अंशुवर्माकालया धातुकला
मानाङ्क सिक्काधुंकाः नेपाः धातुकलाया न्हापांगु प्रमाणित विवरण राजा अंशुवर्माया पालय् जिर्णाेद्धार याःगु चाँगुनारायणया स्वर्णपत्र अभिलेख खः । उगु अभिलेखय् नारायणया मूर्तिइ च्वंगु कवच जिर्ण जूगुलिं मेगु न्हूगु कवच दयेकाः तःगु चर्चा यानातःगु दु । थुकथं नेपालय् ईश्वीया स्वंगूगु, प्यंगूगु शताब्दीइ हे धातुया मूर्ति दयेकेधुंकूगु अनुमान यायेछिं ।

अपचरन बागीश्वर (जेतवर्ण महाविहार, ख्वप)
भिंmनिगूगु–भिंmस्वंगूगु शताब्दीया धातु मूर्ति मध्यय् ख्वपया जेतवर्ण महाविहार (कुथुबही) य् दुगु अपचरन बागीश्वरया द्वादश भुजाधारी मूर्तिइ लुं सियाः अनेक कथंया बहुमूल्य रत्नं सिंगार यानातःगु दु । लगभग क्वलाछि व प्यलांगु हाकःगु थुम्ह द्यः नेपाःया सुन्दर कलाकृतिया दसुकथं न्ह्यब्वया तःगु दु ।

अवलोकितेश्वर (हिरण्यवर्ण महाविहार, यल)
यलया हिरण्यवर्ण महाविहार (क्वाःबहाः)या प्यकुनय् गुंगू व झिगूगु शताब्दीइ दयेकातःगु धातुया सुन्दर आर्यावलोकितेश्वरया मूर्ति तयातःगु दु । थुपिं धातुया मूर्ति भारतया अजन्ताया गुफा नं. १ य् दुगु बोधिसत्व पद्मपाणि लोकेश्वरया मूर्तिनाप ज्वःलाःगु खनेदु । नेपाःया आकर्षक सुन्दर मूर्ति मध्यया छगू मूर्तिकथं थुुपिं मुर्तितय्त नालातःगु दु ।
निगू (२) तहया पद्मपीठ द्यःने त्रिभंग मुद्राय् दनाच्वंगु, द्विभुजी बोधिसत्वया शरीरय् लं व तिसाज्वलं म्हो जक दु । मूर्तिइ म्हया क्वय्या ब्वय् खुसिइ लःया तरंग थें वसः खनेदु । नापं म्हया च्वय्या ब्व धाःसा खुल्ला हे दु । निपा तुतिया दथुइ वसः क्वय् तकया गुजिं यानाः मूर्ति झन् सुन्दर व आकर्षक खनेदुगु जुल । थुम्ह बोधिसत्वया जं क्वय्या भागय् स्वंगू तहया गाच्वः हिनाः खवपाखे गां चिनातःगु खनेदु । थथे चिनातःगु गा भ्यलें लुयाः प्यंक्वय् तक आकर्षककथं कुहां वयाच्वंगु खनेदु ।
अथे हे मूर्तिया म्हया देय्पापाखे छद्के कथं गा चिनातःगु गथः देय्पा तुतिया खम्पातक खनेदु । गुकिया द्यःने थःगु ल्हाः तयातःगु दु । जव ल्हाः क्वय् क्वकायाः म्हालपतिंचा व सिखापतिंचा छुं भचा तब्या यानाः ल्हाःपा चकंकाः वरद मुद्राय् च्वनाच्वंगु खनेदु । थथे अवलोकितेश्वरया नाडीइ चिचीधंगु बाला, गःपतय् यज्ञोपवित, खम्पाय् तक थ्यंगु बोधिमाला, न्हाय्पनय् पुष्प कुण्डल व छ्यनय् मुखः पुयातःगु दु । चिप्वाःगु म्हुतु, चिपुगु न्हाय्, पुस्तगु न्यताः व तग्वःगु कपाः नापं बोधिसत्वया मिखां अर्ध उन्मिलन अवस्थाय् कनाच्वंगु खनेदु । मूर्तिया ल्यूने च्वंनिसें क्वय्तक ज्वालावलीयुक्त आधार दयेकातःगु थुगु धातुया मूर्ति नेपाःया धातुकलाया उत्कृष्ट नमूनाकथं नालातःगु दु ।

इन्द्र (सेन्ट्रल आर्ट म्युजियम वासिङ्गटन)
भिंmस्वंगूगु शताब्दीया मेगु छगू बांलाःगु नेपाःया धातु नमूना मूर्ति इन्द्रयागु नं खः । थुगु मूर्ति अमेरिकाया सेन्ट्रल आर्ट म्युजियम वासिङ्गटन थ्यना च्वनेधुंकूगु दु । थुगु धातुया मूर्ति बनौट तालमान पाय्छिकथं खनेदु । थुगु मूर्तिया कपालय् मूर्तिकारं तप्यंक सिन्हः तिकेया पलेसा ध्वः सालाः सिन्हः तिकातःगु दु ।

खदिरावती तारा
भिंmस्वंगूगु शताब्दीया छगू न्ह्यथने बहःगु खदिरावती ताराया धातुमूर्ति थौंकन्हय् अमेरिकाया फिलाडेल्फिया म्युजियम अफ आर्ट पेन्सिलभानियाय् दु । थ्व तारा गुंगूत्या इञ्च तःधिकःगु मूर्ति खः । खदिरावती ताराया मेगु नां हरित तारा खः । ललितासनयुक्त थुगु मूर्तिइ जव ल्हातिं पद्म, पुष्प व खव ल्हातिं निलकमल धारण यानातःगु दु । तर थुगु मुद्राया वरद मुद्राजनित जव ल्हाःयात अनावश्यक तपाः व ताःहाकः यानातःगु दु । गुकिं थ्व गुंगू वा झिगूगु शताब्दी धुंकाःया मूर्तिया लक्षण क्यनाच्वंगु दु ।
जटाधारी लोकेश्वर (चक्र महाविहार)
अंशुवर्माया पालय् दयेकूगु प्राचीन सुन्दर धातुया मूर्ति मध्यय् जटाधारी लोकेश्वर (मीननाथ)या मूर्ति नं झीगु न्ह्यःने दु । थुगु प्राचीन मूर्ति यल, चुकबहाः, तंगलय् सुरक्षित दु । लगभग एक, डेढ हात हाकः व मुखाकृत सलक्क व सुन्दर खनेदु । प्रत्येक दँ बछलाय् मत्स्येन्द्रनाथ बुगंद्यःया रथजात्रा नापं जटाधारी लोकेश्वर (मीमनाथ) नं रथजात्रा यायेगु चलन दु ।

जुद्ध शमशेर (रुद्रवर्ण महाविहार, यल)
वि.सं. १९९० सालया तःभुखाचय् लानाः दुनावःगु यलया महाबौद्ध चैत्य दयेकेगु झ्वलय् ध्यबा मगानाः राज्ययाके त्यासा तकं कायेमाःगु जुल । देगः दने क्वचायेकाः श्री ३ जुद्ध शमशेरं जिर्णोद्वार जूगु देगः अवलोकन याःवल । देगः बांलाक पुनःनिर्माण जूगु खनाः श्री ३ जुद्ध शमशेरं राज्यया त्यासा फुक्क माफ यानाब्यूगु जुल । थथे त्यासा माफ यानाब्यूम्ह श्री ३ जुद्ध शमशेरयागु छगू धातुया प्रतिमा दयेकाः दरबारय् लःल्हाः वन । प्रतिमा लःल्हायेगु झ्वलय् प्रधानमन्त्रिं प्रतिमा थःनाप ज्वःमलाः धकाः लित बियाहल । वयां लिपा प्रतिमा रुद्रवर्ण महाविहार यलय् पलिस्था यात ।

भिंmन्यागूगु शताब्दीया विष्णु मूर्ति
ईश्वीया भिंmन्यागूगु व भिंmखुगूगु शताब्दीइ नेपालय् फुस्लु जुइक धालय् यानाः दयेकातःगु विष्णुया धातुमूर्ति म्यूजियम अफ फाइन आर्टस् बोस्टनय् संग्रह यानातःगु दु । जँ चित्याः नापं मिसाख्वाः वःगु थुगु धातुया मूर्ति चीधं व आकर्षक खनेदु । समभंग मुद्राय् दनाच्वंम्ह मूर्तिया च्वय्या भागय् वस्त्र मदु । अले क्वय्या भागय् वस्त्र दु । बोस्टनया म्यूजियमय् दुगु नेपाःया धातुमूर्ति विष्णु छगू आशनय् दनाच्वंगु दु । सिरय् मुकुट, गःपतय् कण्ठहार व ताःहाकःगु यज्ञोपवित, न्हाय्पनय् तिसा, ल्हाःया लप्पाय् अलंकृत केयुर व नाडीइ बाला न्ह्यानातःगु दु । मूर्तिया जँनिसें तुतिया पुलितक भ्यसेंलुइक गाच्वः हिनातःगु दु । च्वय्या जवंखवंया ल्हातिइ चक्र व गदा जुइमाःकथं मूर्तिइ कुचा मदुगु जुयाः प्रस्ट खने मदु । मूर्तिया क्वय्या निपा ल्हातिइ धाःसा क्रमशः पद्म व शंख ज्वनातःगु प्रस्ट खनेदु । बोस्टनया म्यूजियमय् दुगु विष्णुया धातुया मूर्तिया मुक्कं आकर्षण धयागु वसः खः । मूर्तिइ दुगु वसः बांलाकेया नितिं मूर्तिइ जनी हिनातःगु दु । प्वाःया त्यपुचा लिक्कसं गुजिलुइक कुहां वयाच्वंगु व तुतिया ग्वालिच्वसं निपा तुतिया दथुइ यखानाच्वंगु खनेदु । थुगु विष्णुया धातु मूर्तिइ निपा खम्पाया निखेपाखें वसःया गुजि कुहां वयाच्वंगु तसकं आकर्षक खनेदु । जँ चिपुगु कथंया छाति पुष्ट जू । थय्क स्वयेबलय् थुगु विष्णुया मूर्ति छम्ह मिसाया मूर्ति थें च्वं ।

नरेन्द्रदेव
न्हय्गूगु शताब्दीया जुजु नरेन्द्रदेवं बुद्ध अंकित कम्मरपेटी चीगु धयागु कथन दु । नापं नरेन्द्रदेवया पालय् नेपाः वःम्ह चिनिया यात्री वान सुनसेया वर्णनकथं न्हय्तँ जाःया राजप्रसाद कैलाशकुट भवनय् सिजःया पौ नापं थाय्थासय् लुँया मकरकृति व सिजःया हे हिति दु धयागु वर्णन यानातःगुकथं नं उगु इलय् धातुया मूर्तित प्रशस्त दयेधुंकल धयागु याउँक हे अनुमान यायेछिं ।
नेपाःया कलाय् गुप्त शैलीया प्रभाव
थुगु युगय् हिन्दू सभ्यता व संस्कृतिया विकास आपालं जूगु खनेदु । धर्म, कला व वास्तुकलाया विकास व न्हूगू पौराणिक ग्रन्थ च्वयेगु ज्या थुगु युगय् आपालं जूगु खनेदु । नेपाःनाप नं गुप्ततय्गु स्वापू अनेककथं जूगु खनेदु । तत्कालीन इलय् नेपाःया कलाय् नं गुप्ततय्गु प्रभाव आपालं लाःगु खनेदु । ईश्वीया न्यागूगु शताब्दीइ दयेकातःगु नेपाःया कला व नमूनाय् गुप्तकालीन कलाशैलीया आपालं प्रभाव दु । भारतीय कला केन्द्रं तत्कालीन इलय् उगु कला नेपाःयात स्यनाबिल वा नेपाःया कलाकारतय्सं भारतीयनाप ज्या यायेया नितिं भारत वनाः अज्याःगु कलाकृति निर्माण यात धयागु थौंतक नं स्पष्ट मजूनि । (क्रेमरिस १९६४ ः २३०) तत्कालीन युगय् दयेकातःगु भारतीय गुप्तकला नापं समानता दुगु नेपाःया कला नमूनाय् यज्ञोपवितया प्रयोग जूगु, म्हया क्वय् जक वस्त्र छ्यलातःगु, स्वाभाविकता खनेदुगु, अर्ध क्वकंगु मिखा व आंगिक अनुपातया मेल थें ज्याःगु गुण थुकी खनेदु । वास्तवय् धायेगु खःसा तात्कालीन गुप्त कलाय् गुंगू विशेषता दु । अप्वः धया थें प्रायः प्राचीन नेपाःया कलाशैलीइ अथे हे खनेदु । हनुमानध्वाखाया नासःचुकय् कालियदमन मूर्ति, तिलगंगा व लाजिम्पाटया विष्णुविक्रान्त नापं लिच्छविकालीन अनेक मूर्तित थुगु हे कलाशैलीइ दयेकातःगु खनेदु ।
नेपाःया कलाय् मथुरा शैलीया प्रभाव
प्राचीन इलंनिसें भारतीय क्षेत्रपाखें वयेवने याइगु व बसाइसराइ जुइगुलिं नेपाःयात केन्द्रविन्दुया कथं कयातःगु दु । उकिं नेपाः व भारतया निगू देय् दथुया सांस्कृतिक स्वापूनापं कलाया विकास नं जुइगु अस्वाभाविक मखु । थुगु हे हुनिं यानाः प्राचीन इलंनिसें नेपाःया कला व भारतवर्षया थीथी थाय्या विकसित कला छगू हे कथंया खनेदु ।
प्रारम्भिक लिच्छविकालीन नेपाःया कलाय् कुषाणकालीन मथुरा कला शैलीया प्रभाव लाःगु खनेदु । द्यःया मूर्तिइ च्वय्या ब्वय् खाली व क्वय्या ब्वय् जक वस्त्र, ततःपागु न्हाय्पं, न्हाय्पनय् कुण्डल, यज्ञोपवितया अभाव जूगु व तुतिइ ततपाःगु कल्ली न्ह्याकातःगु शैलीया मूर्ति दयेकेगु धयागु हे मथुरा शैलीया प्रभावकथं कयातःगु दु ।
नेपाःया प्रारम्भिक लिच्छविकालया कलाय् नं थथे हे विशेषतां जायाच्वंगु खनेदु । गुकी मध्यय् यलया च्यासःहितिइ दुगु गजलक्ष्मी व हाँडीगामय् च्वंगु (थौंकन्हय् राष्ट्रिय संग्रहालयय् संग्रहित) राजपुरुषया भग्न मूर्ति मथुरा कला शैलिं दयेकातःगुया छगू दसु खः ।

नेपाःया कलाय् मौर्य शैलीया प्रभाव
मौर्य कला शैली भारतवर्षया पुलांगु कलाशैली खः । थ्व शैली उलि परिस्कृत मजूगुलिं यानाः थुगु शैलीया मूर्तित आकर्षक खने मदुसां भारतबर्षय् थुगु शैलीया प्रभाव आपालं क्षेत्र वा थासय् लाःगु खनेदु । शुङ्गकालीन मूर्तिकलाय् तक थुगु कलाया प्रभाव लाःगु खनेदु । नेपाःया मूर्तिकलाय् धाःसा मौर्यकलाया प्रभाव लाःगु खने मदु । भारतया मौर्यकलाया विकास ईशापूर्व १८७ निसें ईशापूर्व ३२३ तक माने यानातःगु दु । थुगु इलय् नेपालय् किराँती शासन व्यवस्था जुयाच्वंगु खः । निगू देय् दथुइ बांलाःगु स्वापू नं खनेदु । तर उगु इलय् दयेकूगु मूर्तित नेपालय् लुया मवःगुलिं यानाः नेपाःया कलाय् मौर्यकला शैलीया प्रभाव गुलि लात धयागु व्याख्या यायेत थाकु । अथे खयां नं लुम्बिनी कपिलवस्तु क्षेत्रय् पुरातात्विक उत्खनन् याःबलय् लुयावःगु कलावस्तुयात अनुसन्धानं प्राग्मौर्यन शैली व मौर्यन शैलीया वस्तु धकाः नालातःगु दु । तिलौराकोट क्षेत्रय् पुरातात्विक उत्खनन् यानाः लुयावःगु मृण्मय (तभचचबअयततब) मिस्तय्गु मूर्ति नापं मेमेगु मृण्मय मूर्तियात मौर्यकला शैलीयागु धकाः नालातःगु दु । थुकिया लिसें लुम्बिनीया कपिलवस्तु क्षेत्रय् लुयावःगु अशोक स्तम्भत मौर्य शासकतय्सं हे पलिस्था यानातःगु खः ।

प्रज्ञापारमिता (बिक्रमशिल महाविहार, येँ)
भिंmनिगूगु–भिंmस्वंगूगु शताब्दीया धातु मूर्ति मध्यय् बिक्रमशिल महाविहार येँय् दुगु लुं सियातःगु प्रज्ञापारमिता धातु मूर्ति सुन्दर कलाकृतिया नमूनाकथं न्ह्यब्वया तःगु दु । नामसंगीतियात बोधिसत्व व ध्यानी बुद्ध वैलोचनया अवतारकथं नं कयातःगु दु । दोहोरो पद्मासनय् फ्यतुनाच्वंम्ह झिका ल्हाः दुम्ह नामसंगीतिया धातु मूर्तिया म्हय् क्वय्या भागय् वस्त्र, तुतिइ आकर्षक स्वां, बुट्टा युक्त कल्ली, नाडीइ बाला, ल्हाःया लप्पाय् केयुर, गःपतय् कण्ठहार, न्हाय्पनय् कुण्डल व
छ्यनय् मुखः पुयातःगु दु । आकर्षक मुखःया च्वय्च्वंगु ब्वय् स्तुपाकार स्वरुपय् क्यनातःगु दु । प्रज्ञापारमिताया झिकाः ल्हाः मध्यय् निका ल्हाः वितर्क मुद्राय् दु । निका ल्हातिं पात्र ज्वनातःगु दु । निका ल्हातिं पात्रय् छुं प्वंकाच्वंगु दु । नापं च्वय् पाखेया निका ल्हातिं छुं सामाग्री ज्वनाच्वंगु थें दु । नापं निका ल्हाः छ्यंया च्वसं नमस्कार मुद्राय् तयातःगु खनेदु । क्वकंगु मिखा, चिप्वाःगु म्हुतु, सर्लक्क च्वंगु न्हाय्, तःग्वःगु कपाः,
छ्यनय् पुयातःगु मुखःया ल्यूने च्वय्पाखे चीधं जुयावंगु प्रभामण्डल स्वरुपया आकृति दयेकातःगु दु । थुगु धातुया मूर्तियात मध्यकालीन कलाया नमूना कथं कयातःगु दु ।

भृकुटी
नेपाःया म्ह्याय्मचा भृकुटिं भोटया जुजु स्रोन् चन् गम्पोनाप जूगु इहिपाःया झ्वलय् नेपाःया चिंयात क्वसःकथं अक्षोभ्य बुद्ध, मैत्रीय बोधिसत्व, आर्यतारा नापनापं थीथी धातुया मूर्ति नं ज्वनावन धैगु कथन दु । थुखे भृकुटीया तिब्बत आगमनय् बौद्ध धर्म नापनापं नेपाःया धातु मूर्ति कला नं म्हसीका बिल धयागु मि हाङ सेङ च्याङया कथन दु ।

मल्लकाल
मल्लकाल वा मध्यकालय् धातु मूर्तिकलाया आपालं विकास जूगु खनेदु । थुगु कालय् थीथी विशेषतां जाःगु धातुया मूर्तिया बनेज्या तकं जुल । मध्यकालया धातु मूर्तिकलाय् पाल कलाशैलीया प्रभाव व नेपाःया कलाकारिताया सम्मिश्रण जूगु खनेदु । मध्यकालया धातु मूर्तिकलाय् तन्त्रया आपालं प्रभाव लानाः थुगु युगय् आपालं ल्हाः व ल्हातय् ज्वँसा (आयुध) ज्वनाच्वंपिं नापं थीथी अलंकारयुक्त व अश्लील धातु मूर्ति तकं दयेकातःगु खनेदु । तर उगु अश्लील धातु मूर्तित अश्लील प्रदर्शनया निंतिं मखसे तान्त्रिक विधानकथं दयेकातःगु खः । थथे मध्यकालया धातु मूर्तिइ ताःहाकःगु ख्वाः (मुखाकृति) ततःग्वः, ताःहाकः व थस्वःगु मिखायुक्त ख्वाः, न्हाय्पनय् कुण्डल, गःपतय् माः, ल्हाःया लप्पाय् केयुर, नाडीइ बाला न्ह्यानातःगु खनेदु । च्वय् च्वकालूगु अग्निज्वालावलियुक्त प्रभामण्डल, पुलिं च्वय् भ्यलुक गाच्वतं हिनातःगु, शरीरया क्वय्या भागय् जक वसः, लचकदार शरीर हे आदियुगया धातु मूर्ति कलाया थप विशेषता खः । मुखः पुयातःगु मूर्तिइ धाःसा निपा न्हाय्पंया ल्यूनेसं छुं भचा थहांवःगु बुट्टा तयेगु चलन खनेदु । थथे हे थुगु कालया धातु मूर्तिकलाय् अलंकरणयात तसकं महत्व बियाः
छ्यलातःगु खनेदुसां मूर्तिइ आंगिक अनुपातय् धाःसा बेमेल खनेदु । अथे जुयाः थुगु युगया धातु मूर्ति स्वाभाविकता नाप थ्यंके फयाच्वंगु मदु ।

महिषसम्बर (छाउनी म्युजियम, येँ)
भि‌ंmखुगूगु व भिंmन्हय्गूगु शताब्दीया प्यम्ह न्ह्यथनेबहःगु सम्बरयागु धातुया मूर्ति नेपाःया छाउनी म्युजियमय् दु ।
क) थुगु महिषसम्बरया मूर्ति निकु हाकःया दु । मूर्तिया छ्यं महिष (मेय्)यागु व वया नापं दुगु च्यागः
छ्यंत धाःसा महांकालया थें खनेदु । थुगु मूर्तिया सुइप्यका (३४) ल्हाः व भिंmखुका (१६) तुति दु ।
थुगु धातुया मूर्तिइ जवपाखेया तुतित सिबें खवपाखेया तुतित धेय्चुइकाः तालमानय् सन्तुलन यानातःगु खनेदु ।
ख) निगूगु महिषसम्बरया हे आकृति व शैलीइ मेगु चीधंगु महिषसम्बरया धातु मूर्ति नं दु । थुगु मूर्तिइ मूलगु छ्यं महिषया हे जूसां छ्यं स्वंगू तहया दु । न्हापांगु तहकथं प्यंगः छ्यं निगूगु तहय् प्यंगः छ्यं व स्वंगूगु तहय् छगः छ्यं दु । अथे हे मूर्तिया प्रमुख ल्हाःकथं प्यका दु । मेमेगु नीच्याका ल्हाः दु । प्रमुख ल्हाःया जव ल्हातय् बज्र व खव ल्हातय् कतृपात्र दु । अथे हे तुति धाःसा प्यपा जक दु ।
ग) स्वंगूगु सम्बर नरसिंहसम्बर खः । थुगु धातु मूर्तिया हाकः छकु व क्वलाछि दु । थुगु मूर्तिइ जगल्ताधारी सिंहया छगः जक शिर धारण यानातःगु दु । सिंहया म्हुतुं न्हासय् थीक मे पिकया तःगु दु । मूर्तिया ल्यं दुगु म्ह मनुष्याकृतिकथं दु । थुगु धातुया मूर्तिइ भिंmखुकाः ल्हाः दःसां निपा जक तुति दु । मूर्तिया मूलगु जवगु ल्हातिं माः ज्वनाच्वंगु दुसा देय्पागु ल्हातिं नरमुण्डा ज्वनातःगु दु ।
घ) थ्व मूर्ति शक्ति सहितया बृषसम्बर खः । वृषया अर्थ द्वहं (थुसा) खः । अथे जुयाः नं थुगु सम्बरया छ्यं बृषया हे तयातःगु दु । तर शैली धाःसा अन्य सम्बरकथं खनेदु । थुम्ह सम्बरया शक्ति धाःसा साधारण मिसाया रुपय् दु । थुगु मूतिइ मूर्तिकारं तालमानकथं आपालं कामुकता प्रदर्शन यानातःगु दु । मूर्तिया फुक्क अंगं आलिङ्गनया प्रवल इच्छा यानाच्वंगु कथंया कलां छाय्पियातःगु दु । अथे हे थुगु मूर्तिया शक्ति नं पुरुषया आलिङ्गनय् विलिन जुयाच्वंगु अवस्थाय् खनेदु ।

मानाङ्क
धातुकलाया प्रविधि विकासया झ्वलय लिच्छवि कालया जुजु मानदेव प्रथमया पालय् निष्काशन जूगु धातुया धालय् यानातःगु सिक्का हे नेपाःया न्हापांगु धातुया सिक्का खः । सिक्काया अग्र भाग सिंह आकृति व पृष्ठ भागय् पलेस्वां ल्हातिइ ज्वनाः पलेस्वानय् च्वनाच्वंम्ह लक्ष्मीया आकृति दु । थुगु सिक्का नेपाःया धातुकलाय् सर्वप्राचीन प्रमाणित नमूना थ्व हे मानाङ्क मुद्रा खः ।

लिच्छविकालया प्रारम्भिक युगयागु छुं नं धातु मूर्तिया नमूना लुयावःगु खने मदुनि । अथे जुयाः उगु युगया धातुकला गथे खः धयागु बारे प्रस्ट प्रमाण व तथ्य मदु । तर ईस्वीया न्यागूगु शताब्दीया धातुया म्वहः व न्हय्गूगु व च्यागूगु शताब्दीपाखे धाःसा धातुया मूर्तित लुयावःगु खनेदु । थुगु इलय् लुयावःगु धातुया मूर्ति अति सुन्दर व अति आकर्षक खनेदु । थुगु युगया थीथी धातुकलाय् गुप्तकलाया छुं छुं प्रभावत लाःगु खनेदु । नापं थुगु कलाय् नेपाःया थःगु हे मौलिकपन व कलात्मक नमूनात नं न्ह्यब्वया तःगु खनेदु ।
लिच्छविकालया धातु मूर्तिइ विशेष यानाः देवी देवताया प्रतिमा दयेका तःगुलिइ चाकलाःगु मुखाकृति, तःफिगु म्हुतुसि, ग्वलाःगु मन्चा, सुलुक्क च्वंगु न्हाय्, अर्ध उन्मिलनया मिखा व तःग्वःगु कपाःया स्वरुपय् प्रतिमा दयेकेगु परम्परा खनेदु । थुगु कालय् म्ह्व जक धातुया मूर्ति वा प्रतिमाय् अलंकारण छ्यलातःगु दु । न्हाय्पनय् ततःधंगु कुण्डल, गःपतय् माः, ल्हाःया लप्पाय् केयुर व नाडीइ आकर्षक बाला आदि थुगु युगय् छ्यलातःगु खनेदु । लिच्छविकालया धातुमूर्तिया म्हय् खुसिइ लःया तरंग थें आकर्षक जुइकथंया वस्त्र छ्यलातःगु खनेदु । थुगु कालया धातुया बुद्ध मूर्तिइ ब्वहलय् संघातिं त्वपुयातःगु खनेदु । (सक्वया भविष्य व्याकरणया मुद्राया बुद्ध मूर्ति) । थुकथं लिच्छविकालया धातु मूर्तिइ अलंकरण म्हो जूसां यथार्थ व स्वभाविकता नापनापं खनेदु । थुगु युगया धातुमूर्ति नापं प्रतिमा आदि शास्त्रया आधारय् दयेकातःगु खनेदु । नापं मूर्तिइ आंगिक अनुपात मिले यानातःगु दु ।

बज्रपाणी बोधिसत्व
थौंकन्हय् संयुक्त राज्य अमेरिकाया न्यूयोर्कया क्रिस्टेन ह्यूमेनया निजी संग्रहय् नेपालय् दयेकातःगु बज्रपाणी बोधिसत्वया छगू धातुया मूर्ति संग्रह यानातःगु दु । थुगु धातुया मूर्ति ईश्वीया च्यागूगु शताब्दीपाखे दयेकातःगु नालातःगु दु । थीथी आभूषणं छाय्पिया तःगु उम्ह बज्रपाणी धातु मूर्ति अति हे आकर्षक खनेदु । बोधिसत्व द्विभुजी स्थानक मूर्ति मेगु छगू अर्ध गोलाकार कमलासनय् दनाच्वंगु दु । थुकिया जवपाखे मेगु छगू अलग हे कमलासनय् पुलितक जक वःगु गुजिकाःगु गाच्वः हिनातःगु ल्हातय् बाला, न्हाय्पनय् सादा कुण्डल तियातःगु चीधिम्ह पुरुष मूर्ति नं दु । निका ल्हाः छातितक हयाः छातियात ल्हातिं त्वपुया तःगु दु । थुकियात हे बज्रया प्रतीक बज्र पुरुष माने यानातःगु दु । बज्रपाणी बोधिसत्वं थःगु ल्हाः बज्रपुरुषया शिरय् तयाः जव ल्हाः छातिइ तक हयाः बज्र ज्वनाः क्वय् स्वयाः पलाः छिनाच्वंगु स्वरुपय् दु ।
रेसादार वसः व उकी गुजि ह्वनातःगु दु । वस्त्र निपा तुतिया दथुं कुहां वयाच्वंगु व आसनय् थियाच्वंगु दु । जँय् आकर्षक पेटीया आकारं आकृति दयेकातःगु थुगु मूर्तिइ तुतिया खम्पाय् जवपाखें भ्यसें लुयाच्वंगु गाच्वः चिनातःगु व गाच्वःया निगुलिं च्वकात खम्पाय् कत्तानाच्वंगु दु । ल्यंदुगु किनारा कुहां वयाः आसनय् वयाः थियाच्वंगु दु ।
ल्हाःया लप्पाय् केयुर, नाडीइ बाला, गःपतय् कण्ठहार तिसा तियातःगु दु । अथे हे बोधिसत्वं खवया ब्वहलं क्वखाया तःगु तःपुगु यज्ञोपवित जवया पुलितक कुहां वयाच्वंगु दु । न्हाय्पनय् ततःधंगु कर्ण कुण्डल व छ्यनय् मुखः पुयातःगु थुगु बोधिसत्वया मूर्ति आपालं अलंकृत खनेदु । मूर्तिइ मुखःया जवय् च्वकालुयाच्वंगु नापं दथुइ तबाला जुयाः खवं सँ गुजिकाःगु थें खनेदु ।

सैनिक (सैनिक अस्पताल, येँ)
न्हापांगु विश्वयुद्धय् सहीद जूपिं वीर योद्धा सेनातय्गु लुमन्तिइ वि.सं. १९८२ य् तिंख्यःया मिलिटरी हस्पिटलया कःसिइ वीर नेपाःया सिपाहीया धातुया सालिक पलिस्था याःगु खः । थुगु सालिक मूर्तिकार रत्नबहादुर तुलाधरं दयेकूगु खः ।
धातुकलाया थीथी मुद्रा
थुगु मुद्राय् निपा ल्हाः म्हया न्ह्यःने छातितक हयाः अञ्जुली दयेकेगु याइ । देवी देवता प्रति भक्तिभाव क्यनेगु निंतिं थुगु मुद्रा प्रस्तुत यायेगु याइ ।

अभय मुद्रा
थुगु मुद्राय् जव ल्हाः छातितक हयाः ल्हाः पिने स्वकाः तप्यंका तइ । ग्याये मज्यू धयागु संकेत स्वरुपया थुगु मुद्राकथं कयातःगु दु । विशेषकथं बुद्ध मूर्तिइ थुगु मुद्रा प्रस्तुत यानातःगु दु ।

कट्टयावलम्बित मुद्रा
ल्हाः जँय् तयातःगु मुद्रायात कट्टयावलम्बित मुद्रा धाइ । थुकी खव ल्हाः ह्वालुकाः ल्हाः खव जँय् तयातःगु दइ । विशेषकथं वराह अवतार, विष्णुया मूर्तिइ थुकथंया मुद्रा प्रस्तुत यायेगु चलन दु ।

ज्ञान मुद्रा
थुगु मुद्रा ज्ञाननापं स्वापू दुगु मुद्रा खः । थुकी जव ल्हाः मोडे यानाः छातिपाखे स्वकाः म्हालपतिंचा व सिखांपतिंचा स्वाकातःगु दइ ।

तर्जनीहस्त मुद्रा
थ्व मुद्राय् जव ल्हाः मोडे यानाः ब्वहलय् तक थ्यंकाः ल्यूने स्वकातइ । मेमेगु पतिंचा म्हूचिनाः च्वलापतिं तप्यंका तयेगु याइ । सुचिहस्त मुद्राय् च्वलापतिंचां क्वय् स्वकेगु याइसा तर्जनी मुद्राय् व हे पतिंचा च्वय् स्वकेगु याइ ।

तर्पण मुद्रा
थुगु मुद्राय् निपाल्हातं छातितक हयाः ल्हाःपा पिने हे स्वकेगु याइ । थथे निपां ल्हाःपा क्वय्पाखे स्वकातःगुयात तर्पण मुद्रा धाइ ।

दण्डहस्त मुद्रा
थुगु मुद्रायात गजहस्त मुद्रा नं धयातःगु दु । थ्व मुद्राय् निकाः ल्हातं म्हया न्ह्यःने यंकाः ल्हाःपा तप्यंक क्वस्वका तःगु जुइ । थ्व मुद्राय् ल्हाः तप्यंक न्ह्यःने स्वकातइगु जुयाः थुगु मुद्रायात दण्डहस्त मुद्रा धयातःगु दु ।

धर्मचक्र मुद्रा
थुगु मुद्रा बुद्धया ज्ञानप्रचार नाप स्वापू दुगु मुद्रा खः । थुगु मुद्राय् जव ल्हाः व्याख्यान मुद्रा व खव ल्हाः ज्ञान मुद्राया स्वरुप प्रस्तुत यायेगु याइ । थ्व मुद्राय् निपां ल्हाः छातितक तयातयेगु याइ ।

ध्यान मुद्रा
थुगु मुद्रायात योग व समाधि मुद्रा नं धयातःगु दु । (वनर्जी १९५६ ः २५२) । मुलपति थ्यानाः उकिया द्यःने निपां ल्हाः पुइकाः तयातःगु अवस्थाया मुद्रायात ध्यान मुद्रा धयातःगु दु ।
थुगु मुद्राय् मूर्तिया मिखां नासिक वा उन्मिलन अवस्थाय् कनाच्वंगु जुइ । हिन्दू व बौद्धधर्मया आपालं द्यःपिनिगु मूर्तियात ध्यान मुद्राय् दयेकातःगु दु । विशेष यानाः शैव व अमिताभ बुद्ध ध्यान मुद्राय् न्ह्यब्वयेगु चलन दु ।

बज्रहूंकार मुद्रा
थुगु मुद्राय् निपां ल्हाः छातितक हयातःगु दइ । थुगु निपा ल्हाः छपां मेगु ल्हाः क्रसया अवस्थाय् जुइ । छपा ल्हातिं बज्र व मेगु ल्हातिं गं ज्वनाच्वंगु दइ । थथे निपा ल्हाःया ल्हाःपा छातिपाखे स्वकाः तयेगु याइ । विशेष यानाः बुद्धया मूर्तिइ थथे मुद्रा दइगु खः ।

बरदमुद्रा
वरदान बीगु संकेत स्वरुप थुगु मुद्रा प्रस्तुत यानातःगु दु । मूर्तिकलाय् वरदान बीगु स्पष्ट यायेत थुगु मुद्रा प्रस्तुत यायेगु याइ ।
थुगु मुद्राय् जवल्हाः शरीरया न्ह्यःने क्वय् क्वकया तःगु दइ । नापं ल्हाःया पतिंचा फुक्क त्वःताः ल्हाः पिने हे स्वकातयेगु याइ ।
भूस्पर्स मुद्रा
थुगु मुद्राय् जव ल्हातिं भूमिइ थियाच्वंगु दु । उगु ल्हातिं मूर्तिया म्हपाखें स्वकाः ल्हाःपतिंचां जक भूमिइ थियाच्वंगु खः । थुगु अवस्थाय् खव ल्हाः मुलपतिं थ्यानाच्वंगु मूलय् च्वय्पाखे ल्हाःपा स्वकातःगु दइ । विशेषकथं बुद्धया आसन मूर्तिइ थुकथं मुद्रा दइगु खः । भूस्पर्स मुद्रा बुद्धया मारप्रतिया विजयसम्बन्धी किंवदन्तिं स्पष्ट जूगु मान्यता तयातःगु दु । बुद्धं थःगु थाय् बोधिवृक्ष सिमाक्वय् धकाः म्हसीका जुइगु कथंया नं थुगु मुद्रा अवलम्बन याःगु विश्वास यानातःगु दु । यद्यपि थुगु मुद्रा बुद्ध व बौद्धधर्म नाप स्वापू दुगु मुद्रा खः । हिन्दू धर्म वा अन्य देवी देवतातय्गु मूर्तिइ धाःसा थज्याःगु मुद्राय् प्रस्तुत यायेगु चलन मदु ।

विस्मयहस्त मुद्रा
थ्व मुद्राय् जव ल्हाःया चुल्यां च्वय्तक ल्हाः फातापुइका तयेगु याइ । ल्हाःया लप्पा ब्वहलय् तक हयाः शरीरपाखें स्वकातइ । थ्व मुद्राय् ल्हाःया फुक्क पतिंचा तप्यंक यानातयेगु याइ । नापं जव ल्हाःया च्वलापतिं व अंगू पतिं मन्चाय् थियाः थुगु मुद्रायात प्रस्तुत यायेगु याइ ।

व्याख्यान मुद्रा
व्याख्यान मुद्रां व्याख्या यायेगु वा धर्म प्रवचन यायेगु ज्याया प्रस्तुति चिं खः । थुगु मुद्राय् जव ल्हाः मोडे यानाः छातिया नापं लाकाः ल्हाफ्वःपाखे स्वकी । अले ल्हापाः पिने स्वकाः म्हालपतिं व सिखापतिं स्वानाच्वंगु जुइ । थ्व निपु पतिंचिया दथुइ चाकलाःकथं खनेदइ । नापं मेगु स्वपु पतिंचा धाःसा तप्यकं दनाच्वंगु जुइ ।

सिंहकर्णहस्त मुद्रा
थुगु मुद्राय् ल्हाः तप्यंक तयाः ल्हाः म्हूचिनेगु याइ । सिकापतिंचा व म्हालपतिंचा ल्यूनेया ब्व थहां वयाः सिंहया न्हाय्पं थें स्वरुप जुइ । अथे जुयाः थुकियात सिंहकर्ण हस्त मुद्रा धयातःगु दु । नापं थुगु मुद्रायात कटकहस्त मुद्रा नं धायेगु चलन दु ।
सुखासन
आरामकथं फ्यतुइगु शैलीयात सुखासन धयातःगु दु । थ्व आसनय् देय्पागु तुति जक मुलपतिं थ्यानाः जव तुति भूमिपाखे क्वकया तयेगु याइ । मुलःपतिं मथ्यासे तुति आसनक्वय् क्वकायेगु नापं आसनय् हे चुयाः पुलिइ ल्हाः तयाः च्वनेगु नं याइ । उमामहेश्वरयात थुगु आसनय् प्रस्तुत यायेगु याइ ।

सुचिहस्त मुद्रा
थ्व मुद्राय् जव ल्हाः म्हया ब्वहलं च्वय् यंकातयेगु याइ । नापं ल्हाः पिने स्वकाः च्वलापतिंचा तप्यंकाः म्हालपतिंचा खुल्ला तयाः मेगु स्वपतिचां नं म्हूचिनाः बन्द यानातःगु जुइ ।