रेडियोय्‌ म्ये थ्वइबलय्‌ थः जन्म जूगु थाय्या नां नं धयाहःसा गुलि ज्यू धयागु मती वःगु हुनिं जगमोहन वामिया म्हसीका हे बिस्कं जुल । लोकं अतिकं ययेकूम्ह कलाकार जगमोहन वामिं थःगु मती लूकथं थःगु नां जगमोहन मेहेर कायस्थ मतसे थःगु जन्म जूगु थाय्‌ वादेय्याम्ह जूगुया ल्याखं नामय्‌ ‘वामि’ तयादिल ।
ने.सं. १०५७ यंलागाः तृतिया, बसुबारखुन्हु वादेय्‌ (चापागाउँ)या कय्‌मुगः, यकुत्वालय्‌ जन्म जूम्ह जगमोहनया अबु केशवमेहेर कायस्थ खःसा मां मोहनमाया डंगोल कायस्थ खः ।
गुरु अब्दुल खाँपाखें प्रारम्भिक संगीत शिक्षा कयादीम्ह जगमोहनं गुरु मुरलीभक्त प्रधानाङ्गपाखें म्ये हालेगु, प्याखं हुलेगु व बाजं थायेगु ज्ञान कया दिलसा गुरु कृष्णमान डंगोलपाखें म्ये हालेगु गुणय्‌ अझ दख्खल दयेकादिल ।
जगमोहनया सः, च्वसा व लसय्‌ ‘झिंन्यान्हु मानि ब्याः यायेगु, झिलिमिलि स्वांमाः क्वखायेगु’ म्ये तसकं लोकंह्वाः । वय्‌कलं च्वयादीगु नेपालभाषाया म्ये वरिष्ठ म्येहालामिपिं मदनकृष्ण श्रेष्ठ, योगेश वैद्य, रमेश ताम्राकार तारादेवी, जुजुकाजी रंजित, ज्ञानु राणा, विजयनारायण मानन्धर, संगीता शाक्यपिन्सं हालातःगु दु । वय्‌कलं च्वयादीगु नेपालभाषाया म्ये ‘छं दुःख स्यूगु खनाः जिगु नुगः हील मिसा’, ‘म्हुतुइ छता मनय्‌ छता याये मते सिन्तलि तता’, ‘उखें मलाः थुखें मलाः’, ‘ज्ञानी मय्‌जु झीगु खँ थौं’, ‘बागः मिखां स्वय्‌मते यःमैं’, ‘चा हे मचायेक बैंया रंग जिगु’, ‘भ्वय्‌ वनाः वःम्ह मैंचा’, ‘मैं धाय्‌ ला मय्‌जु धाय्‌ ला?’, ‘साझवाः हाकुचा गुलि जक न्यासिचाः’ थें जाःगु म्ये अतिकं लोकंह्वाःगु खःसा थुगु म्ये पिदंगु म्येचाः “वामिया दबू” नं संगीत ख्यलय्‌ बिस्कं छाप दुुगु म्येमुना खः । वय्‌कःया सः दुथ्याःगु ‘लाय्‌लामा’ म्येमुनाया (न्यागूगु ब्व) व “पुष्पाञ्जली भाग २” नं वय्‌कःया म्येमुना कृति खः ।
रेडियो नेपालय्‌ नेवाः व खस नेपाली भाय्या म्ये हालाः स्वर परीक्षा उत्तीर्ण जुयादीम्ह जगमोहनया नेवाःम्ये अतिकं लोकं नं ह्वात । नेपालभाषाया ज्याझ्वः “जीवन दबू”पाखें वि.सं. २०१८ सालनिसें २२ सालतक वय्‌कलं ६० पुसिबें अप्वः म्ये हालादिल । नापं वय्‌कलं ३०० पु ति भजन व जीवन दर्शनया सृजना पिथना दिल ।
जगमोहन वामिं च्वयाः स्यनादीगु नाटक “घटनाया चक्र”, अले च्वयादीगु, निर्देशन नापं अभिनय नं यानादीगु ख्यालः “गुथिपाः”, नाटक “दुःखीया लँपुइ” खःसा ३ गू टेलिप्याखनय्‌ नं वय्‌कलं अभिनय यानादीगु दु ।
थःगु जन्मथासय्‌ संगीतलिसें शिक्षा, स्वास्थ्य, सुरक्षा, साहित्य, धर्म, संस्कृति, सम्पदाया ख्यलय्‌ सक्रियम्ह वय्‌कलं बज्र सिरपाः ललितपुर (ने.सं. १११९), थिमिकला परिषद्पाखें म्ये प्रतिभा सिरपाः (ने.सं. १११५), बौद्ध संंगीत जागरण म्ये धेंधेंबल्लाः कासाय्‌ उत्कृष्ट म्ये च्वमिया सिरपाः (२०६५) त्याकादीगु दु । पेजथ्री नेपालभाषा पिपुल्स च्वाइस अवार्ड (ने.सं. ११३३) लिसें सलंसः संघसंस्थां वय्‌कःया गुण लुमंकुसें हंगु दु । वय्‌कःया म्येचाः “वामिया दबू” नामं हे “जगमोहन वामि एकल संगीत साँझ” नं जूगु जुल । ने.सं. ११४३ चिल्लागाः सप्तमि, मंगलबारखुन्हु ८६ दँया बैंसय्‌ वय्‌कलं थुगु धर्ती त्वःतादीगु खः ।

लोकंह्वाःम्ह गायक जुजुकाजी रंजीतया जन्म ने.सं. १०७५ यंलागाः पारु, आइतबारखुन्हु येँया मजिपाः त्वालय्‌ जूगु खः । अबु रत्नमान रंजित व मां चन्द्रकुमारी रंजित खः । वि.संं २०२२ सालय्‌ रेडियो नेपालय्‌ नेपालभाषाया समाचार लिकाःगु विरोधय्‌ जूगु भाषिक आन्दोनलय्‌ थँहितिया क्वाःबहालय्‌ जूगु स्वक्वःगु साहित्यिक सम्मेलननिसें भाषिक आन्दोलनया म्ये हालाः संगीत ख्यलय्‌ व नेपालभाषा ख्यलय्‌ दुहां झाःगु खः, गुकियात आःतकं निरन्तरता बिया च्वनादीगु दु । उगु इलय्‌ रेडियो नेपालं प्रशारण जुइगु जीवन दबू ज्याझ्वलय्‌ आपालं म्ये हालेगु ज्या जूगु खः । कवियत्री नारायणदेवी श्रेष्ठया रचनाय्‌ दुगु ‘पासा उगु दिन वइतिनि छिं म्ह्याय्‌ बुल धायेवं ख्वइ मखु मांपिं’ म्ये सुरेशमान श्रेष्ठया संगीतय्‌ सत्यनारायण राजभण्डारी व जुजुकाजी रंजितं हालादीगु खः । अथेहे युगकवि सिद्धिचरण श्रेष्ठया म्ये ‘मां थ्व जगतय्‌ छंगु पावन स्नेहया खँ जि छु च्वय्‌’ नं भाजु रंजितं हालादीगु खः । थुपिं म्ये उबलय्‌ रेडियो नेपालया जीवन दबू ज्याझ्वलय्‌ यक्व हे प्रशारण जुइगु खः । अथेहे ‘गरिबया मर्म थूपिं मानव’ नं अतिकं लोकंह्वाःगु
म्ये खः । नेपालभाषाया म्ये ख्यलय्‌ अतिकं लोकंह्वाःगु म्ये ‘नापच्वने मदुसां ख्वाः जक जूसां क्यं वा रे निरमाया…’, ‘छन्त जि धाथें यःगु खःसा..’ जुजुकाजी रंजितया हे सलय्‌ दुगु म्ये खः । वय्‌कलं नेपालभाषाया संकिपा ‘सिलु’या नायःया निंतिं मुक्कं म्येय्‌ सः बियादीगु दु । खस संकिपा ‘भूमरी’, ‘सुन्दरी’, ‘रक्षा’ अथेहे तःगू भिडियो प्याखनय्‌ वय्‌कलं सः बियादीगु दुसा खस नेपाली भासं ‘जुजुकाजी रंजीतका आधुनिक गीतहरू’ नांगु म्येचाः पिदंगु दु । आःतक नेपालभाषाय्‌ निसलं मल्याक म्येय्‌ सः बियादीधुंकूम्ह वय्‌कलं खस नेपाली भाय्या नं निसःति हे म्ये हाला दीधुंकूगु दु । वय्‌कःया याकः सलय्‌ नेपालभाषाया म्येचाः ‘स्वय्‌नगु’ व निपु म्येय्‌ रत्नशोभा महर्जन व निशा देशारया सः दुथ्याःगु ‘मतिनाया गल्ली’ पिदंगु जुल । वय्‌कः पेशां छम्ह मेकानिकल इन्जिनियर खः । २०३८ सालय्‌ तत्कालिन सोभियत संघं मेकानिकल इन्जिनियरिङय्‌ स्नातकोत्तर यानादीम्ह वय्‌कलं नेपाःया थीथी हाइड्रोपावर परियोजनाय्‌ प्रमुख जुयाः ज्या यानादीगु दु । वय्‌कलं शास्त्रिय्‌ संगीतय्‌ B muse संगीत प्रभावकर नं यानादीगु दु । संगीत ख्यलय्‌ यानादीगु ज्वः मदुगु योगदानया निंतिं वय्‌कलं थीथी सम्मान कयादीधुंकूगु दु ।

जेम्स प्रधानयात पाश्चात्य शैलीया म्ये च्वइम्ह, लय्‌चिनामि व हालामिकथं म्हस्यू । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०९४ चिल्लागाः दुतिया, आइतबारखुन्हु येँया न्यत त्वालय्‌ जूगु खः ।वि.सं. २०५२ सालया जःखः न्ह्यः थ्वय्‌कलं दकलय्‌ न्हापां खस भाय्या म्ये हाला संगीत ख्यलय्‌ दुहां झाःम्ह खः । थ्वय्‌कःया खस भाय्या म्येमुना न्याचाः खुचाःति म्येचाःत पिदंगु दु । थ्वय्‌कलं हालादीगु लोकंह्वाःगु म्येत मध्यय्‌ ‘भैगो उनी जाउन’, ‘बम बम भोले’ खः । आधुनिक पाश्चात्य शैलीया म्ये हाला थःत संगीत ख्यलय्‌ थनादीम्ह थ्वय्‌कः ल्याय्‌म्ह पुचलय्‌ तसकं लोकंह्वाःम्ह छम्ह संगीतकःमि खः । थ्वय्‌कलं हालीगु म्ये अप्वः याना थःम्हं हे लसय्‌ हनादी । अथे हे म्ये च्वयेगु नं यानादी ।
खस भाय्या म्ये ख्यलय्‌ गुलि लोकंह्वाः उलि हे झीगु नेवाः म्ये ख्यलय्‌ नं उतिकं हे लोकंह्वाः । थ्वय्‌कलं हालादीगु निपु म्येपाखें थ्वय्‌कःया नेवाः संगीत ख्यलय्‌ लोकंह्वाका बिल । थ्वय्‌कलं हालादीगु म्ये खः– ‘धे धे चुल पासा जि ला गय्‌ गय्‌ जुल पासा’ । थुगु म्ये च्वयादीम्ह प्रकाश ‘दीप’ खःसा थ्व ‘जः’ सि.डी. म्येचालय्‌ पिदंगु दु । अथे हे मेगु म्ये ‘छिगु मिखा ला गुलि जक बांलाः’ च्वयादीम्ह शान्तराज शाक्य खः । थ्व म्ये ने.सं. ११२१ स पिदंगु ‘सः’ सि.डी. म्येचालय्‌ दुथ्यानाच्वंगु दु । टेलिकम सम्बन्धि छेँय्‌ ज्या याना च्वनादीम्ह थ्वय्‌कः संगीत ख्यलय्‌ वयाः लोकं ह्वात । लिपा थ्वय्‌कलं म्येया एरेन्जर लिसें संकिपा दयेकेगु, संगीत बीगु, बिज्ञापनत दयेकेगु नं यानादीगु दु ।

कलाकार ज्ञानबहादुर महर्जन ‘नेवाः’ ने.सं. १०८७ चिल्लाथ्वः दुतिया, सोमबारखुन्हु किपूया मान त्वालय्‌ अबु हिराबहादुर महर्जन व मां नानी महर्जनया कोखं बूम्ह खः । वय्‌कलं ने.सं. ११०२ य्‌ ‘लूजः’ छधाः प्याखं, ११०३ य्‌ ‘जब सत्य न्यलावनी’, ने.सं. १११२ य्‌ ‘जि वया ला लछि मदुनि’ पूधाः प्याखं, ने.सं. ११११ य्‌ ‘गाः’ सतक नाटकय्‌ थःगु अभिनय कला न्ह्यब्वया दीगु दु । वय्‌कः नविन पुस्तकालय, ह्याउँनिभाः, प्रतिभा साहित्यिक परिवारय्‌ आवद्ध जुया च्वनादीगु दु ।
वय्‌कलं म्हितादीगु ‘जब सत्य न्यला वनी’ प्याखनं अन्तर क्याम्पस छधाः प्याखं धेंधेंबल्लाखय्‌ लियांल्यू सिरपाः त्याकूगु खःसा ‘ओम नमः शिवाय’ प्याखनं ब्यांचुलि ख्यालः धेंधेंबल्लाः कासाय्‌ न्हाप सिरपाः त्याकूगु खः ।

गायक संगीतकार ज्ञानबहादुर श्रेष्ठया जन्म वि.संं १९९० य्‌ अबु सिंहबहादुर श्रेष्ठ व मां धर्मकुमारी श्रेष्ठया कोखं जूगु खः । २००९ सालय्‌ रेडियो नेपालय्‌ गायक रुपय्‌ दुहां वनाः सेवा यानादीम्ह वय्‌कलं नेवाः व खस नेपाली म्ये हालादीगु दु । ‘दांछिया आलु, दांछिया पालु’, ‘हुं मिसां स्व जक’ थें ज्याःगु लोकंह्वाःगु म्येया श्रष्टा वय्‌कः ज्ञानबहादुर श्रेष्ठ हे खः । वय्‌कःया देहवसान वि.संं २०५२ य्‌ जुल ।