कापः थायेगुु ज्यायात थाज्या धाइ । थ्व तामय् थाइ । कापः थायेत नेवाःतसें थःपिन्थाय् दुुगुु साधन श्रोतयात छ्यलाः तां दयेकातःगुु खः । पिनें दुुत हयातःगुु देशीतां व थनया तामय् यक्व पाःगु खनेदु ।
थाज्या थायेत न्हापां ताःहाकःगुु थासय् थाज्या यनेगुु याइ । थाज्या यनेत ३—४ मिटरति पाक निपुु निपुु भँय्कथि तियाः धंकी । जःखः निखे सिथय् गलं च्वानाः निपुु म्वःकी बल्लाक ती । का क्वल्हायेगुु ज्याभलय् ककाँय् क्वल्हानाः फेलुुखय् तयाः अंकुुसिं कताकाः भँय्कथिइ÷थाज्याकथिइ तक्यंकाः इरु थिरु जुुयाः थाज्या यनेगुु याइ ।
थाज्या यनेगुु का दयेकेत तीमां कपाय् तियाः यच्चुुकी । यच्चुुगुु कपाय्या कपी दयेकाः कपीद्यामय् तइ । कपी यक्व दत धायेव ञं हीकाः इताः वाये थें वानाः कपीया का दयेकी । थथे दयेकागुु कां तुुकि दयेकाः तुुकिथलय् तइ । कपी दयेके म्वायेक फ्यंगुुली क्वल्हाना तःगुु का तयाः नं तुुकि दयेकेगुु याः ।
थाज्या थायेत तांबाः निगः धंकी । थुुकी
दुुनेपाखे म्हुुसाःया निखे च्वतय् दयेकातइ सालय् दुुतछ्वयेत मे थें यानाः सिँच्वः पिकया गाः म्हुुयातइ ।
बेताःसिँ तयाः धलिमय् व थामय् काकाः छधी जुुइका तइ । तांया च्याकुु झिकुुति न्ह्यःने बल्लाक की छकी तानातइ ।
थाज्या यनाः भँय्कथि नापं तुलाहइ । थुुकियात थाज्या थाइथाय् न्ह्यःने च्वंगुु कीयाथाय् तइ । तांखिपःया छच्वतं किलय् तक्यंकाः थुुकी बिषेशकथं चिनाः मेगुु च्वः तांबालय् चिनाः कसय् जुुइकी । थाज्या काया च्वः क्वका य् दुुतछ्वइ । थ्व ज्या यायेत निम्ह जाइ । छम्हसिनं क्वकाय् बालाकथि तयाः का बी, मेम्हसिनं द्वँकथिं कताकाः साली । का दक्वं क्वकाय् दुुतयंके धुुन धायेव हाथाय् स्वानातःगुु लाय्पतिइ दुतछ्वयाः च्यापुु झिपुु च्यापुु झिपु काया पुुँइचा पुुँइचा दयेकाः म्हुुसालय् काकाः कापः थाइ ।
कापः थाइबलय् हाथा संकूूपतिं क्वता तीबलय् क्वका च्वय् क्वय् जुुयाः यकाया दथुुं दइगुु खालि थासं तुुकि तयातःगुु थूूचा इरुथिरु जुुइकथं छ्वयाः तीका तइ । हाथाया तःलय् क्वगः तयाः बल्लाका तइ ।
क्वकाया प्यखेया च्वतय् नं खिपः छपुु छपुु चिनातइ । च्वय्पाखेया च्वः भत्तुुइ स्वाकातइ, क्वय् पाखेया च्वः क्वताय् स्वाकातइ । थ्व हे खिपःया माध्यमं क्वता तियाः क्वका थतक्वत याइ ।
कापतय् फ्वः थकाये माःसा क्वकापतिइ बाला तयाः थकाइ । का गनाः
चजक बुुत धाःसा का स्वानाः क्वँय् थकुुतिं छ्यनाः थकुुलिं मः इली ।

अंकुुसि
थाज्या यनेगुु कथि । पुुचा लाइ । छखे च्वतय् अंकुुस थें यानातःगुु नतूचा छत्वाः तियातइ । फ्यलुुखय् थाज्या यनेगुु का तयाः नतूूया अंकुसं कताकाः भँय्कथी क्यंकाः थाज्या यनी ।

ककाँय्
कायागुु प्वाँय् । तःकाँय् जुुइ । थाज्या यनेत फ्यंगुुली तयाः का क्वल्हायेगुु ज्याभलय् तुुलाः चिचीचा पुुँइ यानाः स्वपुुँइ प्यपुुँइ दयेकी । फ्यलुुखय् कापुुइँ तयाः थाज्या यनी ।

कपीद्यां
कपी तयेगुु सिँया थल । म्हुुकुछिति हाकः व क्वलाछिति ब्या जुुइ । च्वय्या सी खाँस कयाः
न्ह्याके जीक पुुसा तयातइ । थल छगलं बुुत्ता कियाः बांलाका तइ ।

कपी
तीमां तियाः यच्चुुसे च्वंकाः त्याचा त्याचा चिंक दयेकातःगुु कपाय् । ञं हीकाः इताः वाये थें वानाः का दयेकी । थुुगुु का तुुकी तुुलाः थाज्या थाइबलय् तिका तयेगुु याइ ।
का क्वल्हायेगुु ज्याभः
का पाचुुकेगुु ज्याभः । चिकिचाग्वःगुु फ्यंगूू थें यानाः दयेकातइ । त्याः फ्यलू ग्यछि जक जुुइ । ककाँय् फ्यंगुुली तयाः का पाचुुकाः चिचीचा पुुँइ यानाः थुुकी तुुली ।

क्वँय्थकू
थाज्याका छ्यनेगुु थकूू । थाज्या थाथां वनीबलय् थाज्या यनाहःगुु थाज्याका गनं गनं देदेतनाः स्वःगुु थें जुुयाच्वन धायेव क्वँय् थकुुलिं छ्यनाः पाचुुकी ।

क्वका
थाज्या का दुुतयंकेत बल्लाःगुु कायागुु दरालि थें यानाः दयेकातःगुु ज्याभः । ३ फितति हाकः व ४—५ इञ्चति ब्या जुुइक १÷२ इञ्चति ब्या दुुगुु बःचाफिगुु तिं बाय् पंया बालायागुु फ्रेम थें यानाः दयेका तइ । च्वय् क्वय्या बालाय् छलांगुुति पाक ह्वःचात खनातइ । बालाय् कां हिनाः व हे का च्वं क्वय् क्वं च्वय् यानाः ह्वतय् दुुतछ््वयाः दरालि थें च्वंक थानातइ । थाज्या थायेत दरालि ह्वतं थाज्याका छपुु छपुु दुुत छ्वयातइ । कापःया ब्या हिसाब यानाः दथुुइ लाकी ।

क्वगः
हाथा बल्लाकेत हाथाया तःलय् तइगुु सिँ । तग्वः जुुइ मखुु । हाथासिकं भचा तब्या जुुइ । हाथा सालाः कापः थायेबलय् तिका काकेत थुुकिं बल बी ।

क्वता (पाउदान, डण्डाचा)
सिँपौया बाला । थाज्या थायेबलय् क्वका थत क्वत यानाः यंकाः छकः क्वय् छकः च्वय् लाकेत तुुतिं क्वतेलेगुु सिँया बाला । बुुत्ता कियाः बांलाकाः तुुति झ्वास्याक मवंक तये छिंकातइ । न्ह्यःनेया च्वतय् दथुुइ ह्वः छह्वः खनाः खिपःया छखेया च्वः थ्व ह्वतय् चिनाः भचा च्वय् ल्ह्वना तइ, मेगुु च्वः क्वकाय् क्वय्या च्वतय् तन्कय् जुुइक चिनातइ । माथंचा थायेत जूूसा निगूू जक तइ । पुुन्तूूू थायेत प्यंगूू तइ । क्वता ग्वःगूू तल क्वका नं उलि हे तइ । क्वता क्वतेलेबलय् अजः बजः यानाः त्यली ।

गल
पुुलांगुु नँया ज्याभः । छखे च्वामुुइ । थाज्या यनेबलय् थाज्याकथि तीत थुुकिं प्वाकः दयेकी । सिथय् जवंखवं तानाः म्वःकीया नं ज्या काइ ।

ञं
कपाय्यागुु का ज्यानाः का तुुलेगुु ज्याभः । ञं त्वाकःया जवपाखे निखें कुुनय् साः ह्वः दयेकाः थुुकी निथासं साः कयातःगुु ञंबाः धंकाः कसय् याइ । ञंबाःया दथुुं भचा च्वय् पिचायेक ह्वः खनाः सिँया धुरा छपुु ह्वालुुक तयाः तचाःगुु लताँइ चाः थें ज्याःगुु सिँया चाः दयेकाः कसय् जुुइक तयातइ । न्ह्यःनेपाखे भचा धुुरा पिकयाः उकी ञंख्वाः तयाः कसय् यानातइ । खवपाखे दथुुइ निथाय् साः ह्वः खनाः उकी नं ञंबाः धंकी । थुुगुु ञंबालय् बं भचा च्वय् पिचायेक ह्वः खनाः नतूचा छपुु ह्वालुुक तयातइ । लताँइ चाः व नतुली माय्कां क्यंकाः ञंख्वाःया ह्वतय् ह्यकूू दुुतछ्वयाः ञं हीकी ।

ञंख्वाः
ञंया न्ह्यःनेया ब्व । २’’ ब्या ४’’ हाकः व १’’ फि दुुगुु बुुत्ता कियातःगुु सिँबाला । निखें ह्वः दइ । छखेया ह्वः ञंया लताँइलय् स्वानातइ । मेगुु ह्वतय् ह्यकूू तइ ।

ञंत्वाकः
ञं धंकेगु सिँ । १ १÷२’ हाकः १’ ब्या व २” फि दुुगु सिपौ । प्यकुुनय् नं साः प्वाकः म्हुुयातइ । जवय् निगः खवय् निगः साः कयाः ञंबाः धंकी ।
ञंबाः
ञंत्वाकःया प्यकुुनय् धंकीगुु सिँ । पिनेपाखे भचा लितं वाकातइ । जवपाखेया ञंबालय् च्वय्पाखे ह्वः दयेकाः लताँइ व खवपाखेया ञंबालय् क्वय् नतूचा तयातइ ।

तांखिपः (तिसाखिपः)
कापः थायेत थाज्या यनाः भँय्कथि नापं तुुलाः हःगुु कायागु छखेया च्वः तामय् तयाः बाकि दुुगुुयात न्ह्यःनेया किलय् तक्यंकाः कसय् जुुइक चीगुु खिपः । खिपःया छच्वतं थाज्या यनाहःगुु भँय्कथी हितुु हिनाः चिनातइ । मेगुु च्वः तांबालय् ची । कापः थाये सिधःलिसे म्हुुसालय् तुुलीबलय् गुुलि तुुल उलि ग्यछि हिनातःगुु खिपः फ्यनाः का त्वःती । गात धायेव हानं अथे हे ची । थुुकियात तिसाखिपः नं धाइ ।

तांबाः (तांसिँ)
तांया निखे जवंखवं धंकातःगुु बल्लाःगुु सिँ । च्वय् व क्वय् धलिमय् तक स्वाकाः मसंक काकातइ । थुुकी दथुुं भचा क्वय् साःह्वः थें दयेकाः दथुुइ मे पिकया तइ ।

तिका
यकाय् ब्यथां तयाः हाथां दायाः काकीगुु
का । का तुुलातःगुु तुुकि थूूचाय् तइ । हाथा संकुुपतिं छकः जवं छकः खवं थूूचा छ्वयाः का तयेगुु याइ ।

तीमा
कपाय् तीगुु ज्याभः । धनुुस आकार जुुइक चाःतुुइके छिंगुु छलांगुुति बाला दुुगुु बल्लाःगुु पंबाला । दथुुइ भचा तबाला यानाः जवंखवं भचा चिपुु यानातइ । निखें च्वतय् ह्वःचा छह्वः छह्वः खनातइ । बल्लाःगुु माय्का छपुुया निखेया च्वः निखें ह्वतय् चिनाः तन्कय् जुुइक कसय् यानाः बालाया निखेयां च्वः भचा चाःतूू थें जुुइका तइ । काय् कपाय् तक्यंकाः ल्हातिं काय् झतका बियाः कपाचय् च्वंगुु धू हायेकेगुु याइ ।
तुुकि
का तुुलातःगुु चिकीचापुुगुु न्हाय्पं कथिया कुुचा । दरु जुुयाः ३ इञ्चति हाकः जुुइ । ञंया नतूचाय् तयाः का तुुली । थूूचाय् तुुकि तयाः तिका तयेगुु याइ ।

तुुकिथल
तुुकि तयेगुु चायागुु थल । च्वलाक्वलाछि ब्या व म्हुकुुछि हाकः जुुइ । ४ इञ्चति जाः जुुइ । बुुत्ता तयाः बांलाका तइ । तुकि प्याकेत लः भचा भचा तयातइ ।

थकूू
बुरुस थें ज्याःगुु ज्याभः । थाज्या थाइबलय् थाज्या यनाहःगुु का देदेतनाः स्वःगुु थें जुुयाः क्वँय् थकुुतिं छ्यनाः का पाचुुकीबलय् का चमबुुकेत थुुकिं मः इली ।

थाज्या यनेगुु
फ्यलुुखय् का तयाः अंकुुसिं कताकाः भँय्कपिइ का क्यंकाः थाज्या का दयेकेगु । स्वम्ह प्यम्ह च्वनाः इरुथिरु जुुयाः यनेगुु याइ । निम्ह ध्वदुुइबलय् छम्ह क्वछुुनाः मेम्हसित वने छिंकाबी । क्वछुुइबलय् छकः छखें छकः मेखें वःम्ह क्वछुुइगुु याइ मखुु । न्हापालाक गुुखें वःम्ह क्वछुुत न्ह्याबलें उखें वःम्ह हे जक क्वछुुइगुु यायेमाः । अथे मयात धायेव थाज्या थाइबलय् का स्वयाः चजक बुुइ ।

थूूचा
सिँयागुु ज्याभः । म्हुुकुछिति हाकः जुुइ । दथुु फाला चिंकाः तुुकि तयेछिंक गाःचा दयेका तइ । गाःचाय् जवंखवं सिँ छत्वाःचा पिकयाः तुुकिया निखें ह्वतय्
दुुतछ्वयाः ह्वालुुक तये छिंकातइ । जवं खवं भचा भचा चिपुु जुुइकाः च्वका च्वामुुसे च्वंकाः पिचुका तइ, छ्याकःबुुकः जुुइ मखुु । थाज्या थाइबलय् थुुकी तुुकि तयाः हाथा संकुुपतिं छकः जवं छकः खवं छ्वयाः तिका तयेत ज्या काइ ।

द्वँकथि
थाज्या यनाहःगुु का क्वका व लापतिइ दुुतछ्वयेत का सालाः कायेगुु कथि । छखेपती नँया तार छत्वाःचा तयाः का सालेत क्वलः लुुइकातइ ।

फ्यंगूू
ककाँय् तयाः का फ्यनेगुु ज्याभः । म्हुुकुुछि व कुुछि ब्या दयेक १ इञ्चति बाला दुुगुु पं बालां निगूू रिङ्गचाः थें यानाः दयेका तइ । निगुुलिं चालय् छगूूनाप मेगुु क्रस जुुइक पं बाला निबाला तयातइ । क्रस जूथाय् स्यःकथि छपुु कसय् जुुइ ज्वलं निगुुलिं बालाय् पिचायेक ह्वः दयेका तइ । तचाःगुु क्वय् व चिचाःगुु च्वय् लाकाः पाछि पाछि पाक कुुछिति हाकःगुु मेगुु पं बाला खुुबालां निसें च्याबाला तयाः ग्वः ज्याइ । दथुुया ह्वतय् स्यःकथि तयाः फ्यंगूू त्वाकलय् धंकाः फ्यंगूू हीकेगुु याइ ।

फ्यंगूूत्वाकः
फ्यंगूू धंकेगुु त्वाकः । दथुुइ प्वाकः म्हुुयाः गाःवंका तइ । सिँयागुु जूूसा भचा तग्वः यानाः झ्यातुुका तइ । ल्वहंयागुु जूूसा प्यं माथं वंकाः च्वय् ह्वःयाथाय् ग्वः मुुंकातइ ।

फ्यलू
ककाँय् तयाः थाज्या यनेगु ज्याभः । च्वला क्वलाछि व क्वलाछि ब्या दयेक छलांगुु ति बालाया निगूू रिङ्गचाः थें दयेकी । निगुुलिं रिङ्गचाःया दथुुइ क्रस यानाः मेगुु निबाला पंबाला कसय् जुुइक तयातइ । क्रस जूूथाय् दथुुइ नतूचा छपुु ह्वालुु ज्वलं ह्वः दयेका तइ । निचाः निखे तयाः म्हुुकुुछिति हाकःगुु प्यबालां निसें खुुबाला पंबालाचाः तयाः कसय् यानाः ग्वः दयेकी । दथुुइ नतूचा दुुतछ्वयाः च्वकाय् चुुकूू तयातइ । प्वःपाखे ज्वनेछिंक पिकयाः सिँया चुु तयातइ ।

बाला
द्वँ वयेकेगुु सिँबाला । क्वलाछिति हाकः व निलांगुु ति बाला जुुइ । पिचुुसे च्वंकातइ । कापतय् द्वँ वयेकेत क्वकापती थ्व बाला तयाः द्वँ वयेकी ।
बालाकथि
का दुुकायेत क्वका व लाय्पती भर बीत तइगुु कथि । १ इञ्च बाला व क्वका पाय्हाकः यानाः दयेका तइ । थुुकी भर कयाः क्वकाय् का छ्वयेत अःपुुकी ।

बेताःसिँ
तांबाःयात छधी यायेत तइगुु सिँ । धंकातःगुु तांबाः थाज्या थाइबलय् उखेथुुखे मजुुइकेया निंतिं धलिमय् व थामय् स्वाकाः बेताःसिँ तयाः कसय् जुुइका तइ ।

भँय्कथि (थाज्याकथि)
स्वकुुति दुुगुु बःचापुुगु स्यल्लाःगुु तिंकथि । गौ पिचुुक सुुनातइ । थाज्या यनेत ३—४ मिटरति पाक छथाय् निपुु निपुु ती । थुुकी क्यंकाः थाज्या यनी ।

भत्तु
तामय् तयातइम्ह सिँयाम्ह झंगः । क्वता तियाः क्वका थत क्वत याइबलय् क्वका कसय् जुुइकातयेत कां चिनाः जवंखवं धलिमय् खायातइ । त्वाःया नापं व न्हिप्यनय् चिकिचा ह्वय्क ह्वः निह्वः खनातइ । निथाय् ह्वतय् निगू क्वकाया च्वय्या च्वतय् खिपतं चिनाः क्वका सायेका तइ । माथंचा थायेत जवंखवं निम्ह जक भत्तुु तइ । क्वका नं निगू जक तइ । पुन्तुं थायेत जवय् निम्ह व खवय् निम्ह यानाः प्यम्ह तइ । क्वका नं प्यंगूू हे तइ ।

माय्का
तुु नीक निलातःगुु बःचापुुगुु का । ञंया लताँइ चालय् व नतुुली हिनातःगुु कापतय् क्यंकाः फाय्नबेल्ट थें यानाः लताइँ हीकाः नतुुली तुुकि तयाः का तुुलेगुु याइ ।

म्वःकी
थाज्या यनीबलय् सिथय् ताइगुु की । दुुछियां थाज्याकथिया भर थुुकिं कायेका तइ । थ्व की बल्लाकेया निंतिं बल्लाःगुु सिँ, पं बाय् नयागुु गल नं तायेगुु याइ ।
म्हुुसाः (बिथि)
कापः तुुलेगुु २ह२ इञ्च ब्या व फि दुुगुु सिँ । निखें च्वतय् २ इञ्चतिया ह्वः दयेका तइ । थाये सिधःगुु कापः थुुकी तुुलाः च्वतय् च्वंगुु ह्वतय् तांबालाया मे दुुतछ्वयाः तन्कय् जुुइक कसय् यानातइ ।

लाय्पौ
थाज्या थायेगुु ज्याभः । ३ फितति हाकः व ४ इञ्चति ब्या यानाः १÷२ इञ्चति बाला यानातःगुु बल्लाःगुु पं बाला बाय् धातुुं फ्रेम थें यानाः दयेकातःगुु ज्याभः । च्वय् व क्वय्या बालाय् छलांगुुति पाक ह्वःचात तयातइ । थ्व ह्वतय् माय्का बःपुुगुु तिंबाला बाय् धातुुया बाला दरालि थें जुुइक तयाः कसय् जुुइका तइ । क्वकां पितहःगुु का थ्व दरालि ह्वतं दुुतछ्वयाः तांबालय् कसय् याइ । का दुुतछ्वये धुुंगुु लाय्पौ हाथाय् तयाः थाज्या थाइ ।

स्यःकथि
फ्यंगू धंकेत फ्यंगूूया दथुुइ तइगुु बल्लाःगुु सूूसिँया कथि । त्वाकलं भचा च्वय् भचा पाः तयाः फ्यंगूूया ह्वतय् कसय् जुुइकातइ । त्वाकःया प्वालय् ह्वालुुकी ।

हाथा
लाय्पौ तयाः थाज्या थायेगु सिँ । लाय्पौ छपौ न्ह्यंक च्वय् क्वय् खाँस कयाः फ्रेम थें दयेका तइ । तःलय् क्वगः तयातइ । तिका तक्वपतिं सालाः कापः थाइ ।

ह्यकूू
श्रीसाया सिं दयेकातःगुु कथि । क्वलाछि हाकः जुुइ, पुुचा लाइ । छखेपती च्वामुु थें जुुइ, मेखेपाखे भचा पाचुु थें जुुइका तइ । ज्वनेबलय् नाइसे च्वनी । च्वामुु पाखेया च्वः ञंख्वालय् च्वंगुु ह्वतय् दुुतछ्वयाः ञं हीकी । कसय् धाःसा जुुइ मखुु । हीके भचा मसल धायेव चुुलुु बिनाः लिहां जक वइ ।

जातः
मचाबुइबलय् ज्योतिषं ग्रह, राशि स्वयाः जातः च्वइ । उगु जातलय् मचाया ज्यूताः भिं जुइमा,
सुथां लायेमा, मंगल जुइमा धकाः गनेद्यःया किपा च्वकी । गुम्ह गुम्हेसिनं गृह मातृका बा लोकेश्वरया किपा नं च्वकू । थ्वया लिसें थीथी बां (बुट्टा) च्वयाः छाय्पाः नं याकू ।

इहि
मिसामचा न्हय्दँनिसें गुदँया इलय् इहि यायेगु चलन दु । थुबलय् सलाःपाः व म्वःकी च्वकी । चाया सलाःपातय् स्वस्ति च्वइगु व मचाया छ्यनय् म्वःकी छुकीगु खः ।

कय्तापुजा
मिजंमचाया कय्तापुजा याइबलय् छेँय् पलिइ चक्रया चिं च्वयाः पलिइ ती । अले छचाःलिं अष्टमंगल तयेगु याइ ।

इहिपाः
लुखा दुवाः
इहिपाः याइबलय् मिजंया छेँय् मूलुखाय् भमचा दुकायेत लुखादुवाः च्वयाः तिकी बा लुखाय् च्वये छिंसा लुखाय् हे च्वकी । थ्व बौद्धतय्थाय् लुखा फुसय् पंचबुद्ध (अक्षोभ्य, अमोघसिद्धि, बैलोचन, अमिताभ व रत्नसम्भव) च्वइसा वया नापनापं अष्टमंगल नं च्वइ । अले लुखाया जवय् खवय् च्वं क्वय् वाउँभत्तु, मिखा व कलश च्वइ । थ्व शैवतय् थाय् पंचबुद्धया थासय् गनेद्यः, व्रम्हा, सरस्वति, शिव पार्वती, विष्णु लक्ष्मी व कुमार च्वयेगु याइ ।

मरिकसि
इहिपाः याइम्ह मिजंपाखें भमचिया छेँय् मरिकसि यंकेगु चलन दु । थ्व मरिकसि चायागु थलय् (कसिइ) अष्टमंगल व मेमेगु बां नं छाय्पीगु याइ ।

ज्याःजंक्व
नेवाःतय्गु छेँय् सुं मनू ७७ दँ ७ ला ७ न्हुया साइतय् ज्याःजंक्व यायेगु चलन दु । थथे जंक्व याइबलय् ‘जंक्व पौभाः’ च्वकेगु याः । जंक्व याइगु थासय् छचाःख्यरं झिगू दिशाय् (पूर्व, पछिम, उत्तर, दक्षिण, इसान, बायव्य, आग्नेय, नैरित्य व च्वय् क्वय्या झिगू दिशाय्) झिम्ह दिकपाल (रक्षक)या दसिकथं कलश वा ध्वाँय् च्वइ । अथे हे गुंगः चाया कलशय् नवग्रहया चिं च्वइ । थुकथं हे च्यागः चाया कलशय् अष्टमंगल च्वइ ।
मू कलशकथं शैव समुदायय् तग्वःगु चाया कलशय् गनेद्यः, कुमार व शिवशक्ति च्वकीसा बौद्ध समुदायय् गनेद्यः व नीलवज्र च्वकी । थथे हे प्यंगू दिशाय् चतुर महाराज धकाः प्यम्ह द्यःया किपा नं ब्वइ । थुकी १) खड्ग महाराज २) चैत्य महाराज ३) बेण (विणा) महाराज ४) ध्वज (ध्वाँय्) महाराज दुथ्याः । थुपिं थीथी द्यःपिन्सं ल्हातिइ ज्वनातइगु ज्वलं खः । नेवाः समुदायय् मनू ७७ दँ ७ ला ७ न्हु दुकुन्हु न्हापांगु जंक्व यायेगु व अथे हे उम्ह मनूया आयुकथं निक्वःगु, स्वक्वःगु व प्यक्वःगु जंक्व यायेगु नं चलन दु । उगु चलनकथं जंक्व याइबलय् पुंतय्सं थीथी किपाज्वलं च्वयाबी ।
उगु ज्वलनय् मूकथं चाया कलशय् १) मू कलश २) अष्टमंगल ३) लाखे लसिं ४) तुयुम्ह नाग ४) फं दुम्ह नाग ५) सिन्हःमू ज्वलान्हाय्कं ६) गनेद्यः, ७) सलाःपाः च्वइसा भ्वँतय् १) लुखा दुवाः २) धिकाः ध्वाँय् ३) फय्गं ४) अष्टमंगल ५) चतुमहाराज ६) फलिंद्यः ७) म्वःकी ८) न्हय्म्ह
सल (न्हापांगु जंंक्वय्) ख) न्हय्म्ह हँय् (निक्वःगु
जंक्वय्) ग) प्यम्ह सल (स्वक्वःगु जंक्वय्) घ) च्याम्ह गरुड च्वइ । थुपिं ज्वलंलिसें बौद्धतय्सं पुलुइ विश्वबज्र च्वकाः तइसा शैवतय्सं पुलुइ त्रिशूल च्वकाः तइ ।

म्वःकी
थ्व छेँया पलिइ च्वय् तीगु म्वःकी खः ।

जंक्व खः
थ्व जंक्व खतय् जवंखवं वाउँम्ह सल च्वयाः छचाःलिं थीथी किपा च्वयाः छाय्पीगु खः ।

बौख्वाः
छेँय् छेँय् शान्ति स्वस्ति यायेत इलय् ब्यलय् बौख्वाः तयाः पुज्यायेगु व वयात दुवातय् वा छ्वासय् वाये यंकेगु याइ । बौख्वाः तुयुगु भ्वँतय् हाकुगु व ह्याउँगु उं जक छ्यलाः सादां च्वयेगु याइ । बौख्वाः तयेबलय् उकी लिसें म्वःकी नं तइ ।
झिम्ह दिकपालया दसिचिं
१) पूर्वय्– इन्द्र – बज्र चिं
२) पश्चिमय्– बरुण – नागचिं
३) दक्षिणय्– यम – यमदंद
४) उत्तरय्– कुबेर – गदा चिं
५) इसान कुलामय्– शिव – त्रिशुल चिं
६) वायुव्य कुलामय्– वायु – ध्वाँय् चिं
७) नैऋत्य कुलामय्– दैत्य – खड्ग
८) आग्नेय् कुलामय्– अग्नि – ज्वालाचिं
९) च्वय् (अघः)– चक्र चिं
१०) क्वय् (उघः) – कमन्दल
तःधंगु थासय् यज्ञ याइगु जूसा छगू दिशाय् छम्ह दिकपाल कापतय् च्वयाः खायेगु याइ । अले झिगः चाया कलशय् झिम्ह थीथी दिकपाल च्वयाः यज्ञ मन्दःया छचाःख्यरं दिशा मिले यानातइ । छकू तःकूगु कापतय् मन्दः च्वयाः उकी थीथी दिशाय् कथहं थीथी दिकपाल च्वयातयेगु नं याः ।
अष्टमातृका किपा च्वज्या
तःधंगु पुजाय् अष्टमातृकाया किपा च्वयाः ब्वयेगु पुज्यायेगु याइ । अष्टमातृका (अजिमा)या लिसें भैरव (आजुद्यः) नं च्वयेगु याः । १) भैरव २) काली ३) बाराही ४) इन्द्रायणी ५) ब्रम्हायणी ६) रुद्रायणी ७) वैष्णवी
८) महालक्ष्मी ९) कुमारी

नवग्रह किपा च्वज्या
ग्रहशान्तिया लागि नवग्रहया दसिचिं च्वइ । गथे
१) आदित्य – ह्याउँगु पलेस्वां
२) सोम – तुयुगु पलेस्वां
३) मंगल – खड्ग
४) बुध – जःमू माः
५) बृहस्पति – सफू
६) शुक्र – कमन्दल
७) सनि – खड्ग
८) राहु – चन्द्र सूर्य
९) केतु – खिपः
पंचबुद्धया चिं च्वज्या
बौद्धतय् पुजाय् पंचबुद्धया दसिचिं च्वयाः तइ ।
वंचुम्ह– अक्षोभ्य – पूर्व दिसाय् – वज्र चिं – किसिं
वाउँम्ह– अमोघसिद्धि– उत्तर दिसाय्– विश्ववज्र चिं –गरुद
तुयुम्ह– वैलोचन – दथु दिसाय् – चक्रिचिं – सिंह
ह्याउँम्ह– अमिताभ– पछिम दिशाय्– पलेस्वां चिं– म्हय्खा
म्हासुम्ह– रत्न सम्भव – दक्षिण दिसाय् –रत्न चिं – सल

ख्वाःपाः दयेकेगु
नेवाःतय् तजिलजिइ ख्वाःपाः प्याखंया तःजिगु मू व थाय् दु । थ्व थीथी द्यःपिनि गं प्याखं, दीप्याखं, महाकालि प्याखं, भैलः प्याखं, नवदुर्गाया गंप्याखं, काति प्याखं, लाखय्, पुलुकिसि, सवःभुक आदिया ख्वाःपाः दयेकाः उकी थीथी उंनं छाय्पिइगु खः । थौंकन्हय् थ्व सर्वसाधारणयात देश विदेशया पर्यटकतय्त थीथी कथं दयेकाः मिइगु नं याः ।

उपचारय् पुंज्या
सुं मनू म्हं मफइबलय् चीग्वःगु चाया ग्वंपचाय् नाग च्वयाः ध्वंप्वालय् पुँइ हायेगु याइ । अथेहे बांख्वाः च्वयाः दुवातय् बौ वायेगु याइ । सुयां म्हय् छचाःलिं जनाकै (ज्वःनागं न्याःगु कै) वइबलय् म्हय् कैलय् सिंहया म्हुतु लाकाः कै नुनाच्वंम्ह सिंह च्वकेगु याइ ।

जात्राय् पुंज्या
रथ जात्रा
येँय् चौलाथ्व अष्टमी (चैत दशैं) खुन्हु जनबहाःद्यःया रथ साली । यंलागाः चतुर्दशि व यंला पुन्हि (येँयाःपुन्हि)बलय् कुमारी, गनेश, भेलुया रथ साली । यलय् बछलाथ्व पारुखुन्हु बुंगद्यः रथय् तइ ।
ख्वपय् भैलःखः व नकिं खः सालिइ थथे द्यःया रथ साले न्ह्यः रथया घःचालय् मिखा च्वइ । अथे हे घःमालय् भैलःद्यःया ख्वाः च्वइ । थथे पुँनं रथय् मिखा मकंकूतले रथ साली मखु ।

येँयाः पुन्हिबलय्
येँया पुन्हिबलय् येँय् थीथी द्यः ब्वयेगु याइ । गथे वंघलय् आजुद्यः व बाका भैलः, हनुमानध्वाखा लाय्कुलिइ हाथाद्यः (मरुइ यमाद्यःपिं) ब्वइ । इपिं द्यः ब्वये न्ह्यः इपिं द्यःयात मिखा कंकेगु ज्या याइ ।

पौभाः च्वज्या
नेवाःतय्गु पौभाः हलिमय् नांजाः । थ्व थीथी तान्त्रिक द्यःपिनि किपा विशेष सिप व कला छ्यलाः च्वइगु खः । थ्व विशेष कापतय् थीथी अस्तर तयाः(क्यानभास दयेकाः) थुकी पौभाः किपा च्वइगु खः । नेवाःतय् गुथि, पज्रां व तःजिगु पुजाय् पौभाः ब्वयेगु याइ ।
थीथी किपा च्वज्या
मनूया किपा, थाय्बाय्या किपा, थीथी नखःचखः, जात्रा व नेवाःतय्गु थीथी तजिलजि न्ह्यब्वइगु किपा च्वयेगु चलन दु । थुपिं थीथी देगःया अंगलय् व लाय्कू बा तखागु छेँया अंगलय् किपा च्वयेगु याः ।
थुपिं किपा आधुनिक चित्रकलाया शैलीं क्यानभास बा भ्वँतय् किपा च्वयाः छेँय्छेँय् ब्वयेगु याः । थुपिं बांबांलाःगु किपा देस विदेशय् पर्यटकतसें न्यानायंकाः हलिमय् नेवाः किपा व तजिलजिया प्रचार जुयाच्वंगु दु ।