कुति प्वाकः दयेकेत
वा सुयेगु निंतिं न्हापा छेँय् छेँय् कुति दयेकातःगु दइ । उगु कुतिया प्वाकः ल्वहंया जुइ । दुसि चुयेत, वा चुयेत व मेमेगु प्रयोजनया निंतिं नं कुति प्वाकलय् अन्न तयाः चुयेमाः । अथे चुयेगु कुति प्वाकः कालिगढपाखें ल्वहँतय् प्वाकः यानाः प्वाः दयेकाः कुति नापं जडान यानातःगु दइ । थ्व ज्या नं आधुनिक विद्युतीय मिल वयेवं लोप जुइगु अवस्थाय् थ्यनाच्वंगु दु ।

छेँया फः दयेकेत
छेँया फः दयेकेगु ज्याय् ल्वहं छ्यला वयाच्वंगु दु । फः तयेवं छेँ सुरक्षित जुइगु जक मखुसे थुकिं छेँया जगयात नं बल्लाकीगु जुयाः थ्व फः तयेगु चलन वःगु खः । थौंकन्हय् लँसिथय् पेटी दइगुलिं छेँ दयेकेबलय् फः तये म्वाःले धुंकूगु दु । उकीं पेटी दयेकेत नं ल्वहं छ्यलाच्वंगु दु ।

देगःया त्वाथः दयेकेत
थी थी द्यः देगः दयेकीगु इलय् द्यः भचा थथ्याःगु थासय् दयेकी । उकिं अन तक पूजा याः वनेत थहां वनेमाली । उकिं थहां वनेगु त्वाथः ल्वहँतं दयेकातःगु जुइ । थथे ल्वहं छ्यलाः त्वाथः दयेकेगु झ्वलय् दतात्रयया १८ गू फः, ख्वपया विश्व प्रसिद्ध न्यातपौ देगःया ३२ फः तयाः दयेकातःगु दु ।

द्यः लँ सियेत
द्यः गन गन दइ उगु लागाया लँ फुक्कं ल्वहँतं सियातःगु जुइ । ख्वपय् तौमधि भैलःद्यः न्ह्यःने, ब्रम्हायणी, माहेश्वरी, बाराही, चण्डेश्वरी द्यःथाय् नं फुक्कं ल्वहँतं सियातःगु खनेदु । ख्वपया च्याम्हसिंहनिसें ब्रम्हायणी पीठ वनेगु लँ पीच यायेन्ह्यः ल्वहँतं सियातःगु जुयाः उगु लँयात ल्वहंलँ धायेगु चलन यानातःगु खः ।

ल्वहं घः दयेकेत
परापूर्व कालंनिसें ल्वहं घतय् कःनि, छ्व क्यलाः मनूतय्सं जीवन निर्वाह याना वयाच्वंगु दु । लः धाःपाखें घः चाःहीकाः उकिं कःनि, छ्व क्यलाः चुं याइ । उगु चुं मरि छुयाः नइ । घः चले यायां बारम्बार ल्वहं घःया वापू ज्यलीगु जुयाः उकि ल्वहंकःमिपाखें वापू दयेकेमाली । विद्युतीय मेसीनया अत्याधिक प्रयोगया हुनिं थौंकन्हय् ल्वहंघः लोपोन्मुख अवस्थाय् लाःवंगु दु ।

ल्वहं चाखः दयेकेत
कुम्हाःतय् ल्वहं चाखः दयेकेत छपा तःपागु ल्वहं छ्यली । चायागु भारा तयार यायेत तसकं ज्या छिंगु थ्व ल्वहं चाखः तःग्वःगु भारा छियेत छ्यलीगु खः । झ्यातुइगु हुनिं थ्व भचा हे उखें थुखें मवंसें मेसीन थें माथंवंक भारा छियेत ज्या छिंक दयेकी । ख्वपया थःनेया कुम्हाःतय्सं नं न्हापा थज्याःगु ल्वहंया चाखतय् भारा छियेगु यानाच्वंगु खःसां आः मन्त । क्वःनेपाखे धाःसा कुम्हाःतय् छगू थरि ल्वहं चाखःत धाइपिं आः नं दनि ।

ल्वहंमा दयेकेत
छेँ छेँय् छ्यलीगु ल्वहंमा ल्वहंया जुइ । मसला नियेत छ्यलीगु थ्व ल्वहंमा व ल्वहंमा मचा छाःगु हाकुगु ल्वहं छ्यलाः दयेकीगु खः । माय्, मू आदि फ्वयाः नियेत व न्हिया न्हिथं पालु लाभा नियेत छ्यलीगु ल्वहंमा पाः । अथे खःसां नितां ल्वहंमा अज्याःगु हे ल्वहतं तयार यानातःगु जुइ । माथं वंगु ल्वहंमाय् नखः चखतं कःसू, माय्, मू क्यलेत छ्यलीसा भचा प्वाकः वंगु ल्वहंमाय् न्हिया न्हिथं भुतुलिइ मसला नियेत छ्यलेगु यानातःगु दइ ।

ल्वहं भाजं दयेकेत
ल्वहं भाजं मरी छुइगु प्रयोजनया निंतिं छ्यली । अक्सर मासलां ल्वहं थुकी छ्यलीगु खः । थ्व चुलुसे च्वनाः बांलाइगु ल्वहं जूगुलिं व सालुके जीगुलिं थुकियात ल्वहं भाजंकथं छ्यलीगु खः । चाया भाजं, नँया भाजं थें मरि छुयेगु प्रयोजनया निंतिं ल्वहंया भाजंयात नं छ्यलेगु यानाच्वंगु दु । थुकी वः व चतांमरि नं छुइ ।

ल्वहंपौ दयेकेत
थी थी देगः फल्चा व सतलय् उगु सम्पदाया निर्माण बारे अभिलेख तयेगु न्हापानिसें चलन दु । थज्याःगु अभिलेख ल्वहंपौ अर्थात ल्वहँतय् आखः च्वयातइगु खः । च्वय् भचा तब्या यानाः क्वय् भचा चिब्या यानाः तयार याइगु थज्याःगु तःफिगु तःजागु ल्वहंपौया लिधंसाय् देगःया इतिहास सीकेगु याइ । चाँगुनारायणया ल्वहंपौ, बज्रयोगिनीया थी थी पुलांगु ल्वहंपौ आदिपाखें नेपाःया इतिहास ध्वाथुइकेगु यानाच्वंगु दु । आधुनिक समाजय् नं ग्रिनाइटय् अज्याःगु आखः च्वयाः ल्वहंपौकथं अभिलेख तयेगु चलन दु ।

ल्वहं चुं दयेकेत
खायात नकेगु दानाया निंतिं ल्वहंया चुं तयेमाः । तौल अप्वयेकेत जक मखु कि खनिज पदार्थ गाक्क दयेकेत नं थुकिं ल्वहंचुंया प्रयोग जुइ । ल्वहंचुं फुसु्र ल्वहं चुं दनीगु इलय् वइगु खः । गोदाबरी मार्बल धकाः तसकं भिंगु ल्वहं तयार याइगु थासं न्हिं टिपका टिप थज्याःगु ल्वहंचुं दाना दयेकेत यंकाच्वंगु दइ । बंगुर, खा लगायत बस्तुयात तयार याइगु दानाय् ल्वहंचुं वा चुंल्वहं छ्यायेमाः । ल्वहंचुंपाखें थी थी कथंया वासः नं तयार याइ ।

गिटी दयेकेत
ल्वहं तछ्यानाः गिटी दयेकी । उगु गिटी थौंकन्हय् लँ दयेकेत, धलान यायेत व छेँया जग स्वनेगु इलय् मसला वालेगु छ्यलाच्वंगु दु । ल्वहं तछ्यानाः गिटी तयार याइगु खः । अर्धदक्ष कालिगढतय्सं तकं गिटी तछ्यायेगु ज्या यानाच्वनी । मेसीनया प्रयोग यानाः नं गिटी तछ्यायेगु चलन वःगु दु । गुकिं आः खुसि बगः जःखः मनूतय्सं मखुसें मेसिनं गिटी तयार यानाच्वंगु यक्व खंकेफइ । गिटी छगू ल्याखं मध्यम खालया ल्वहतं दयेकी ।