तःधंगु वा चीधंगु नेवाः वस्तीइ परम्परागत सांस्कृतिक ज्याझ्वःत न्ह्याकेत मू लँपु स्वयाः निकूत्या तजाःगु प्यकुंलाःगु थाय् दबू कथं दइ । सिथय् मन्दःपाः व दथुइ ल्वहं वा चिकं अप्पां सियातःगु थुज्वःगु दबुलिइ ल्यूनेपाखे नासः धकिं खानाः बाजं व म्ये हालीपिं पुचः च्वनेगु सुविधा दइ । दबुलिं नखः, जात्रा वा पर्व कथं ख्वाःपालं पुयाः परम्परागत द्यःप्याखंत ल्हुइकीगु जुइ । इलय् ब्यलय् लाय्कूपाखें नाय्खिं च्वयेकेत थुज्वःगु दबूयात छ्यली । नगरीय वासिन्दातय्गु निंतिं दयेमाःगु सुविधा व मनोरञ्जनया केन्द्र कथं बिचाः यानाः थुकथं दबूया व्यवस्था जुयाच्वंगु खः धकाः थुइकेफु । छगू कथं उच्च सांस्कृतिक चेत अले सुसभ्य सामाजिक संरचनाया चिं कथं दबूया अस्तित्व दयाच्वंगु खनेदु ।

नेवा बाजं
नेवाः तजिलजिइ सङ्गीतयात तःधंगु थाय् बियातःगु दु । सङ्गीतयात मनोरञ्जनया साधनकथं काइसां नेवाःतय् निंतिं सङ्गीतया छ्यलाबुला तसकं तब्या । प्याखं, ख्यालः, नाटक, भजन, जात्रा, नखः, पुजाय् जक मखु मनू मदुगु तसकं दुःखया इलय् नं नेवाःतय् बाजं थायेमाः, पुइमाः । नेवाः बाजंया धलः यक्व दुसा छता हे बाजंयात नं थाय्‌पतिकं नां पानाच्वंगु दु । नेवाःतय्‌सं अवसर व पर्वकथं थीथी इलय् थीथी हे कथंया बाजं थाइ, पुइ । नेवाः बाजं ज्वःलाःगु छुं छुं बाजं मेमेगु जातिं नं थानाच्वंगु दुसा मेगु जातिया छुं छुं बाजं नं नेवाःतय्‌सं थःगु बाजं परम्पराय् दुथ्याकातःगु खनेदु ।
छताजि हे बाजं नं ई ब्यःकथं ब्यागलं ब्यागलं बोल व तालय् न्यायेकीसा व हे अवसार व तालया बाजं नं त्वाःपतिकं ब्यागलं बोलय् थानाच्वंगु दु । बाजंया दयेकेगु व थायेगु पुइगु नेवाःतय्‌गु सीप व कला नं तसकं च्वछाये बहःजू । थुकिं नेवाःत सङ्गीतया ख्यलय् तसकं तःमि धयागु क्यं । दक्वं धयाथें नेवाः बाजं आपाः म्ह्व छ्यलाबुलाय् दनिसां तातालि, खिलुपा, ह्वं (ध्वाति) बाजं खंपिं स्यूपिं मदयाः किपातक हे मदयेक न्हनेधुंकूगु दुसा न्हापा खंपिंके स्यूपिंके न्यनेकने यानाः पिवांचाया किपा च्वःगु दु । मेखे लिपांगु इलय् परम्परागत नेवाः बाजं मखुगु तःता विदेशी बाजं नं नेवाःतय्‌सं थःगु परम्परागत व आधुनिक सङ्गीतय् माःकथं छ्यलाहःगु खनेदु । गथेकि हार्मोनियम, तबला, बेला (भ्वाइलिन), सितार, गितार, मेन्दोलिन, सरोद, यूकलेलि, ट्रम्पेट, क्लारिनेत, साय्‌क्सोफोन, कीबोर्ड, पखावज, ड्रमसेट, बंगो, कंगो, क्याजोन, चेलो, जिम्बे आदि । नेवाः बाजंयात अःपुक थुइकेत थीथीकथं ब्वथले फइ । गथेकि छ्यलाबुलाया ल्याखं, बाजनं सः पिज्वयेकेगु ल्याखं, सङ्गीतशास्त्रकथं, बाजंज्वलं पुचःया ल्याखं ।
छ्यलाबुलाया ल्याखं नेवाः बाजं निथी दु ।

नेवाःतय् कलात्मक सिर्जना व सम्पदा, संस्कृति विश्व समाजय् गुकथं छगू बिस्कं अले अतिकं सौन्दर्यचेत व दार्शनिक प्रतिक कथं धस्वानाच्वंगु दु, थ्व सकसियां निंतिं आकर्षक जुयाच्वंगु दु । नापनापं नेवाः पुर्खाया कला, कृति व सम्पदापाखें नेपाः देय्यात अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलय् विशिष्ट थासय् थ्यंकेत तिबः जूगु दु । थुकिया माध्यमं नेपाःया गौरव थहां वनाच्वंगु दु । विशेषतः नेवाःतय् देगः, चैत्य, बहाः बही, सतः, फल्चा अले मूर्तिकला व चित्रकलापाखें नेपाःया मौलिकयात न्ह्यब्वया ब्यूगु दु । अथे हे थःगु पहःया जात्रा पर्व व बाजं, प्याखं, संगीतया प्रस्तुतिपाखें नं नेवाःयात थःगु कथं म्हसीकेत तिबः जूगु दु । नेवाः पुर्खापिन्सं देगः व चैत्यया जःखः
छाय्पिया वयाच्वंगु स्वकुंलाःगु चन्द्रमा व सुद्र्यः दुगु गुगु ध्वाँय् खः थौं उकियात राष्ट्रियस्तरं नालाः नेपाःयात अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलय् बिस्कं म्हसीका बीगु नेपाःया राष्ट्रिय ध्वाँय् कथं ब्वयेका वयाच्वंगु दु ।

सारङ्गदेवकृत ‘संगीत रत्नाकर’ ग्रन्थय् ‘गीतं वाद्यं तथा नृत्यं त्रयं संगीतमुच्यते’ धकाः च्वयातःगु दु । अथे धयागु मे हालेगु, बाजं थायेगु व प्याखं हुलेगु स्वतां दुथ्याःगु न्ह्यब्वया हे संगीत खः । थ्व स्वता दुने नं मेया लिधंसाय् बाजं थायेगु व प्याखं हुलेगु जुइगुलिं मेयात सर्वश्रेष्ठ कलाकथं कयातःगु दु ।
संगीतयात थीथी विज्ञपिन्सं थुकथं नं परिभाषित यानातःगु खनेदु—
– भावना पिब्वयेगुलिसें बांलाःपहः व सामञ्जस्यता क्यनेकथं सः व बाजंया संयोजन यायेगु हे संगीत खः ।
– लय व धूनया सामञ्जस्यता क्यनेकथं थीथी सःया संयोजनयात संगीत धाइ ।
– थवंथवय् संयोजन दुगु सःया पुचःयात संगीत
धाइ ।
न्ह्याम्हेस्यां न्ह्यागु हे धाःसां आखिर भिंनिगू स्वरया माःहना हे संगीत खः । आरोह अवरोहया व्यवस्थित संयोजन हे संगीत खः । बाजं मथाःसां
प्याखं महूसां संगीतया सिर्जना जुइफु । आलाप, अलंकार तान सकतां संगीत खः । बाजं व प्याखनं याना संगीतयात थप आकर्षक जक यायेगु खः । व हे भिंनिगू स्वरं हलिमय् फुक्क संगीतया सिर्जना जुयाच्वंगु दु । व झिंनिगू स्वरयात हलिमय् थीथी संकेतं म्हसीकेगु यानातःगु दु ।
गथेकि ः सा रे ग म प ध नि, सी डी ई एफ जी ए बी, डो रे मी फा सो ला टी, स्ताफ नोतेसन । अन्य
नेवाः संगीतय् थीथी विधाकथं दाफा भजन, चचा (चर्या) मे, लोक मे, ऋतु मे, प्रहर मे, ज्ञानमाला भजन, जागरण मे, गजल, भजनथरी, आधुनिक मे आदि चलनचल्तीइ खनेदु ।