गणेशप्रसाद श्रेष्ठ नेवाः व खस भाय्या भक्ति, राष्ट्रियलिसें बाल संगीत ख्यलय्‌ अतिकं नांजाःम्ह संगीत सर्जक खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०५५ प्वहेलाथ्वः द्वादसि, बुधबारखुन्हु येँया यतखा त्वालय्‌ अबु पूर्णप्रसाद श्रेष्ठ व मां लक्ष्मी श्रेष्ठया क्वखं जूगु खः । थ्वय्‌कःया कलाःलिसें निम्ह काय्‌ व छम्ह म्ह्याय्‌ दु ।
संगीत यःम्ह थ्वय्‌कः मचाइलंनिसें थ्व ख्यलय्‌ दुहां झाःम्ह खः । थ्वय्‌कः वि.सं. २०३१ सालय्‌ भारतया इलाहाबादया प्रयाग संगीत समितिपाखें संगीत विशारद यानादीम्ह खः । थ्वय्‌कलं राष्ट्रिय प्रज्ञा प्रतिष्ठानय्‌ लजगाः नं यानादीगु खः । लिपा रेडियो नेपाल व राष्ट्रिय नाचघरय्‌ नं संगीत निर्देशक जुयाः ज्या यानादीगु खः । थ्वय्‌कःया खस भाषाय्‌ भजन व मचा म्येलिसें आपालं म्येचाःत पिदंगु दु ।
वय्‌कलं स्वर सम्राट नारायण गोपालनिसें कयाः आःया नांजाःपिं गायक गायिकापिन्त म्ये हायेकादीगु दु । वय्‌कःया गुरु उस्ताद साहिंला खः । थ्वय्‌कःया झीगु नेवाः संगीत ख्यलय्‌ उलि म्येत खने मदु । ने.सं. ११०८ स क्यनेज्या जूगु नेपालभाषालिसें जनजातिपाखेंया दकलय्‌ न्हापांगु संकिपा ‘सिलु’या थ्वय्‌कः लय्‌चिनामि खः । थुकी वय्‌कलं लसय्‌ हनादीगु प्यपुति म्ये दुथ्याना च्वंगु दु । थ्व हे ने.सं. १११९ स पिदंगु ‘मुखू’ म्येचालय्‌ छपु थःम्हं हे च्वयाः लसय्‌ हनाः हालातःगु दु । म्येया बोल ‘गथे यानाः ल्वःमंके जिं छंगु हिसि ख्वाल रे’ खः । अथेहे छुं ला न्ह्यः जक थ्वय्‌कःया लसय्‌ दुगु छपु म्ये भिडियो युट्युबय्‌ पिदंगु दु । उगु भिडियोया म्ये ‘लजगाः छुं मदु जिके सीक नं’ निरञ्जन श्रेष्ठं च्वयादीगु खःसा सुनिल छ्वय्‌लां हालादीगु खः । थ्व छपु किजापुजा सम्बन्धीया म्ये खः ।
थ्वय्‌कलं थीथी विधाया निद्वलं मल्याकं म्येय्‌ लसय्‌ हनादीगु दु । थ्वय्‌कःया म्ये, प्याखं व संगीत ज्ञान सम्बन्धि ‘राष्ट्रिय बालगीत’, ‘स्वरलिपि’, ‘सप्त संगीत ज्ञान’ व ‘श्रेष्ठ संगीत ज्ञान’ व मेमेगु आपालं सफूत नं पिदंगु दु । अथेहे वय्‌कलं ‘विचलित सपना’ नांया संकिपाय्‌ नं संगीत तयादीगु दु । थःगु जिवंकाःछि थीथी स्कूलय्‌ संगीत प्रशिक्षण बियादीम्ह थ्वय्‌कःयात छिन्नलता गीत पुरस्कारलिसें तःगू हे सम्मान, पुरस्कार ब्यूगु दु । नुगःचुया ल्वचं कयाः थ्वय्‌कः ने.सं. ११३१ तछलागाः अस्तमि, सुक्रबारखुन्हु ७६ दँया बैंसय्‌
मदुगु खः ।

गणेशलाल श्रेष्ठ नेवाः संगीत ख्यःया छम्ह म्ये चिनेगु, लय्‌ तयेगु व हालेगुली ज्वः मदुम्ह वरिष्ठ सर्जक खः । थ्वय्‌कःया जन्म मकवानुपरया भिमफेदीइ ने.सं. १०३१ दिल्लागाः नःमि, बसुबारखुन्हु जूगु खः । थ्वय्‌कःया अबु माधवलाल श्रेष्ठ खःसा मां चन्द्रकुमारी खः । थ्वय्‌कःया निम्ह कलाःपिनिगु नां चन्द्रमाया श्रेष्ठ व नारायणदेबी श्रेष्ठ खः । थ्वय्‌कःया निम्ह काय्‌ व स्वम्ह म्ह्याय्‌पिं दु ।म्ये च्वयेगु, लसय्‌ हनेगु व हालेगु लिसें बाजं थायेगु, अभिनय यायेगुली थ्वय्‌कः प्रखरम्ह उस्ताद नं खः ।
मचाइलंनिसें भिमफेदीया भिंद्यःयाथाय्‌ जुइगु भजनय्‌ वनेगु यायांं हार्मोनियम थायेगु व म्ये हालेगु सयेका दिल । लिपा वय्‌कलं थःम्हं हे नेपालभाषा व खस भाषाया भजन म्येत चिनाः हालेगु यानाः हिन्दी भासं हालेगु प्रथायात न्हंकादिल । थ्वय्‌कलं नेपालभाषालिसें खस नेपाली व तामाङ्ग भासं नं म्ये च्वयेगु, चिनेगुलिसें हालेगु नं यानादी । थ्वय्‌कलं धार्मिक भजन, गजल, सामाजिक व ख्यालिंजाःगु म्येलिसें फुक्क कथंया म्ये चिनादीगु दु । म्ये हालेगु जक मखु दबुली नासलं लीक अभिनय यानाः ख्यालः क्यनीम्ह नं खः । न्हापा स्वनिगलय्‌ झाइबलय्‌ गन गन दाफा भजन जुयाच्वनी, अन अन झायाः थःके दुगु ज्ञान म्येपिन्त नं इनाबीम्ह खः । अले थःगु हे रचनाया म्येत नं स्यना थकीम्ह खः । अथे जुयाः वय्‌कःया गुलिखे स्वरचित भजन व म्येत लोकं हाला जुयाः लोकम्ये थें जुयाच्वंगु दु । थुकिया दसु खः ‘धंग मदुनि भम्चा धंगः मदुनि’ व ‘याकःचा वनेमते राधा’ म्ये खः । मेमेगु नं थौंतक्क नं लोकम्ये कथं हे हालावयाच्वंगु, थ्वयेका च्वंगु म्ये दनि । आपालं भजनय्‌ वयकःया म्येत थौतक्कं थ्वयाच्वंगु दनि । नेवाः म्ये संगीत ख्यलय्‌ थ्वय्‌कःया अतिकं ज्वः मदुगु योगदान दु । कूलछेँ स्वनिगलय्‌ खःसां ब््यापारया निंतिं थ्वय्‌कःया पुस्ता भिमफेदी च्वंझाःगु खः । लिपा वय्‌कलं लजगाःकथं रोपवेय्‌ जागिर नयाः अनंलिपा थःगु पुर्ख्यौलि ब्यापारलिसें कापः थायेगु धरेलु उद्योगतकं चायेका दीगु खः । खस भाषाय्‌ नं च्वयेगुली प्रखरम्ह अले मकवानपुरयाम्ह न्हापांम्ह साहित्यकार थ्वय्‌कःया पिदंगु सफूत– मेरा दुई पुष्पाञ्जली (वि.सं. १९९९), निफ्वः स्वां (ने.सं. १०७७) व लोकंह्वाःगु म्येमुना (ने.सं. १११९) खः । थ्वय्‌कलं च्वयादीगु म्येत मुनाः म्येचाः निफ्वः स्वां (वि.सं. २०५८) पिदंगु दु ।
संगीत साधनां थःगु लजगाय्‌ थःत पानाझाःम्ह थ्वय्‌कः ने.सं. ११०५ अनलाथ्वः सप्तमि, बुधबारखुन्हु मदुगु खः । नेपालभाषा साहित्य व संगीतय्‌ थ्वय्‌कलं यानादीगु योगदानयात च्वछायाः थ्वय्‌कःयात लोक साहित्य परिषदं ने.सं. ११२० स ‘लोककवि’ या उपाधि द्यछाःगु खः । अथे हे वि.सं. २०५६ स नेपालभाषा खलः हेटौंडाय्‌ वय्‌कःया झ्वाता नं पलिस्था याःगु दु ।

उस्ताद गणेशलाल श्रेष्ठ छम्ह च्वमि, लय्‌चिनामि व हालामिलिसें हलिंन्यंक नांदंम्ह शास्त्रीय संगीतज्ञ खः । ने.सं. १०२१ थिंलाथ्वः चर्तुदसि, बुधबारखुन्हु यलया न्याछ्यंगल्लिस थ्वय्‌कःया जन्म जूगु खः । थ्वय्‌कःया अबुया नां प्रेमलाल श्रेष्ठ व मांया नां पद्मकुमारी श्रेष्ठ खः । मचाइलंनिसें अबुया ल्यूल्यू जुजुं संगीतय्‌ नुगः क्वसाःम्ह थ्वय्‌कलं न्हय्‌दँ दुबलय्‌ हे म्ये हालेगु, प्याखं हुलेगु व तबला थाये सयेकादीगु खः ।
मचा इलय्‌ हे तःकै वयाः वय्‌कलं थःगु मिखाया दृष्टि तंकेमाल । वय्‌कः थः अबुलिसें उस्ताद लक्ष्मीदाश जोशी, उस्ताद बालाप्रसादया संगीत प्रशिक्षणं संगीतय्‌ दख्खल दुम्ह खः । लिपा थ्वय्‌कलं संगीत सयेकेया निंतिं झिंछदँति दुबलय्‌ भारतय्‌ वनाः पं. विष्णुनारायण भातखंडे व पं. विष्णुदिगम्बर पलुष्करपिंपाखें शास्त्रीय संगीत सयेका दिल । अनं दच्छिति लिपा कलकत्तां श्री भद्रकालि रेकर्डपाखें ग्रामोफोनया डिस्क चालय्‌ थःगु न्हापांगु म्ये ‘नयेत धन्दा मदु, तियेत धन्दा मदु, प्राणनाथ हेराया अंगू छपाः छिके फ्वना’ रेकर्ड यानादिल । थ्व म्ये वय्‌कलं थःम्हं हे च्वयाः लसय्‌ हनाः हालादीगु खः । अथे हे वय्‌कलं हालादीगु ‘छंगु जिगु पिरती म्येवं गथे सिल य ज्यां’, ‘जि द्यने गल्लियागु क्वथाय्‌ रे’, ‘वयेधुन छंगु चरणय्‌ य मां’ म्ये लुमंके बहःजू ।
स्वयेगु मिखां मखंसां नुगःमिखा त्यल्लाःम्ह थ्वय्‌कलं संसारया न्ह्यागुं बाजं थायेफुम्ह खः । अथेहे झिंखुगः तबला छकलं थायेगु थ्वय्‌कःया बिस्कं कथंया खुबी खः । थ्वय्‌कलं थःगु हे सिर्जनाय्‌ ‘मान्छे तरंग’लिसें हार्मोनियमय्‌ बिस्कं कथंया सः पिकायेफुम्ह नं खः । वि.सं.२०१८ सालपाखें वा मवयाच्वंबलय्‌ शंखमुलय्‌ च्वनाः राग मल्हार हालाः वा वयेकूगु, झंगःपन्छियात थःगु संगीतया सूर सम्मोहनं ल्यूल्यू दक्षिणकाली थ्यंक ब्वनायंकूगुया लिसें आपालं चमत्कारत दु ।
भारतय्‌ झायाः प्रशिक्षण लिपा शास्त्रीय संगीतज्ञ जुयाः नेपाः झायेधुंकाः रेडियो नेपालया स्थापनाकालंनिसें वि.सं. २०२१ सालतक्क संगीत विभागया प्रमुख जुयादिल । रेडियो नेपालं सुथय्‌ ज्याझ्वः न्ह्याकेन्ह्यः थाइगु बिहांचुलि धून थ्वय्‌कःया उत्कृष्ट सिर्जना खः । थ्वय्‌कलं यानादीगु शास्त्रीय संगीत ख्यःया देनयात कयाः वि.सं. २०१६ सालय्‌ न्हापांगु ईन्द्रराज्य लक्ष्मी पुरस्कार व वि.सं.२०१९ सालय्‌ अबलय्या जुजु महेन्द्रपाखें ‘वाद्यशिरोमणि’ उपाधिं विभूषित याःगु खः ।
थ्वय्‌कःया नामं गणेशलाल संगीत प्रतिष्ठानं यलया पुच्वय्‌ थ्वय्‌कःया झ्वाता नीस्वना तःगु दु । अथेहे उगु हे प्रतिष्ठानं ‘वाद्यशिरोमणि गणेशलाल श्रेष्ठ सिरपाः’ नं नीस्वना तःगु दु । जिवंकाछिं शास्त्रीय संगीतय्‌ थःत पानाझाःम्ह थ्वय्‌कःयात ने.सं. १०९० दँय्‌ आचकलिं दाल । थ्व हे दँय्‌ ने.सं. १०९० बछलाथ्वः अस्तमि, बसुबारखुन्हु ६९ दँय्‌ थ्व संसारं तापाना वन । थ्वय्‌कलं नानीमैंया व मेम्ह छम्हलिसें इहिपाः यानादीगु खःसां मस्त धाःसा मदु । हुलाक विभागं थ्वय्‌कःया किपा तयाः न्यातका वंगु हुलाक टिकट नं पिथनातःगु दु ।

गोबिन्द ‘किपू’ छम्ह शिक्षकलिसें प्रगतिशील बिचाः दुम्ह नेपालभाषाया संगीत, नाट्यकःमि व कासामि नं खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०७६ यंलागाः चःह्रे, बुधबारखुन्हु किपूया कुलांछेँ त्वालय्‌ जूगु खः । थ्वय्‌कःया अबु अष्टमान महर्जन व मां माया महर्जन खः ।
संगीतय्‌ मन क्वसाःम्ह थ्वय्‌कलं मचा इलंनिसें थामय्‌ खापाय्‌ थाथां अबुं न्यानाब्यूगु मादल हे संगीतय्‌ प्रखर जुइगु माध्यम जुयाबिल । थ्वय्‌कलं प्रेम गुर्जुलिसे बेला थायेगु, भजन व लय्‌ तयेगु ज्ञान कयादिल । लिपा ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्यपाखें तबला, वस्ताद नारायण तण्डुकार, गोपालनाथ योगी, रामहरी गुरुङ्ग, पूर्णबहादुर थापा, कमला श्रेष्ठपिं पाखें नं संगीतया छुं छुं ज्ञान कयादीसां मूलगुरुकथं कृष्णनारायण श्रेष्ठयात नालादी । थुम्ह गुरुपाखें वय्‌कलं वि.सं. २०२९ सालपाखे शास्त्रीय संगीत सयेकादीगु खः ।
थ्वय्‌कलं झिंखुदँ दुबलय्‌ हे थःम्हं हे संगीत तयाः म्ये हालेगु यानादीगु खः । थ्वय्‌कलं दकलय्‌ न्हापां लसय्‌ हनाः हालादीगु म्ये गणेशलाल ज्यापुयागु खः । थ्वय्‌कलं थःम्ह नं म्ये च्वयेगु यानादीसा मेपिन्त नं हायेकेगु यानादी । थ्वय्‌कःया सलंसःपु म्ये दु । न्हापांगु इलय्‌ मतिना, भजन म्येत सिर्जना यानादीसां लिपा थ्वय्‌कलं प्रतिशीलया म्येत चिनेगु नं यानादिल । थ्वय्‌कःया न्हापांगु म्ये ‘जनताया म्ये’ खः । थ्वय्‌कलं दकलय्‌ बांलाक्क संगीत तयादीगु लसकुस म्ये ‘थौं थ्व दबुली दनाः लसकुस याये जिं’यात कायेगु याः ।
अथेहे वि.सं. २०३३ सालंनिसें रेडियो नेपालय्‌ लजगाः न्ह्याका दिलसा लिपा स्कूलय्‌ नं ब्वंकेगु ज्या यानादिल । वि.सं. २०३७ सालय्‌ रेडियो नेपालया जन्मोत्सवया लसताय्‌ जूगु ज्याझ्वलय्‌ वय्‌कः शास्त्रीय वादनय्‌ न्हाप जुयादीगु खः । थ्वय्‌कः म्ये च्वयेगु, संगीत तयेगु जक मखु, प्याखं च्वयेगु, स्यनेगु व म्हितेगु नं यानादी । थ्वय्‌कलं च्वयादीगु स्यनादीगु प्याखंत आपालं लोकंह्वाः उगु इलय्‌ । वय्‌कःया नांजाःगु प्याखंत मध्यय्‌ ‘जि वँय्‌ मखु’, ‘हलसिं डंगोल रापस’, ‘प्रेमलिला’, ‘समाजया कं’ व चाःहिला प्याखं ‘देखः ल्वाकेगु’ खः ।
थ्वय्‌कः लाल कायेगु (स्वीमिङ्ग) कासाय्‌ नं मन क्वसाःम्ह जक मखु सिरपाः तकं त्याकादीम्ह छम्ह कासामि नं खः । थ्वय्‌कःया तिरि व काय्‌ म्ह्याय्‌पिं दु । ताः इलंनिसें नुगःचुया ल्वचं कयाः थ्वय्‌कः मदुगु खः ।

गोबिन्द ह्यूमत नेवाः संगीत ख्यलय्‌ म्येहालामि व लय्‌चिनामिकथं लोकंह्वाः । थ्वय्‌कःया जन्म वि.सं. २०२२ साल बैसाखं येँया ह्यूमत त्वालय्‌ जूगु खः । थ्वय्‌कःया अबु ईन्द्रलाल खड्गी व मां द्वारिका खड्गी खः ।
थ्वय्‌कः मचाइलंनिसें म्ये संगीतय्‌ नुगः क्वसाःम्ह खः । थ्वय्‌कःया मां नं छम्ह भजन म्ये हालीम्ह खः । थ्वय्‌कःया मांपाखें हःपाः व तिबलं संगीत ख्यलय्‌ वयेत अःपुल । प्यदँ न्यादँति दुबलय्‌ निसें हे छेँय्‌ च्वनाः सःमसः हार्मोनियम थायेगु यानादीम्ह खः । लिपा थ्वय्‌कलं लक्ष्मीनारायण शाहीयात थः गुरु नालाः हार्मोनियम थायेगु सयेकादीगु खः ।
थ्वय्‌कः दकलय्‌ न्हापां वि.सं. २०३७ निसें संगीत ख्यलय्‌ दुहां झाःगु खः । वय्‌कः ब्रम्हत्वाःया सरस्वती निकेतन मा.वि.इ न्हय्‌गू तगिमय्‌ ब्वनाच्वंबलय्‌ हे थःम्हं संगीत तयाः ज्याझ्वलय्‌ ब्वति कयादीगु खः । ने.सं. १११० पाखे थ्वय्‌कःया आपालं म्येचाःत पिदंगु खनेदु । थ्वय्‌कःया लोकंह्वाःगु म्येत मध्यय्‌ ‘छिमांया यःम्ह छ याकः म्ह्याय्‌’, ‘मन जिगु वँय्‌ जुल’, ‘दकसिबय्‌ यःम्ह छ छम्ह दु’, खः । थ्वय्‌कलं सलंसःपु नेवाःम्ये सिर्जना यानादीगु दु । उकी लोक, आधुनिक, भजन, मचा म्ये दुथ्याः ।
वि.सं. २०६२ सालपाखें थ्वय्‌कलं थः संगीतय्‌ दुहां वयागु नीन्यादँ क्यंगु लसताय्‌ थः गुरुयात हनेकथं छगू याकः सनिल ज्याझ्वः यानादीगु खः । अथे हे ने.सं. ११४३ सं किपुली थ्वय्‌कःया म्येया याकः सनिल नं यायेधुंकूगु दु । वय्‌कलं लय्‌ तयादीगु म्येचाःत थुकथं दु– वल छंगु किचः ल्यू ल्यू जिगु (ने.सं.१११०), न्हिलाः न्हिलाः हुँ (ने.सं.१११०), ३) लूजः (ने.सं.१११०), कतांमरिचा (ने.सं.१११४), छंगु किपा (ने.सं.१११९), विजय (ने.सं.११२१), वा फय्‌ वःसां (ने.सं.११२२), बच्छि बच्छि (ने.सं.११२२), तिकि नुगःया लसय्‌, तिकि तिकि ।
थ्वय्‌कलं नेवाः जक मखु खस व हिन्दी भाय्या म्येय्‌ नं लय्‌ तयादीगु दु । थ्वय्‌कलं संगीत तयादीगु अले दकलय्‌ न्हापां रेकर्ड जूगु म्ये– छगू नाटक ‘तिनि को हुन्‌’ या निंतिं खः । वय्‌कःया लसय्‌ ने.सं. १११९ स पिदंगु ‘छंगु कपि’ म्येचालय्‌ भारतया संकिपा ख्यलय्‌ नांजाःपिं मोहम्मद अजिज, अनुराधा पोडवाल, जसबिन्दर नरुला, अभिजित, बिनोद राठौरपिन्त नेवाः म्ये हायेकादीगु दु । लिपा ने.सं. ११२२ स पिदंगु ‘वा फय्‌ वःसां’ म्येचालय्‌ कुमार सानुयात नेवाःम्ये हायेकादीगु खः । थ्वय्‌कलं नेपालभाषाया आपालं भिडियो संकिपाय्‌ नं संगीत बियादीगु दु, उपिं मध्यय्‌ ‘न्हिलाः न्हिलाः हुँ’, ‘चरित्र’, ‘बांलाः मय्‌जु’, ‘पानवति’, ‘सेरिवबञ्जाः’, ‘घोषक’ खः । थ्वय्‌कःया लसय्‌ पिदंगु न्हापांगु म्येचाः ‘वल छंगु किचः ल्यू ल्यू जिगु’ खः । जुनु श्रेष्ठया याकः सलय्‌ पिदंगु थुगु म्येचालय्‌ थ्वय्‌कःया लसय्‌ न्हय्‌पु म्ये दुथ्याः । थ्व हे दँय्‌ नेवाः भिडियो संकिपा ‘न्हिलाः न्हिलाः हुँ’ पिदंगु खः । थ्वय्‌कलं प्यसलं मल्याक म्येय्‌ संगीत तयादीधुंकल ।

उस्ताद गोविन्दलाल नेपाली रंजितया जन्म पाल्पा तानसेनय्‌ वि.सं. १९७१ स जूगु खः । वय्‌कःया अबुजु नं संगीत साधक खः । अबुया हःपालं हे संगीतय्‌ लगे जुयादीगु खः । वय्‌कःया गुरुपिं उस्ताद यज्ञराज शर्मा व भारतया जयपुर निवासी खेमचन्द्र प्रकाश खः । २००८ सालनिसें वय्‌कः रेडियो नेपालया लाइभ म्यूजिकया डाइरेक्टर जुयाः सेवा यानादिल । ‘ख्व जक ख्वख्वं ख्वबि…’ वय्‌कःया लोकंह्वाःगु नेवाः म्ये खः । रेडियो नेपालं सुथ न्हापां प्रशारण जुइगु शंखध्वनीया सृजना नं वय्‌कलं यानादीगु खः । थुकियात नेपालय्‌ दकलय्‌ न्हापांया फ्युजन संगीत अर्थात सम्मिश्रण संगीत धकाः नालातःगु दु । २०४३ सालय्‌ वय्‌कः मदुगु खः ।

गायक गौतमदास मानन्धरया जन्म ने.सं. १०८७ तछलाथ्वः खस्थि, बुधबारखुन्हु अबु तुतुदास मानन्धर व मां अष्टमाया मानन्धरया कोखं जूगु खः । येँया कालिमातिइ च्वनादीम्ह वय्‌कलं वि.सं. २०४० निसें म्ये हालेगु सुरु यानादीगु खः । वय्‌कःया आःतक नेवाः म्ये झिंस्वपु व खस नेपाली झिंन्यापु रेकर्ड जुइधुंकूगु दु । वय्‌कलं नेवाः संकिपाः ‘जामनः गुभाजु’ व आः दयेकाच्वंगु संकिपा ‘तिबः’या निंतिं नं म्ये हालादीगु दु ।