मां ज्ञानलक्ष्मी व बौ द्रव्यधरया कोखं ने.सं १०२९ येँया तुंछेँ त्वालय् जन्म जूम्ह मोतिलक्ष्मी उपासिका साहित्य जगतय् एम.लक्ष्मी, श्रीमति मोतिलक्ष्मी, सुश्री मोतिलक्ष्मी, मोतिलक्ष्मी उपासिका आदि नामं थःत म्हसीकादीम्ह स्रष्टा खः । निबन्ध, प्रबन्ध, बाखं व कविताया ख्यलय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह मोतिलक्ष्मीयात नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् अप्वः थें निबन्धकार कथं म्हसीकेगु याः । ने.सं १०६८ इ वय्कःया तत्कालिन धर्मदूत पत्रिकाय् जन्म नांगु निबन्ध पिदन । थनंनिसें वय्कःया च्वसा थ्व ख्यलय् न्ह्याःगु खः । मोतिमाः (ने.सं १०७८), संघ (ने.सं १०८०), धौबजि ने.सं १११८) थ्वय्कःया पिदंगु निबन्ध /प्रबन्धया सफू खः । मोतिलक्ष्मी नेपालभाषाया छम्ह न्हापांम्ह मिसा निबन्धकार जक मखसे छम्ह प्रौढ गद्यकार नं खः । थ्वय्कःया गद्ययात नेपालभाषाय् धार्मिक गद्य व वैयक्तिक अनुभूतिमूलक गद्यया सेतु कथं कयातःगु दु । बौद्धधर्म व बौद्ध दर्शनया यथेष्ठ प्रभाव थ्वय्कःया निबन्धय् खनेदुसां थ्वय्कलं धार्मिक अन्ध परम्परायात मिखा तिस्सिनाः पालन यायेगु पलेसा आत्मचेतना खंगु व स्वअनुभूतिं प्राप्तगु ज्ञानयात थःगु निबन्धय् प्वंकेगु यानादीगु दु ।
मोतिलक्ष्मीं ल्हाः न्ह्याकादीगु मेगु विधा बाखं खः । थ्वय्कः नेपालभाषाय् आधुनिक बाखंया अभियन्ता जक मखसे नेपालभाषाया न्हापांम्ह न्हू बाखं (Modern short story) च्वमि नं खः । थ्वय्कःया ने.सं. १०६४स धर्मदूत पत्रिकाय् पिदंगु लँ बाखं नेपालभाषाया हे न्हापांगु न्हूबाखं जूगु दु । थ्व बाखं सिबें न्ह्यः वय्कयाः तत्कालिन शारदा पत्रिकाय् नं नेपाली भाषां निपु बाखं पिदने धुंकूगु खः । मोतिलक्ष्मी नेवाः सामाजिक परिवेशय् ब्वलंम्ह सुधारवादी युगया छम्ह स्रष्टा खः । थ्वहे कथं थ्वय्कःया बाखनय् सामाजिक कुरीति, कुसंस्कार, बालबिवाह, बहुविवाह, लैंगिक विभेद आदि प्रति विद्रोह, मिसा स्वतन्त्रता, मिसा शिक्षाप्रति आग्रह दु । तर थथे खया नं मोतिलक्ष्मी मिसापिंत अधिकारया निंतिं जक सचेत याइम्ह मखु उमिगु दायित्व बोध नं याकीम्ह स्रष्टा खः ।
मोतिलक्ष्मी नेपालभाषा साहित्यिक ख्यलय् न्हापां तत्कालीन धर्मदूत पत्रिकाय् चित्तपंछि (ने.सं १०६३) नांगु कविता पिकयाः कवयित्री कथं पिलूझाःम्ह स्रष्टा खःसा थ्वय्कःया कविता संग्रह चखुंचिया सर्वय् (ने.सं १११३) धाःसा आपालं लिपा हे जक पिदन । थः समकालिन मेपिं कविपिनिगु कविताय् थें थ्वय्कःया कविताय् नं स्वच्छन्दवादी रहस्यवादी प्रवृति हे हावि जूगु दु । विरह वेदना, मतिना, प्रकृति थ्वय्कःया काव्यया मूलभूत विषय जूगु दु ।
मोतिलक्ष्मीं साहित्य सिर्जना यानाः प्रत्यक्षरुपं नेपालभाषाया निंतिं गुलि ज्या यानादीगु खः व स्वयाः नं अप्वः अप्रत्यक्ष रुपं नेपालभाषाया निंतिं ज्या यानादीगु दु । वि.सं १९९७ सालय् चित्तधर लगायत नेपालभाषाया कविपिं जेलय् लाःबलय् जेलय् लाःपिं च्वमिपिंत सफू थ्यंकेगु, दाजु चित्तधर हृदयं जेलय् च्वयातःगु सफूया पाण्डुलिपियात छेँय् हयाः सारे यानाः सुरक्षित यानातयेगु, अथे हे कलाः मदुम्ह दाजु चित्तधर अचाकलिं गायाः सनेमफुसेंलि वय्कःयात माःगु तक सुसाःकुसाः यायेगुया नापं नेपालभाषाया परिषद्या कोषाध्यक्ष जुयाः परिषद्यात कःघायेगु ज्या यानादिल । थथे चित्तधर हृदययात महाकवि चित्तधर धकाः धस्वाकेगुली मोतिलक्ष्मीया देन म्हो मजू । अथेहे तःदँ तक नेपालभाषा मिसा पुचःया नकिं जुयाः मिसा तःकेहेँपिंत नं भाषिक साहित्यिक ज्याय् न्ह्यज्याकादिल । दाजुया इच्छाकथं थःपिं च्वनाच्वंगु छेँ थःपिं लिपा नेपालभाषा परिषद्यात च्वयाबीगु ज्या यानादिल ।
मोतिलक्ष्मीया थज्याःगु योगदानयात कदर यानाः थीथी संस्थां थीथी उपाधि देछायेगु व हनेगु याःगु दुसा नेपालभाषा परिषद्ं वय्कःया ८० दँ बुन्हि तःजिक हंगु दु । अथेहे वय्कःया नामं मोतिलक्ष्मी सिरपाः स्थापना याःगु दु।