खौ दुगु व खौ मदुगु निथी बाजं छगू हे जुइक खिपतं स्वानाः स्वखे थाइगु क्वताःखिं अजूचायापुगु पुलांगु नेवाः बाजं खः । नासःद्यःया जवं खवं च्वनीपिं नन्दि भिन्दिं नं थजाःगु बाजं थानाच्वंगु मूर्ति थासंथाय् दु । थ्व बाजंया क्वताः, पँय्ताःखिं, पञ्चतालखिं, पस्ताः, पस्ताःबाजं आदि नां दु । दापाखिं थें जाःगु (गनं मृदङ्ग धयातःगु) निखें खौ दुगु बाजंया पिनेपाखे दथुइ नाय्खिं थें जाःगु चीग्वःगु बाजंया नासः थस्वकाः चिनातइ । थ्व बाजं निपा ल्हातं ग्वतुकातःगु बाजनय् निखें बाय् धंकातःगु बाजंया छखे थाइगु खः ।
पँय्ताः खलः धकाः नं धाइगु थ्व बाजंया गुहालि बाजंकथं ताः, बभू व पँय्ताः (क्वताःलिसे पुइगु प्वंगा) खः । क्वताःया निगः बाजंलिसे स्वताजि गुहालि बाजं यानाः न्याताजि बाजं दुगु जुयाः थुकियात पञ्चताल बाजं धाइगु व दथुइ धस्वाका तइगु बाजं थायेबलय् क्वतानाः थायेमाःगु जुयाः थुकिया क्वताः धाइगु धकाः नं न्यनेदु । यलया गंप्याखं, बुंगद्यःया रथजात्रा, येँय् जनबहाःद्यःया रथजात्रा, पञ्जरां द्यःया जात्रा, येँयाः, सम्यक दानया दिपंकर जात्रा आदि जात्रापर्वय् क्वताःखिंया ज्वलं थायेगु परम्परा दु । थिमिइ गुंला धलंगुथिं न्यायेकीगु न्यकू जात्राय् नं न्यकू पुयाः क्वताःखिं थानाः देय् चाःहिलेमाः । बज्राचार्य गुरुपिन्सं थ्व बाजं पञ्चोपचार पुजाक्रियाया झ्वलय् अभिनय यानाः न्ह्यब्वया च्वंगु दु । थ्व बाजं गुगुं नं जात्रा पर्वय् दकलय् लिपा च्वनीगु खः । यलय् बज्राचार्य, शाक्य, येँय् शाक्य, कसाः व मेमेपिं उराय्तय्सं व भ्वँतय् साय्मितय्सं नं क्वताः थाना वयाच्वंगु दु ।
क्वताःखिंया छत्वाः बोल (भ्वँत)
ता घें ता घें तपुनापु तिं ता घें ता घें ३
तपुं नापुं तिं ता घें ता घें नि ता घें तिं घें तिं ता घें घें घें ३
घ्रा निधां गर जक धां धां धां नि धां गर जक धां ३
ख ता घें घें ता घें ता तपुं नपुं ता
तपुं नापुं ता तपुं नापुं ता ता घें ता घें ता घें
नेवाःतय् थःगु हे ऐतिहासिक थाय्बाय् दु, थुगु थाय्बाय्स आदिकालंनिसें च्वनावयाच्वंपिं नेवाःत थनया आदिवासी खः । प्राचीन इलय् नेवाःतय्त हे नेपाल जाति धाइगु खः । थुगु नेपाल जातिया नामं हे नेपाल देसया नां च्वंगु खः धैगु इतिहासकारपिनि धापू दु ।
नेवाःतय् आदिभूमिया म्हसीका नेपाल खःसां कालक्रमय् राज्यसत्ता विस्तारया झ्वलय् नेपाल देसया भौगोलिक लागा गबलें अतिकं तचाः जुयाः सँदेय्या कुति अले क्वदेय्या बंगाल व इलाहावादतक नं थ्यंगु खनेदु । तर नेपाल देय्या थातं न्ह्यानावंगु राज्यसत्ताया लागायात नेपालमण्डल कथं नालातःगु दु । छगू कथं थ्वहे राजनीतिक व भौगोलिक लागा नेवाःतय् ऐतिहासिक थाय्बाय् वा आदिभूमि खः ।
नेपाल देय् कथं नां म्हसीकेगु ज्या निद्वःदँसिबें न्ह्यः हे जुइधुंकल । लिच्छवि जुजु जयदेवया शासनकाल (ई. ७१२–७३३) य् येँया ज्ञानेश्वरय् धस्वाकातःगु शिलालेखय् दकले न्हापां नेपालमण्डल नां न्ह्यथनातःगु खः । अथेला ईस्वीया १५ औं शताब्दिपाखे च्वयातःगु नेपाल महात्म्य सफुतिइ नेपालमण्डलया भौगोलिक लागा स्पष्ट याना तःगु दु ।
थुगु सफुतिइ न्ह्यथनातःगु वर्णन कथं पूर्वया तामकोशीपारी रामेछाप, दुम्जा, पश्चिमय् त्रिशुली अले उत्तरपाखे सिलु क्षेत्र खःसा दक्षिणय् मकवानपुर, टिष्टुङ्ग, पालुङ्गतक नेपालमण्डल खः । मेगु हिमवत्खण्ड सफुलिइ च्वयातः कथं नेपालमण्डल लागा दुने ६४ शिवलिङ्ग दु गुगु दोलखा, रामेछाप, भ्वँत, धौख्यः, यल, ख्वप, येँ, मकवानपुर, रसुवा, नुवाकोट दुने लाः ।
प्राचीनकालय् न्ह्यानाच्वंगु पाञ्चाली शासन प्रणाली कथं थ्व स्थानीय स्वायत्तता दुगु राज्य व्यवस्था खः । थ्व ल्याखं यँेयात केन्द्र नालाः छगू मण्डलया स्वरुपय् यल, ख्वप, दोलखायात स्वशासित इकाई दयेकातःगु खः । उकिं नेपालमण्डल भौगोलिक लागा जक मखुसें स्वशासित शासन प्रणालीया छगू स्वरुप नं खः ।