नं तयेगु चलन दु ।

कराइ
नसाज्वलं दयेकेगु झ्वलय् कराइलय् तरकारी थेंज्याःगु घासात दयेकेत छ्यलाबुलाय् हइ । थ्व थल ली, सिजःया दयेकातःगु दइ । मिइ तयेमाःगु जुयाः भतिचा ख्वातुगु पाताया दयेकी । थुकीया म्हुतुप्वाः तःचाः जुयाः प्यं बुलुहुं ब्वराना वनी । थुगु थलय् ज्वने अःपुकेत जवंखवं करा निगू नं तयातःगु दइ । थ्व थल दयेकेत दकसिबय् न्हापां पातायात साइजकथं ग्वलाक्क चाइ । अनंलि उगु चक्कापातायात ल्हुयाः माःकथं डिजाइन पिकायेगु याइ । ज्वनेगु निंतिं जवंखवं करा निगू स्वाइ । कराइया स्वरुप तयार जुइ ।

करुवा
लः त्वनेत थ्व करुवा छ्यलाबुलाय् वइ । करुवा परम्परागत बसाःज्वलं खः, गुगु थौंतक नं छ्यलाबुलाय् वयाच्वंगु दु । करुवा विशेष यानाः ढलौटया दइ । अथे जूसां तबि सिजः, ली व कँय्या नं दयेकी । करुवा यक्व तग्वः जुइ मखु । थुकिया प्वाः भतिचा पिहां वइ । ककु भतिचा चीपु जुयाः छ्यनय् ज्वने ज्याछिंक भतिचा फर्के यानाः तइ । लः पिहां वये अःपुकेत अःखुं तयातःगु दइ । क्वय्या ब्वय् तौ छगू नं दइ । थ्व थल दयेकेत लीखुयात नायेकी, उगु नायेकातःगु लीखुयात साइज कथंया थासाय् तयाः च्वय्या ब्व व क्वय्या ब्व धाले याइ । अथेहे छ्यंया ब्व, ककुया ब्व, अःखुं, तौ व साइजकथं धाले याइ । अनलिं च्वय्या ब्व, क्वय्या ब्व ककु, तौयात लिसं तयाः स्वाइ । दकलय् लिपा करुवाया प्वाथय् अःखुं स्वायेगु याइ ।

कर्मपात्र
कर्मपात्रय् श्राद्ध, पुजाय् अन्नलिसेंया वस्तु तयाः दान याये कथं थ्व थल छ्यलाबुलाय् वइ । थ्व थल अप्वः धया थें सिजःयागु दइसा लीया नं दइ । थ्व थलया म्हुतुप्वाः तचाकः जुयाः क्वय्पाखे बुलुहुं चिचाकः जुयावनी । थ्व थल दयेकेत न्हापां पातायात साइजकथं ग्वलाक चाइ । उगु चक्का पातायात बुलुहुं ल्हुयाः क्वय्या ब्व चिचाकः व च्वय् म्हुतुपाखे तचाकः याइ । म्हुतुपाखे ज्वनेत छिंक भतिचा फय्पुइकी ।

कसःरि
नसाज्वलं दयेकेत कसःरि छ्यलेगु याइ । जा, केँ, आदि दयेकेत थ्व थलया प्रयोग जुइ । थ्व थल ढलौटया दइ । मि तयाः तयेमाःगु जुयाः थ्व थल भतिचा ख्वातुक दयेकातःगु दइ । थुकिया म्हुतुप्वाः तचाकः जुयाः ककु भतिचा दुहां वनी । थुकिया प्वाः तग्वः जुइक दयेका तइ । थ्व थलया जाः तजाः जुइ मखु । थ्व थल दयेकेत लीखुयात नायेकी । अनंलि साइजकथंया थासाय् उगु नायेकातःगु लीखु क्वफाइ । थथे कसःरिया कोरा स्वरुप वयेधुंकाः सफा यानाः कुंकाः कसःरि तयार जुइ ।

ख्वःति
लः अथवा च्या दायेकेत परम्परानिसें छ्यला वयाच्वंगु थल किटली खः । थ्व थल अप्वः धया थें ग्वलाक्क दयेकातःगु दइ । मिइ तयेमाःगु जुयाः थुकिया प्यंचाः भतिचा ख्वातुक दयेकी । थुकी दुने दुगु लः अथवा च्या पिकायेत अःखुं तयातःगु दइ । ज्वनेत अःपुइकथं चु वा ह्याण्डल नं तयातःगु दइ । नापं थ्व थलय् पुसा नं दइ । विशेष यानाः किटली सिजःया दइसा आल्मुनियम व स्टिलया नं दु । थ्व थल दयेकेत न्हापां पातायात साइजकथं ग्वलाक्क चानाः तुइगु याइ । च्वय्या ब्वया निंतिं छगू चक्का व क्वय्या ब्वया निंतिं मेगु चक्का तुइगु याइ । च्वय्या ब्वय् लः तयेत जीक ह्वः नं तयेगु याइ । च्वय्या ब्व व क्वय्या ब्वयात लिसं तयाः स्वायेगु याइ । थ्व हे थासय् अःखुं तयेगु याइ । नापं चु वा ह्याण्डल नं स्वाइ । च्वय्या ब्वय्च्वंगु ह्वःया साइजकथं पुसा तयार याइ ।

किस्ति
नसाज्वलंत ब्वयेगु, तयेगु निंतिं किस्ति छ्यलाबुलाय् वइ । थ्व छगू चकंगु थल जुयाः छुं नं सामग्रीत तयेत ब्वयेत अःपुइ । किस्ति चकंगु थल साइजय् भतिचा तजाः जुयाच्वंगु दइ । थ्व खेँय्बागः लुइगु वा प्यकुंलाःगु नं दइ । किस्ति विशेष यानाः लीयागु दइसां तबि
मेमेगु नं दइ । थ्व दयेकेत साइजकथं पातायात प्यकुं बाय् खेँय्बागः लूकथं चाइ । थुकिया साइड साइडय् भतिचा ल्हुयाः थकया बी । छचाखेरं तार तयाः बल्लाकेगु कुतः जुइ ।

कुलिं
कुलिं नं अन्न लगायतया वस्तुत दायेत छ्यलीगु थल खः । थ्व थलय् निमना न्ह्यनी । थ्व थलय् नं च्वय्या म्हुतु भतिचा चिचाकः जुयाः क्वय्या प्वाः भतिचा ग्वाराचिंक दयेका तइ । थ्व थल दयेकीगु तरिका नं थीथी दु । थ्व थल ली अथवा सिजःया दइ ।

खरखन्दा
न्हापा खरखन्दाय् तयाः नसा ज्वरे यायेगु चलन दुगु खः । थ्व थल नेवाःतय्सं सिबय् गैरनेवाःतय्सं छ्यलाबुलाय् हयाच्वंगु खनेदु । थौंकन्हय् ब्रम्हू, क्षेत्री, समुदाययापिन्सं इहिपाःया झ्वलय् थ्व थल छ्यला वयाच्वंगु दु । थ्व थल अप्वः धया थें सिजःया हे दयेकातःगु दइ । लीया व वःहया नं
छ्यलीपिं दु ।
खरखन्दा दयेकेत साइजकथं चक्का पाता भतिचा ब्वरुकी । न्हापा मिइ तइगु जुयाः थुकिया प्यंचाः भतिचा ख्वातुगु चक्काया जुइ । थ्व थलया जाः चिजाः जुइ । चक्काया साइज कथं पाता चानाः ग्वलाक्क स्वाइ । क्वय्या प्यंपा सिबय् म्हुतु भतिचा चिचाः जुइ । ल्ह्वनेत अःपुइकथं जवंखवं करा तयाः ज्याछिंका तइ ।

ख्वल्चा
विशेष यानाः ख्वल्चा अय्लाः तयाः त्वनेया निंतिं छ्यलाबुलाय् वइ । थुकियात कचौराया चिग्वःगु स्वरुपकथं नं थुइकेफइ । ख्वल्चा धालकि छगः गाःवंगु थल खः, थ्व थल ली, कँय्, ढलौटया दइ । थ्व दयेकेत पातायात साइजकथं ग्वलाक चाइ । उगु चक्का पातायात भतिचा म्हुयाः गाःवंकी । म्हुतुपाखे भतिचा फपुइकी व चीधंगु तौ नं तयाबी । कँय् अथवाः ढलौटया ख्वल्चा दयेकेत न्हापां मैनया ख्वल्चा दयेकी, उकियात चां भुनाः नाःगु कँय् वा ढलौट उकी लुनाबी । लिपा चा तछ्यानाः ख्वल्चायात सफा यायेगु याइ ।

गिलास
लः, च्या अथवा दुरु तयाः त्वनेगु गिलासया छ्यलाबुला जुइ । थ्व थल चिकिचाग्वःगु जुइ । म्हुतु भतिचा तचाकः जुयाः क्वय्या ब्व चिचाकः जुजुं वनी । थ्व थल ली, सिजः, कँय्, स्टिल, आल्मुनियम, खाःया दइ ।
थ्व दयेकेत पातायात साइजकथं चानाः ग्वःलाक्क लिसनं स्वाइ । क्वय्या प्यंया ब्वयात पाता चक्का चानाः स्वायेगु याइ । थुकथं गिलास तयार जुइ ।

घः
घःयात लः कायेगु परम्परागत थलया रुपय् कायेगु याः । लःयात छगू थासं अःपुक ल्ह्ययाः यंकेत घःयात छ्यलेगु याइ । घः थीथी प्रकार व साइजया दइ । अप्वः धया थें छ्यलाबुला वयाच्वंगु घः ली अथवा सिजःया खः । घलय् सादा घः व मगःघः धकाः दयेकातःगु दइ । सादा घः सिजः वा ली नितां दइसा, मगःघः सिजःया जक दइ । मगःघःया ब्वहलय् बुट्टा दइसा क्वय्पाखे भतिचा च्वामुया वनी । सादा घः धाःसा क्वय्पाखे च्वामुइ मखु । पातायात साइजकथं चानाः ब्वहःया ब्व, क्वय्या ब्व, ककु, होचा आदि दयेकी । ब्वहःया ब्व व क्वय्या ब्वयात ल्हुयाः आकार पिकाइ । उकी ककु व होचा छुनाः घः तयार याइ । ली, सिजःया नापं आल्मुनियम, स्टिल, चा, प्लाष्टिक आदिया घः नं बजारय् दु ।

चतं
जा, तरकारी आदि नसाज्वलं दयेकूगु थलं मेगु थल वा भुइ तयेत चतं छ्यलेगु याइ । थ्व बसजाः न्ह्यःनेपाखे चिचाचाःगु ग्वलानाः चु भतिचा ताःहाकः जुइ । थ्व थल नं धगः थें तुं खनेदइ । तर न्ह्यःनेया ब्व धगः थें तुं बागः ग्व मलासे चकनी । चतं लीया, सिजःया दइ । थ्व दयेकेत पायात साइजकथं न्ह्यःनेपाखे ग्वलाक व ल्यूनेया ब्व भतिचा ताःहाकः जुइक पाता चाइ । न्ह्यःनेया चक्कायात भतिचा ब्वराकी । ल्यूनेया ब्वय् पातायात क्वथ्याकाः ज्वनेछिंक चु दयेकी ।

थुमांचा (चम्चा)
नसाज्वलं तुइगु थल । भुइच्वंगु नसाज्वलंयात ल्हातं नयेगु वा चम्चां नयेगु याइ । चम्चाया आकार न्ह्यःनेपाखे भतिचा गाःवंगु दइसा ज्वनेत चु तयातःगु दइ । थ्व ली, सिजः, कँय्, ढलौटया दइ । थ्व थल दयेकेत पातायात साइजकथं न्ह्यःनेपाखे भतिचा तःचाकः जुइक चाइ । न्ह्यःनेया ब्व भतिचा ल्हुयाः गाःवंकी ।

च्वामुबाता (अय्लाःकाये बाता)
परम्परागत रुपं अय्लाः दयेकेत हासि, फ्वसि नापं मदयेकं मगाःगु थल च्वामुबाता नं खः । थ्व थल अप्वः धया थें सिजःया दइसा आल्मुनियमया नं दइ । थ्व थलया म्हुतुप्वाः खुल्ला जुइसा क्वय्पाखे बुलुहुं च्वामुयाः प्यंचाःपाखे पूरा हे च्वामुया वनी । थ्व थल दयेकेत भतिचा ख्वातुगु पातायात साइज कथं ग्वलाक चानाः ल्हुइगु दायेगु याइ । छगू हे चक्का पाताया दयेकेमाःगु जुयाः नं पाता भतिचा ख्वातुगु माःगु खः ।

जःसि
नसात मध्यय् नं यक्व ई तक दायेके मालीगु ला थें ज्याःगु नसाज्वलं दयेकेत जःसि छ्यलीगु खः । थुकियात खासि नं धाः । ततःधंगु भ्वय्बलय्् थुकिया छ्यलाबुला जुइ । थ्व थल सिजःया दयेकातइ । थुकिया म्हुतुप्वाः तःचाकः जुइ । जाः नं तजाः जुइ । च्वय्या ब्वं क्वय्या ब्वय् भतिचा ब्वराना वइ । थ्व थल तग्वः जुइगु जुयाः छम्हं अप्वःसिनं ल्ह्वने फइकथं जवंखवं करा नं छुनातःगु दइ । मिइ तावय्तक तयेमालीगु जुयाः थ्व थलया क्वय्या ब्व ख्वातुगु पाताया दयेकातइ । थ्व थल दयेकेत साइजकथं ख्वातुगु पाताया चक्काया व्यवस्था याइ । अनंलि साइजकथं पाता चानाः ग्वलाक्क लिसं तयेगु याइ । पाताया चक्कायात भतिचा ल्हुयाः ब्वराकी । थुकिया जाः नं भतिचा तजाः हे याइ । ल्ह्वनेत अःपुइ कथं निथाय् पाताया हे करा तयातइ । थ्व थलय् ला दायेकीगु नापं तःखाः, न्याखुना आदि नं दयेकेगु याः । नापं लः तयेत नं थ्व थल छ्यलेगु याः ।

दाला
दालायात जाकि, बजि आदि तयेत छ्यलीगु थल कथं कायेफु । थ्व छगू गाःवंगु थल खः, गुकी प्यथाय् तुति नं दइ । थ्व दाला विशेष यानाः ली, सिजःया दयेकातइ । थुकिया म्हुतुप्वाः भतिचा तःचाः जुयाः क्वय्पाखे भतिचा चिचाः जुजुं वनी । थ्व दयेकेत साइजकथं पाता ग्वलाक चानाः ल्हुइगु याइ । म्हुतुया ब्व भतिचा तचाकः यानाः क्वय्या ब्व भतिचा चिचाकः याइ । नापं तुति तयेत साइजकथं पाता चानाः ग्वलाक पाइप थें दयेकी । थ्व प्यंगुलिं तुति दालाया प्यंगू कुनय् स्वाइ । थुकथं दाला तयार जुइ ।

तसला
पुलांगु इलय् जा थुइत तसलाया छ्यलाबुला जुइगु खः । थ्व थल कसःरि थें हे जुइ । अप्वः धया थें थ्व थल लीया दयेकातइ । थ्व छगू ग्वाराचिंगु थल खः । थुकिया म्हुतुप्वाः सिथय् प्वाःया ब्व पिहां वःगु दइ । प्यंपा माथं मवंकुसे भतिचा ब्वराइ । मिइ तयेमाःगु जुयाः थुकिया प्यंचाः ख्वातुगु पाताया दयेकातःगु दइ । थ्व थल दयेकेत दकसिबय् न्हापां पातायात साइजकथं चाइ । म्हुतुया ब्व सिबें प्वाःया ब्व भतिचा तचाः जुयेमाःगु जुयाः प्वाःया ब्व भतिचा ल्हुयाः तचाः याइ । प्यंपाया निंतिं साइजकथं ग्वलाक्क पाता चानाः च्वय्या ब्व व प्यंचाःया ब्व लिसं तयाः स्वाइ । म्हुतुया ब्वपाखे ज्वनेछिंक भतिचा फर्के यानाः तइ ।

तांफ
लः त्वनेत, पुजाय् वनेत तांफया छ्यलाबुला जुइ । थ्व थल सिजःया अथवा लीया दइ । करुवा व थ्व थलया ज्या छगू हे थें जुइसां बनौटय् धाःसा पाइ । करुवाया प्वाः तग्वः जुयाः पिहां वइसा, तांफया प्वाः पिहां वइ मखु । सम्म जुयाः भतिचा तःजाः जुइ । थुकिया क्वय् अःखुं नं दइ । थ्व थलय् म्हुतु, ककु, म्ह व क्वय्या ल्याखं ब्व नं दइ । म्हुतुप्वाः चिचाकः जुयाः म्हया ब्व भतिचा पिहां वइ । व हे कथं क्वय्या ब्व खःथे मखुथे चिचाकः जुयावनी । थ्व थल दयेकेत साइजकथं म्हुतुया निंतिं ग्वलाक पाता चानाः ज्वनेत छिंक भतिचा पिकाइ । उकी ककुया ब्वयात लिसं तयाः स्वायेगु याइ । म्हया ब्व दयेकेत साइजकथं पाता चानाः ग्वलाक लिसं तयाः स्वाइ । म्हया च्वय्या ब्व दयेकेत भतिचा ल्हुयाः ककु स्वायेथाय् चिचाः यानायंकी । म्हया ब्वय् अःखुं स्वाइ । म्हया क्वय्या ब्वकथं पातायात ग्वलाक चानाः स्वायेगु याइ ।

ताप्क्या
नसाज्वलं दयेकेत वा क्वाकेत ताप्क्याया छ्यलाबुला जुइ । थ्व थल चिचाग्वःगु बारचा थें जुयाः ज्वनेत चु छगू नं तयातःगु दइ । थ्व थल ली अथवा सिजःया दयेकातइ । पातायात साइजकथं ग्वलाक चाइ, उकियात ल्हुयाः भतिचा गाः वंकी । ल्हुयाः चिग्वःगु बारचाया आकार वलकि उकिया पाताया हे चु स्वानाः ताप्क्या तयार जुइ ।

त्यप
प्राचीन इलंनिसें अन्नया भण्डारण यायेया निंतिं त्यप छ्यलीगु खः । नापं लः तयेत नं थुकिया छ्यलाबुला जू । थ्व थल भतिचा तःजाइ । क्वय्या ब्व सिबय् म्हया ब्व प्वाः तग्वः जुयाः ककु हाकनं चिचाः जुइ । थुकिया पुसा नं दइ । थ्व थल अप्वः धया थें सिजःया दइसा चाया त्यप नं दु । थ्व थल दयेकेत दकसिबय् न्हापां साइजकथं चक्का पातायात ल्हुयाः क्वय्या ब्व तयार याइ । अनंलि म्हया ब्व तयार यायेत प्वाः भतिचा पिहांवयेक तयार याइ । उकी च्वय्या ब्व ककु भतिचा चिचाक दयेकी । थुकी पुसाया व्यवस्था नं जुइ । पुसाय् तालं नं ग्वये ज्याछिंक अन्तराप नं तयेगु चलन दु ।

धगः ÷ धवः
नसाज्वलं दयेकेगु थलय् च्वंगु नसायात ल्ह्ययेत छ्यलाबुलाय् वइगु थलयात धगः धाइ । थ्व थलया न्ह्यःनेया ब्व बारचा थें तुं बागः ग्वलाइसा थुकिया चु नं दइ । चु ज्वनेत ज्याछिंक भतिचा ताःहाकः दइ । धगः दयेकेत पातायात न्ह्यःनेपाखे साइजकथं ग्वलाक चानाः ल्यूनेया ब्वय् ताःहाकः जुइक पाता चाइ । अनंलि ग्वलाःगुयात ल्हुयाः बागः ग्वलाकी । ल्यूनेया ब्वय् पातायात लथ्यानाः ज्वनेछिंक चु दयेकी । थ्व थल ली बाय् सिजःया दइ ।

फँ (पाथि)
परम्परानिसें अन्न लिसेंया वस्तुत दायेत पाथिया छ्यलाबुला जुया वयाच्वंगु दु । थ्व च्यामनाया छगू थल खः । थ्व छगू जाः तजाःगु थल खः, गुकी म्हुतुप्वाः सिबय् प्वाःया ब्व भतिचा ग्वाराचिंक पिहां वइ । थ्व थल सिजः अथवा लीया दयेकातःगु दइ । साइजकथं पाता चानाः ग्वलाक्क लिसं तयाः स्वाइ । थ्व थलय् निगू ब्व दइ । क्वय्या ब्वय् पातायात ग्वलाक्क चानाः ल्हुयाः
सिथय्या ब्व थकाइ । च्वय्या ब्वया नं क्वय्या ब्वयात भतिचा ल्हुयाः म्हुतुप्वाः सिबय् भतिचा तचाकः याइ । थथे च्वय्या ब्व व क्वय्या ब्वयात लिसं तयाः स्वाइ ।

पूर्ण पात्र
पूर्ण पात्रया स्वरुप कर्मपात्रया थें हे जुइ । थ्व थल धाःसा कर्मपात्रया सिबय् तसकं चिकिचाग्वः जुइ । पूजाया इलय् थ्व थलया छ्यलाबुला जुइ । थ्व थल सिजःया दइ । थ्व थलया म्हुतुप्वाः तचाकः जुयाः क्वय्पाखे बुलुहुं चिचाकः जुयावनी । थ्व दयेकेत पातायात साइजकथं ग्वलाक चानाः भतिचा ल्हुयाः म्हुतुपाखे भतिचा थकाइ । क्वय्या ब्व चिचाकः यानाः च्वय्पाखे तचाकः यानायंकी ।

फ्वसि
थीथी कथं नसाज्वलंत दयेकेत छ्यलीगु थल खः फ्वसि । थ्व थल अप्वः धया थें सिजःया दयेकी । मिइ तावय्तक तयेमालीगु जुयाः थुकीया प्यंचाः ख्वातुक दयेकी । फ्वसिया क्वय्या ब्व भतिचा तःचाः जुयाः च्वय्या ब्व चिचाः जुजुं वनी । च्वय्या ब्वय् ज्वनेत ज्याछिंक छचाःखेरं भतिचा पिकयाः दयेकातइ । परम्परागत रुपं अय्लाः कायेत नं फ्वसि छ्यली । अय्लाः कायेत हासि (प्वतासि) व च्वामुबाताया नं आवश्यक जुइ । फ्वसि सिजःया नापं आल्मुनियमया नं दइ । ख्वातुगु चक्का पातायात ल्हुयाः साइजय् हइ । उकी च्वय्या ब्व स्वानाः फ्वसि तयार याइ । थुकया म्हुतु नं तःचाः हे जुइ । नापं ज्वनेत छिंक भतिचा पिकयाः दयेकेगु याः ।

बाता
अन्नयात तयेगु अथवा ल्ह्ययेगु निंतिं परम्परांनिसें बाताया छ्यलाबुला जुया वयाच्वंगु दु । थ्व थल ली अथवा सिजःया दयेकातःगु दइ । थ्व थलया जाः चिजाः जुइ, म्हुतुुप्वाः तःचाः जुइ । थ्व थल दयेकेत साइजकथं ग्वलाःगु पाताया चक्काया आवश्यक जुइ । चक्कायात भतिचा ब्वदंकी । ताःहाकःगु पातायात साइजकथं चानाः ग्वलाक्क चक्काया साइजकथं स्वाइ । बाताय् म्हुतुप्वाः व क्वय्या प्यंचाःया साइज उति उति हे जुइ ।

बौपाःचा
थःपिनि नयेन्ह्यः पितृपिं लुमंकाः वय्कःपिन्त निं नकेत नसा तयेगु थलयात बौपाःचा धाइ । थ्व थल चिकिधंगु, आयातकार स्वरुपया जुइ । थ्व थल अप्वः धयाथें लीयागु दइ । थ्व थल दयेकेत साइजकथं पातायात चानाः सिथय् सिथय् भतिचा थहां वयेकी । बौ बीबलय् लः नं छायेमालीगु जुयाः लः बँय् मलाइकथं थ्व थलया छचाःख्यरं भतिचा थकायेगु याइ ।

मगःघः
परम्परानिसें लः कायेगु थलया रुपय् जुयाच्वंगु घःया हे छगू रुप मगःघः खः । थ्व थल सादा घः सिवय् स्वरुपय् भतिचा पाः । थुकिया च्वय्या ब्वय् थीथी बुट्टात दइसा, क्वय् पाखेया ब्व भतिचा च्वामुया वनी । थ्व मगःघः विशेष यानाः सिजःया दइ । थ्व दयेकेत पातायात साइजकथं ग्वलाक चायेगु याइ । क्वय्या ब्व दयेकेत भतिचा चिचाः यानाः ल्हुयाः क्वय्या ब्व तयार याइ । मेगु चक्का पाताया ब्वहः दयेकेत ल्हुयाः उकी थीथी बुट्टा तयेगु याइ । थथे क्वय्या ब्व व च्वय्या ब्वयात लिसं तयाः स्वाइ । च्वय्या ब्वय् ककु व ध्वंचा नं स्वायेगु याइ । थुकिया म्हुतु ह्वःचाकलय् नं भति भति बुट्टा तयेगु चलन नं दु ।

माना (कुले)
विशेष यानाः अन्न लगायतयात दायेत परम्परा निसें छ्यला वयाच्वंगु थल माना खः । थौंकन्हय् तक नं थुकिया छ्यलाबुला जुयाच्वंगु हे दनि । म्हुतु भतिचा चिचाप्वाः जुयाः प्वाः भतिचा ग्वाराचिनाच्वंगु दइ । थौंकन्हय् म्हुतु चिप्वाः यानाः प्यंचाः भतिचा तचाः यानाः सिधा नं दयेकेगु चलन दु । थ्व थल ली, सिजःया दयेकातःगु दइ ।

सुराइ
लः त्वनेत छ्यलीगु छगू परम्परागत थल खः सुराइ । थ्व थलय् प्वाः तग्वः जुयाः ककु ताःहाकः व चित्याः जुइ । थुकी अःखुं दइ मखु, तौ धाःसा दइ । थ्व थल अप्वः धया थें कँय्या दयकातःगु दइसा ढलौट, सिजः, चाया नं दइ । थ्व थलय् म्हुतुप्वाः छुं भतिचा तःचाः जुइसा ककुपाखे चित्याः जुयावनी । प्वाःया ब्व तग्वः जुइ । थ्व थल दयेकेत कँय् अथवा ढलौटयात नायेकी । साइज कथंया थासाय् उगु नायेकातःगु धातुयात प्वंकी । थथे यानाः दयेकीबलय् स्वंगू ब्व यानाः दयेकी । प्वाःया ब्व निगू व ककु म्हुतु छगू ब्व याइ । लिपा तौ छुनाः सुराइ तयार जुइ ।

स्वंमा
नेवाःतय् त्वनेगु नसा थ्वँ तयेत थ्व स्वंमा छ्यलेगु याइ । थ्व थल करुवाया स्वरुपय् दइसां तबि भतिचा तजाः जुइ । नापं करुवा सिबय् तग्वः नं जुइ । थ्व थल कँय्या दयेकी । केलं व सिजः ल्वाक छ्यानाः कँय् दयेकी । उगु कँय्यात नायेकाः साइज कथंया थासाय् प्वाः, अःखुं, ककु, छ्यं, तौ आदि दयेकी । अनंलि थुपिं ब्व यात लिसं तयाः स्वाइ, अले स्वंमा तयार जुइ ।

हासि (प्वतासि)
परम्परागत रुपं अय्लाः कायेत हासि (प्वतासि) छ्यलीगु खः । थ्व थल तःजाः जुयाः क्वय्या ब्वय् ब्वराना वनी । तःलय्या ब्वय् दथुइ तःचाकःगु ध्वः दइसा उगु ध्वःया छचाखेरं चिचीप्वाःगु ह्वःत नं दइ ।
म्हुतुप्वाः व क्वय्या ब्व, सिथय् प्वाः भतिचा खः थें मखु थें पिहां वइ । अय्लाः कायेत हासि नापं फ्वसि व च्वामुबाता नं माः । हासि दयेकेत न्हापां साइजकथं पातायात चायेमाः । अनंलि पातायात ग्वलाक्क लिसं तयेगु याइ । च्वय्या म्हुतुपाखें व क्वय् प्यंपापाखे भतिचा ब्वराकी । क्वय्या ब्वय् मेगु पाताया चक्का तयाः प्वाः तिना बीसा म्हुतुया ब्व खुल्ला हे जुइ । क्वय्या ब्वय् पातायात चानाः दथुइ तःचाकःगु ह्वः छगू दयेकीसा छचाःख्यरं चिचीप्वाःगु ह्वःत दयेकी । हासि विशेष यानाः सिजःया दइसा चाया नं दइ ।

हुखा
थ्व थल बजां त्वनेत छ्यलीगु खः । बजां त्वनेगु इलय् लः तयेगु थलयात हे हुखा धाइगु खः । थ्व थल अप्वः धया थें ढलौटया दयेकातःगु दइसा गनं गनं नैंक्याःया नं दयेकातःगु खनेदु । थ्व थल दयेकेत ली खुयात नायेकाः साइजकथं थासाय् तयाः प्वंकी । थ्व थलया म्हुतु व ककु चित्याः जुयाः प्वाः भतिचा पिहां वयाच्वंगु दइ ।
क्वय्या ब्वयात चक्का बन्द यानातःगु दइ । बजांया कथियात दुछ्वयेत प्वाथय् अःखुं छकूचा नं पिकया
तःगु दइ ।