साहित्य ख्यलय् बुद्ध साय्मि कथं नांजाःम्ह बुद्धरत्न मानन्धरया जन्म मां पद्मकुमारी मानन्धर व बौ ज्यानबहादुर मानन्धरया कोखं ने.सं १०६४ स येँया चिकंमुगः त्वालय् जूगु खः । भाजु बुद्ध साय्मि नेपालभाषाया छम्ह नांजाःम्ह अग्रज आधुनिक कविया नापं समालोचक नं खः । मचाबलय् हे मां मदयाः पाजुपिंथाय् हुर्के जूम्ह बुद्ध साय्मिया न्हापां पिदंगु रचना मां मालाच्वना (सितु, १३ ने.सं १०८६) नांगु कविता खः । अथेहे थ्वय्कःया न्हापां पिदंगु कृति जि : जिगु वर्तमान (ने.सं.१०९४) कविता संग्रह खःसा थ्वयां लिपा पिदंगु मेगु कृति जिन्दगी : बँय् वाःगु हि : चेतनाया मि (ने.सं.१११७) कविता संग्रह ख ।
पुलांगु परम्पराप्रति तिब्र विद्रोह यानादीम्ह विद्रोही कवि कथं नांजाःम्ह बुद्ध साय्मिया जि जिगु वर्तमान दुने च्वंगु कविता मध्ये शहीदया मिखाय् शहीद दिवस छपु न्ह्यथनेबहगु कविता खः । थ्व कविताय् केवल परम्परा हनेत जक दँय् छक न्ह्याकाच्वंगु शहीद दिवसप्रति, तच्वःगु सम्बेदनात्मक ब्यंग्य यानादीगु दु । थ्वहे कृति दुनेया मेगु मां मालाच्वना धइगु कविताय् कवि बुद्ध साय्मिं मां खँग्वःयात हे विद्रोह व शंकाया मिखां स्वयादीगु दु । फुक्क मां मां हे जुइ मफुगु, फुक्क मस्तय्त छगू हे दृष्टिं स्वये मफुगु, गुकिं यानाः इतिहासय् थीथी कथंया घटना जूगु खँ लुमंकाः कविं धात्थेंयाम्ह छम्ह मां मालाच्वनागु खँ न्ह्यथनादीगु दु ।
कवि बुद्ध साय्मिया मेगु कविताकृति जीन्दगी बँय् वाःगु हि : चेतनाया मि दुने कविताय् कविं थः छम्ह समाजया परम्परायात कुंखिना याकःचा म्वानाच्वना धकाः तायेकादीगु दुसा छपु लँ मालाच्वना चिकिचाहाकःगु कविताय् परम्पराया रुपय् ल्वहंयात पुज्याना द्यः यायेगु परम्परायात बम बारुदं मुइकाः मेगु न्हूगु लँपु मालेमाःगु खँ प्वंकादीगु दु ।
कवि बुद्ध साय्मिं वर्तमाननाप ल्वानाः वर्तमानया समसामयिकताय् थःत चिनातयेत सिबें कयेकुंगु, भ्वाभःगु पंगःया विरोधय् असहमतिया सः थनाः कन्हय्या निंतिं छुं कुतः यायेमाःगु खँ कुलादीम्ह समसामयिक यथार्थताप्रति सचेत भविष्यप्रति आस्था तइम्ह कवि खः ।
नेपालभाषा काव्य ख्यलय् विद्रोही कविकथं स्थापितम्ह बुद्ध साय्मिया गद्य रचना कृति नं पिदंगु दु । कविता : थौंया मिखां गद्य कृति दुने कवि बुद्ध साय्मिं कवि तथा कविता सम्बन्धी थःगु धारणा नं यचुक ब्वयादीगु दु । कविता च्वयेगु नापं पासापिनिगु सफुलिइ समिक्षात्मक भूमिका च्वयेगु जक मखु कवि बुद्ध साय्मिं नेपालभाषाया थीथी संस्था व थीथी इलय् जूगु भाषिक साहित्यिक आन्दोलनय् सक्रियरुपं ब्वति कयाः थःगु मां भाय्या नितिं आपालं योगदान बियादीम्ह छम्ह अभियन्ता व भाषा न्ह्यलुवाः नं खः । थःगु जीवनया लिपांगु इलय् अर्थात् देशय् गणतन्त्रया स्थापना जुइधुंकाः नेवाःतय्गु प्रतिनिधिमूलक नेपाः पार्टिया प्रतिनिधित्वया यानाः वय्कः सांसद नं जुयादिल । थथे सांसद जुयादीबलय् वय्कलं थः याकःचा जूसां मातृभाषाया निंतिं सदनय् सः थ्वयेकेगु त्वःतामदी । थथे थ्वय्कःया ज्याया कदर स्वरुप थ्वय्कःयात नेपालभाषा साहित्य राष्ट्रिय पुरस्कार प्रदान याःगु दु ।