छ्यंगुलिं भुनातःगु बाजं
दुने फुस्लुगु सिँग्वं बाय् धातुया बाजंग्वःयात
छ्यंगुलिं भुनाः, छ्यंगूया हे तं सायेकाः, खौ इलाः माःगुकथं सुर पिज्वयेक बाजं दयेकेगु मजिमगाःगु नेवाः प्रविधि खः । सलंसः दँनिसें तःताजि सङ्गीत परम्परा दुपिं नेवाःतय् निंतिं बाजं दयेकेगु मजिमगाःगु प्रविधि खः । बाजं दयेके व भिंकेगु प्रविधि मदयेक सङ्गीतया परम्परा नं न्ह्याके थाकुइ । उकिं बाजं दयेकेगु प्रविधियात नेवाः सङ्गीत परम्पराया खने मदुगु छगू आधार खः धाःसां पाइ मखु । थुलि मजिमगाःगु ज्या जुयाः नेवाःतय्गु बाजं न्ह्याकेगु नासःपुजा गुथिया भ्वजय् बाजं दयेकीपिं बाजंकःमि कुलुयात नं भाग बीगु चलन दु ।
सिँ व छ्यंगूया बाजं दयेकीपिं नेवाः कःमि जातयात कुलु धाइ । उमिसं खिं, धिमय्, नगरा, दबदब आदि थीथी नेवाःबाजं दयेकी, भिंकी । लिपा वयाः सिँग्वंया थासय् ली, सिजः आदि धातुया बाजंग्वः नं दत । थ्व धातुया ज्या ताम्राकार जातिया कःमिपिन्सं याइसा थुकी छ्यंगुलिं भुनाः बाजं दयेकेगु ज्या कुलुतय्सं हे याइ । बाजं गुथिलिसे कुलु नं स्वानाच्वंगु दइ । बाजंकःमि कुलुयात हापं मकासे नासःपुजा भ्वय् छब्व बीमाः । थुकिया पलेसा कुलुं उगु गुथिया बाजं माःकथं दयेका व भिंका बी । यक्व ज्या (खर्च उप्वः तूगु) जूसा कुलुयात ध्यबा बीमाः, चिचीधंगु भिंकेज्या जक जूसा ध्यबा बी म्वाः । लिपांगु इलय् कुलु जातिं जक मखु मेमेगु जातियापिन्सं नं बाजं दयेकेगु, भिंकेगु व मीगु ज्या यानाहल । अले थथे भ्वय्या पलेसा बाजं भिंका बीगु ज्या मजुल । न्ह्याबलें मालकि ध्यबा पुलाः थः न्ह्याःथाय् बाजं दयेकेगु भिंकेगु चलन वल ।
बाजं दयेकेगु नेवाः प्रविधिइ बाजंग्वः दयेकेगु व छ्यंगूया ज्या यानाया निथी मूज्या दु । दुने फुस्लुं यानाः माःकथं सिँ बाय् धातुया बाजं ग्वः दयकेगु ज्या सिँकःमि बाय् धातुया ज्या सःपिं कःमिपिन्सं दयेकीगु खःसा उकियात छ्यंगुलिं भुनेगु, तं सालेगु व सुर तयेगु ज्या कुलु बाजंकःमिपिन्सं याइगु खः । चाया बाजंग्वः जूसा कुमाःतय्सं दयेकी ।
खौ दुगु छ्यंगूया बाजं थुकथं दयेकी ।
१. बाजं ग्वः दयेकेगु
२. बाजं ग्वलय् रंग पायेगु
३. छ्यंगू बालाया तं दयेकेगु
४. मथरि थायेगु
५. बाजंया म्हुतु प्वाः तीगु
६. तं सालेगु
७. द्यःनेया छ्यंगू बः चायेगु
८. खौ इलेगु
९. सुर तयेगु

दकलय् न्हापां बाजंग्वलय् रंग पाइ । माःकथं उकिइ बुट्टा बाय् द्यःया किपा नं च्वइ । वयांलिपा बाजंया म्हुतु दुगु बाय् साया छ्यंगुलिं प्वाःती । खौ इलेमाःगु बाजनय् द्यःने ख्वातुगु व तःलय् सालुगु निब्व छ्यंगुलिं फय् मज्वयेक प्वाः ती । खौ इले म्वाःगु बाजं जूसा छबः जक छ्यंगू दःसा गाः । द्यःनेया ख्वातुगु छ्ंयगू सिथं सिथं ह्वखनाः उकी सतुबतु थें चिपुगु प्यपु छ्यंगूबालां हिनाः प्वता (मथरि) दयेके माः । ह्वः प्वाःतिना तःगु छ्यंगूया निबालां घाकाः थाय्थासय् ह्वखनाः द्वहंया तःफिगु
छ्यंगूबालाया तं नं बाजंग्वः द्यःने सायेकी । बाजंया चाःकथं छ्यंगूया बां लुलकि द्यःनेया छ्यंगुलिइ सिथंसिथं छबाला जक ल्यंक दथुया छचाः ध्यना काइ । अले दुनेया सालुगु छ्यंगुलिइ माःकथं बःबः खौ इली । क्वखायेमाःगु बाजं जूसा निखेंया प्वताय् छ्यंगू बालाया घेरा घाइ । थ्व हे घेराय् पताः क्यंकाः बाजं थायेत क्वखाइगु खः ।
नेवाः बाजं दयेकेत खमारि, उत्तिस, सिँसौ आदि सिँ छ्यलीगु खः । दकलय् उप्वः उत्तिस जातया सिँयागु बाजं दयेकेगु चलन दु । खमारि सिँया बाजनय् दकलय् मध्यय् सः बांलाइसा सिँसौया बाजं दकलय् बल्लाइ । बाजनय् भुनेत सा, द्वहं, दुगु आदिया छ्यंगू छ्यली । भिंगु दबदब दयेकेत लुँब्यांया छ्यंगू माः । खौ इलेगु सालुगु
छ्यंगू दुगुया छ्यंगू व तं दयेकेत ख्वातुगु बल्लाःगु द्वहंया छ्यंगू माः ।
बाजं दयेकेगु प्रविधिया मू कःमि कुलु जाति खःसा बाजंग्वः दयेकेत ताम्राकार व कामी व मेमेगु जातिया सिँकःमित माः । अथे हे बाजं दयेकेत जीक थीथी जन्तुया छ्यंगू दयेकेगु ज्या सार्कि जातियापिन्सं याइगु खः । तबलाया बाँया (बाम) व मेमेगु चाया बाजंग्वः कुमाःतय्सं दयेकी । बाजनय् मिहिन बुट्टा बाय् द्यःया किपा च्वयेमाःसा थ्व ज्या पुंतय्सं याइ । परम्पराकथं छगू विशेष जातिं जक याइगु ज्या धकाः ब्वथला तःसां थौंकन्हय् ज्यासःपिं न्ह्यागु जातियापिन्सं नं थीथी ज्या यायेगु चलन वःगु दु । उकिं बाजं दयेकेगु नं विशेष जातिया जक ज्या मखये धुंकल । अझ लिपांगु इलय् बाजं दयेकेत माःगु उप्वः ज्वलं भारतं तयारी जुयाः वइगु जुयाः बाजं दयेकेगु ज्वलंया परम्परागत प्रविधि गुलिखे आः हे मसी धुंकल । परम्परांनिसें कुलु ज्या मयाःपिं बाजंकःमितय्सं परम्परागत नेवाःबाजं पाय्छिकथं दयेके भिंके मसःगु समस्या नं गनंगनं खने दया वयाच्वंगु दु ।
बाजं दयेकेत कुलुतय्सं छ्यलीगु ज्याभः थुकथं दु । १. लपे २. आभा ३. ल्वहंग्वः (शिला) ४. पेञ्चिस, ५. मुगः ६. बुरुस ७. स्यांगि ८. नकिं

बाजं ग्वः दयेकेगु
बाजं दयेकेत सिँ बाय् धातुया दुने फुस्लुंगु बाजं ग्वः माः । तबलाया बाम चायागु नं दयेकी । उप्वः थें नेवाः बाजंग्वः सिँयागु हे जुइ । थुकियात खमारि, उत्तिस, सिँसौ आदि सिमाया ग्वंयात दुने फुस्लुं यानाः बाजंया ताजि स्वयाः भ्वरि खायेक बाय् मखायेक दयेकी । न्हापा न्हापा मुगलं छ्यानाः हंचा व कतामं क्वानाः बाजंग्वःया दथु फुस्लुं याइगु खः । लिपा वयाः मेशिनय् चाःहीकाः बाजंग्वः दयेकेगु जुल ।
न्हापा न्हापा सिँया बाजंग्वः सिँकःमि ज्यासःपिं कामी जातियापिंसं, धातुया बाजं ताम्राकारतय्सं व चाया बाजंग्वः कुमाःतय्सं दयेकीगु खः । बाजनय् रंग पायेगु ज्या कुलुतय्सं याइसा बाजनय् मिहिन बुट्टा बाय् द्यःया किपा च्वयेमाःसा पुंतय्सं च्वइ ।
बाजनय् छ्यंगूया ज्या
बाजनय् भुनेत उप्वः थें सँ दक्व सुचकाः गंकातःगु सा, द्वहं व दुगुया छ्यंगू माः । दुगुया सालुगु छ्यंगू खौ इलेथाय् व बाजं थाइथाय् तइ । द्वहंया ख्वातुगु छ्यंगू बाला बाला कियाः बाजनय् सायेकीगु तं दयेकी । खौ मदुगु बाजनय् घ्वंसः वइगु माङ्काःपाखे भचा ख्वातुगु व तिसः वइगु नासःपाखे सालुगु छ्यंगुलिं भुनी ।
खौ मदुगु बाजनय् छबः जक छ्यंगुलिं भुनीसा खउ दुगु बाजनय् निबः छ्यंगुलिं भुनेमाः । द्यःनेया
छ्यंगू तःलय्यागु स्वयां भचा ख्वातुगु माः । द्यःनेया छ्यंगू सिथय् चिपुगु प्यपु छ्यंगूबालां सतुबतु थें नीकाः थाय्थासय् ह्वतय् दुछ्वयाः प्वता (मथरि) दयेकी । निबलं छ्यंगुलिं बाजंया म्हुतु त्वपुइक प्वाःतिनाः छचाःखेरं नकिं ताइ । वयांलिपा मथरि दुगु द्यःनेया छ्यंगुलिइ थाय्थासय् ह्वखनाः ख्वातुगु छ्यंगूबालाया तं सायेकी । तःलय्या सालुगु छ्यंगू खनेदयेक मथरि दुगु द्यःनेया
छ्यंगुलिइ दथुया छचाः ध्यना काइ । खौ मदुगु बाजनय् म्हुतुप्वाः तिनातःगु छबः हे छ्यगुलिंतुं पँबालायात तुइकाः बाजंग्वःया सिथय् प्वता दयेकीसा उकी हे तं सायेकी ।

खौ इलेगु
तःलय्या सालुुगु छ्यंगुली माःकथं सुर पिज्वयेकेत खौ इले माः । छ्वालि नौ, जा, सरेस, नँचुं, कँय्चुं आदि नच्चुक निनाः खौ दयेकी । थुकियात बाजंया
छ्यंगुलिइ माःकथं चाकलाक्क बः बः इली । खौ इलेबलय् सालुकेत ल्हातं इले धुनेवं स्यांगिं इयाः कायेमाः । खौ छबः इले धुनकि न्यागू खुगू मिनेत गंके माः । छबः खौ गनकि उकियात ल्वहंग्वलं बांलाक बुलेधुंकाः तिनि मेगु बः इली । थुकथं बाजंया सुरकथं च्याबःनिसें झिबः खौ इलेमाः । खौ बांलाक गनकि उकियात ल्वहंग्वलं चुल्लुक प्वाला प्वाला थीक छचाःखेरं बुली ।

बाजनय् सुर तयेगु
खौ दुगु छ्यंगुलिं भुनातःगु बाजनय् तं छ्वासुकाः व क्वातुकाः बाजंया सुर तइ । बाजनय् सुर थकाये माःसा तं क्वातुकेगु व मथरि दुथाय् तीजक ल्वहंग्वलं क्वय्पाखे दाइ । सुर क्वकाये माःसा तंया दथुइ मथरिइ क्वं च्वय्पाखे दाइ ।

बाजं दयेकेगु ज्याभः लपे
बाजं दयेकेत छ्यंगू ध्यनेत चु दुगु चन्द्रमा बांलूगु धाः दुगु नँया ज्याभःयात लपे धाइ । ल्हातं चु ज्वनाः माःकथं छ्यंगू ध्यनेत थ्व ज्याभः मदयेकं मगाः ।

आचा
बाजं दयेकेत छ्यंगू ह्वखनेत व मथरि थायेत च्वामुगु नँया ज्याभःयात आचा धाइ । ल्हातं चु ज्वनाः माःकथं छ्यंगू ह्वखनेत थ्व ज्याभः मदयेकं मगाः ।
ल्वहंग्वः (शिला)
बाजनय् बः बः खौ इलेबलय् चुलेगु ल्हाःपाय् न्ह्यंगु हाकुल्वहंया ग्वःयात ल्वहंग्वः (शिला) धाइ । बाजनय् खौ चुलेत व सुर थकायेत ल्वहंग्वः मदयेक मगाः ।

पेञ्चिस
बाजं दयेकेत छ्यंगू कत्ताक सालेत क्वात्तुक ज्वनेगु नँया ज्याभःयात पेञ्चिस धाइ ।

मुगः
बाजनय् माःथाय् नकिं तायेत छ्यलीगु ज्याभःयात मुगः धाइ ।

बुरुस
बाजंया सिँग्वलय् रंग पायेत व थीथी बुट्टा च्वयेत छ्यलीगु ज्याभः खः बुरुस ।

स्यांगि
बाजनय् बः बः खौ इलेबलय् ख्वातु मजुइक इया काइगु सालुगु चक्कु खः स्यांगि ।