पिखालखु दयेकेत
नेवाःतय् छेँय् छेँय् लुखां पिने कुमारकथं पिखालखु तयेगु चलन दु । हिन्दू संस्कारकथं कुमार धाइम्ह थ्व द्यः खास कुमार काश्यप खः । वया प्यंगः छ्यं दइ । थ्व तसकं विद्धानकथं कयातःम्ह द्यः खः । गणेश सुमेरु पर्वः चाःहिलेत हिमालय थ्यंकाः म्हय्खाय् च्वनाः ब्वाँय् ब्वाँय् वनाः लिहां वःगु इलय् छुं याये म्वायेक थः मांअबु महाद्यः व पार्वतीयात चाःचाः हिलाः वं सुमेरु पर्वत चाःह्यूगु स्वयां तःधंगु पुण्य लाकल धइगु पुलांगु
बाखं दु ।

द्यः दयेकेत
थी थी कथंया द्यः दयेकेत ल्वहंया प्रयोग जुयाच्वंगु दु । ल्वहँतं द्यः दयेकल धाःसा ताः ईतकं टिके जुयाच्वनीगु हुनिं ल्वहंया द्यः दयेकेगु चलन वःगु खः । देगः दयेकेत चा, अप्पा व सिँ छ्यली थें द्यः दयेकेत धाःसा अप्वः ल्वहं छ्यलेगु यानाच्वंगु दु । थ्व न्हापांनिसें खने दयाच्वंगु चलन खः । ल्वहं जक नं पूजा यानाः द्यः माने यायेगु झीगु चलन थौं तकं कायम तिनि ।

मूर्ति दयेकेत
मूर्ति दयेकेगु ज्याय् हाकुल्वहं छ्यली । ल्वहंया मूर्ति दयेकेगु चलन तसकं पुलांगु खः । मानव सभ्यताया सुरुवातंनिसें ल्वहंया मूर्ति दयेकेगु चलन वःगु दु । छगू ई अज्याःगु नं वल गुकियात ढुंगे युग धकाः नं धाइ । ल्वहंया प्रयोग अत्यधिक जुयाः मरि छुयेत छ्वचुं क्यलेगु लःघःनिसें युद्धय् वनेत भाला तकं ल्वहंया प्रयोग जुयाच्वंगु ई जुयाः ढुंगे युग धाःगु खः । जंगली युगं ढुंगे युग जुयाः बुलुहुं मानव सभ्यताया विकास जूगु खः ।

शिवलिङ्ग दयेकेत
थाय् थासय् तयार यानातःगु शिवलिङ्ग व जलहरि नं ल्वहँतं दयेकी । उत्तरपाखे जलहरी तयाः तयार याइगु शिवलिङ्ग छगू ल्याखं पुरुष अङ्गकथं नं काइ । लिङ्ग धयाः थुकियात च्वय् माथंवंक वा भचा थथ्याकाः ताःहाकः व ग्वलाक तयार यानातःगु दइ । । चाकलाःगु आसन दयेकाः च्वय् महाद्यः तयाः उकिं जल लुकीगु इलय् बाः वनीगु कथं उत्तराभिमुख यानाः जलहरि तयाः निर्माण यानातःगु शिवलिङ्ग थाय् थासय् तयातःगु दु । ख्वपया ख्वँह्रय् च्वंगु शिवलिङ्गयात दक्कलय् तःग्वःगु शिवलिङ्गकथं कयातःगु दु । उकियात स्थानीय मनूतय्सं तःग्वःगु महाद्यः नं धयातःगु दु । थौंकन्हय् थाय् थासय् लख लख महाद्यः धकाः ६४ गः, ८४ गः, गनं १०८ गः बाय् ३६५ गः शिवलिङ्ग नं तयार यायेगु चलन दु ।

सिंह मूर्ति
सिंह मूर्ति तसकं प्रचलित मूर्ति खः । देगः सुरक्षाया निंतिं देगलय् ल्वहंया सिंह मूर्ति तयेगु चलन दु । आः वयाः गुम्हं गुम्हेसियां थःगु निजी छेँय् तकं सिंहया मूर्ति तयेगु चलन वःगुलिं सिंह दयेकेत अर्दर अप्वः वःगु यलया छम्ह कालिगढं कंगु दु । जंगलया जुजु धायेगु ल्याखं बल्लाःम्ह जन्तु जुयाः देगः सुरक्षाया निंतिं निखे निम्ह सिंह तयेगु चलन दुगु खः । देगलय् दुहां वनेन्ह्यः जवं खवं थथे सिंहया मूर्ति तयेगु चलन दु । ल्वहंया थज्याःगु च्यागू मूर्तित प्यंगू दिसाय् तयाः ख्वपया पूर्वी लागाय् छगू पुखू तकं तयार यानातःगु दु । उकियात च्याम्हसिंह पुखू धाइ । आः थ्व पुखूया नामं हे थुगु लागाया नां तकं च्याम्हसिंह त्वाः जूवनाच्वंगु दु ।

सार्दुल
सार्दुल तसकं बल्लाःम्ह जन्तुकथं देगःया सुरक्षाया निंतिं दयेका तइ । ल्वहँतं दयेकातःम्ह सार्दुल ख्वपया न्यातँपौ देगःया दक्कलय् च्वय् बिराजमान दु । कुतुवाः स्वयां झिदुगं बल्लाःम्ह किसि, किसि स्वयां झिदुगं बल्लाःम्ह सिंह, सिंह स्वयां झिदुगं बल्लाःम्ह सार्दुल धकाः थथे वयात दक्कलय् च्वय् लाक्क तयातःगु खः । सेना, सशस्त्र प्रहरी व जनपथ प्रहरीया क्रमशः घेरा थें अब्लय् सुरक्षाया थी थी घेरा तयार यानाः परापूर्व कालय् नं जन्तु जनावरपाखें द्यःया रक्षा यायेमाः धकाः थज्याःगु मूर्ति कला तयार यानाः ब्वयेगु चलन वःगु खः ।

कुतुवाः
कुतुवाःयात तसकं बल्लाःम्ह मनूकथं कयातःगु दु । धाइ, ख्वपय् न्यातँपौ देगः दयेके धुंकाः याकःचां सछि धानि दुगु लुँयागु गजू कुतुवालं च्वय्थ्यंक ज्वनावनाः गजू छुनाबिल । न्ह्याब्लें न जक नयेत वयाच्वनीम्ह मनू हे लिपा आपत जूगु इलय् गजू च्वय्थ्यंक यंकेत थः अग्रसर जुयाः वःगु बाखं दु । थथे अजंग ज्यू दुम्ह ल्वहंया कुतुवाः ख्वपय् तौमधिइ छज्वः व दतात्रय देगः न्ह्यःने निम्ह बिराजमान दु । उमित जयमल कुतुवाः धायेगु यानातःगु दु ।

किसि
किसिया मूर्ति नं तसकं प्रचलित मूर्ति खः । न्ह्यःने स्वँ व ततःपागु निपा न्हाय्पं तयाः अःपुक तयार यायेफइगु तःग्वःगु ल्वहतं दयेकीगु थ्व मूर्ति तौमधिइ निम्ह दु । किपूया उमामहेश्वर परिसरय् किसिया मूर्ति दुसां उलि तःधं मजू । किसि बल्लाःम्ह प्राणी जूगु ल्याखं देगः दयेकीबलय् थथे किसियात सुरक्षा बलकथं तयेगु चलन दु । वयात बलबान प्राणी तायेकी ।

भगिरथ
भगिरथ ल्वहं हितिया क्वय् च्वनीम्ह द्यः खः । ल्वहं हितिया लः धाः वयेकाच्वनीम्ह जन्तु मकर खः । मकरय् गंगां बाय् लःधाःपाखें लः वइ । उगु गंगा बाय् जल बीम्ह द्यःयात स्वर्गं हयातःम्ह धाःसा भगिरथ खः । गंगायात पृथ्वीइ हयातःम्हया ल्याखं थ्व हिति तःलय् पलिस्था यानातःगु दइ ।
भगिरथ मेमेगु थासय् दइ मखु । ल्वहंहिति पलिस्था याइगु इलय् हिति मंगः च्वय् ध्वाक्वय् लाक पलिस्था यानातइम्ह ल्वहंया मूर्ति भगिरथ खः । भगिरथया मूर्ति ख्वपया प्रसिद्ध भिंद्यःया हितिगाः, तुलुतुलु हितिगाः, मंगल बजारया हितिगाः व येँ लँुहितिया हितिगाः लिसेंया हितिगालय् पलिस्था यानातःगु दु । ख्वपया लाय्कू लागाय् च्वंगु लुँहितिया क्वय् च्वंम्ह भगिरथयात तसकं कलात्मक भगिरथकथं कयातःगु दु । नेवाःतय्सं भगिरथयात भारती धाइ । ख्वाः सिलीगु इलय् हरहर काशि गंगा भारती धकाः सिलः ब्वनेगु नेवाःतय् चलन दु ।

बुढानीलकण्ठया मूर्ति
येँया बुढानीलकण्ठया विशाल मूर्ति नेपाःया हे नमूना जुयाच्वंगु तःधिकःम्ह नारायणद्यःया मूर्ति खः । भुजङ्ग सयन नारायण देव (भुइजःसिनारांद्यः) अथे धयागु नागया द्यःने द्यनाच्वंम्ह नारायण द्यःकथं थुकियात माने यानातःगु दु । लिसे थुम्ह नारांद्यःया कपालय् बुद्धया मूर्ति दुगुलिं बुद्ध नीलकण्ठ धाधां लिपा वनाः बुढानीलकण्ठ धाःगु धयागु धापू नं दु । थुगु मूर्ति दयेकेत ल्वहं गनं गथे यानाः हयातल धइगु सीमदुसां थ्व मूर्ति न्हय्गूगु सदी धायेबलय् थौं स्वयां भिंmस्वसः दँ न्ह्यः उगु थासय् विराजमान दुगु प्रमाणित जुयाच्वंगु दु । थ्व हे मूदेगःया लिधंसाय् थुगु थाय्बाय्या नां बुढानीलकण्ठ धायेगु यानाच्वंगु दु । थ्व मूर्ति दयेकूगु ल्वहं हःपिं कोलिग्राम (हाल केलत्वाः)यापिं खः धयातःगु दु । थज्याःगु मूर्ति बसन्तपुर दरवार दुने, ल्हुतिया नीनिधाः हिति लागाय्, ख्वपया ख्यः पुखू, छालिङगां नापं यातु महाद्यःथाय् लिक्क च्वंगु पुखुलिइ नं दयेकातःगु दु ।