लक्ष्मण पलिखेल छम्ह म्येहालामिलिसें म्ये च्वमि व लय्चिनामि नं खः । थ्वय्कःया जन्म ने.सं. १०९२ यंलागाः चौथि, मंगलबारखुन्हु ख्वपया इनाच्व त्वालय् जूगु खः । थ्वय्कःया अबु राधाकृष्ण पलिखेल व मां सानुबैनी पलिखेल खः । थ्वय्कःया इहिपाः ने.सं. ११२३ थिंलाथ्वः नःमि, सुक्रबारखुन्हु निभाः पलिखेललिसें जूगु खःसा थ्वय्कःपिनि निम्ह काय्पिं दु ।
ने.सं. १११० निसें संगीत ख्यलय् दुहां झाःम्ह थ्वय्कलं सुमन सचिन, राजेश हाडा, नगेन्द्र हाडा, उस्ताद भोला जोशी, गुरुदेव कामत व चन्द्रराज शर्मापाखें संगीत शिक्षा कयादीगु खः । थ्वय्कलं थःगु जीबनय् दकलय् न्हापां दबुली हालादीगु म्ये अमर सागरया च्वसाय् अले राजेश हाडाया लसय् ‘छंगु निंतिं थ्व मिखां ख्वबितक नं हाल’ खः । थ्वय्कःया अतिकं लोकंह्वाःगु म्येत ‘महितालं याये मछाःगु’, ‘छंगु निंतिं थ्व मिखां’, ‘हलिमय् नांदंगु ख्वप देय्’ खः । उकी मध्यय् नं लता बज्राचार्यलिसे हालादीगु ‘स्वःलिसे छ जितः छाय् बांलाना वःगु’ तसकं लोकंह्वाः । थ्वय्कःया म्ये मुनाः पिदंगु म्येचाः ‘थ्वयात हे मतिना धाइगु जुइ’ ने.सं.११२० स व थ्वय्कःया म्ये दुथ्याःगु ‘मन’ सि.डी. (ने.सं. ११२९) स पिदंगु खः । अथे हे वय्कःया म्ये दुथ्याःगु न्हापांगु म्येचाः ‘द गोल्डेनगेट’ वि.सं. २०५२ स पिदंगु खःसा लिपा वि.सं. २०५३ स ‘अरुणिमा’ पिदंगु खः ।
थ्वय्कलं थौंतक्क सुइन्यापुति म्ये हालादीगु दु । नेवाः व खस भाय्या म्येत गुलिं थःम्हं हे च्वयाः व लसय् हनाः हालादीगु झिपुति दु, म्येचालय् पिदंगु म्ये झिेंच्यापुति दु । संगीत ख्यःलिसें थ्वय्कलं थीथी सामाजिक ख्यलय् नं योगदान याना च्वनादीगु दु । हेटौंडाया मूच्र्छना संगीत समूह व भक्तपुर सांगीतिक समाजय् नं आवद्धम्ह थ्वय्कः थौंकन्हय् ख्वपया आराधना संगीत समूहस दुथ्याना च्वनादीगु दु ।थापाथली क्याम्पसय् लजगाः न्ह्याका च्वनादीम्ह थ्वय्कलं अन अटोमोबाइल इञ्जिनिय्रीङ्ग ख्यलय् शिक्षण, प्रशिक्षणलिसें अनुसन्धानया ज्या याना च्वनादीम्ह खः ।
लोकरत्न तुलाधर नेवाः संगीत ख्यःया न्हापांम्ह लोकगायककथं नालातःम्ह, पुलांम्ये मुनामि व स्यनामिकथं म्हस्यूम्ह संगीत सर्जक खः । थ्वय्कःयात तुयू भाजुया नामं नं म्हस्यू । थ्वय्कःया येँया चालाछेँ, असनय् (गनं मासंगल्लि च्वयातःगु) जन्म ने.सं. १०२८ पोहेलाथ्वः नःमिखुन्हु जूगु खः । अबु बुद्धरत्न तुलाधर व मां सानुमाया तुलाधरया कोखं बूपिं खुम्ह सन्तान मध्यय् वय्कः प्यम्हम्ह काय् खः । वय्कः स्वयां न्ह्यः स्वम्ह दाजु व छम्ह किजा व छम्ह केहें दु । खुम्ह मस्त मध्यय् वय्कः छम्ह जक ल्यं दुगु खः ।
ब्यापारीया काय्मचा थ्वय्कः झिेंस्वदँति दुबलय् हे खेपया निंतिं न्हय्दँ ल्हासाय् च्वनादीबलय् छन्हु मोहनिया इलय् नेपाःया वकिलया छेँय् जूगु छगू ज्याझ्वलय् थःम्हं सःमसः बाजं थाथां कालिका जग म्ये हालाः न्यंकादिल । थनंनिसें वय्कःयाके झीगु संगीतप्रति आसक्त व उत्साह जायाववं संगीतय् पोख्तम्ह नं जुयावल । राग व तालय् हंक म्ये हालेगु जक मखु वय्कलं उगु म्येया बारे जानकारी व बाखंत नं ध्वाथुइक कनेफु । वय्कःयाके शास्त्रीय परम्पराकथं हालीगु म्येया राग तालत नं वः । वय्कः छम्ह भजन स्तोत्रम्ये अले पुलांम्ये कण्ठ जूम्ह जक मखु उपिं दक्वं थःम्हं हे प्रचलित नेवाः आखलं च्वयाः मुनादीम्ह नं खः । व हे मुनापाखें लिपा वय्कलं मानदास तुलाधर, प्रेमबहादुर कसाः व ठाकुरलाल मानन्धरपिन्त सफू पिथनेत ग्वहालि नं यानादीगु खः । लोकम्ये भजनयात मदिक्क खुइदं मल्याक संरक्षण सम्बद्र्धन यानाः सम्पादन नं यानादिल । वय्कलनं झिेंच्यापुति म्ये चिनादीगु दु । उपिं मध्यय् छपु ‘थ्वँ न्यालु अय्लाः पालु त्वँ त्वँ कि त्वनेमाः’ खः । थःगु उमेर वंसां म्ये हालेगु व स्यनेगुपाखें वय्कः तापाना मदी ।
छगू इलय् वि.सं. २०१२ सालपाखे नीस्वंगु म्ये खलः सुथांलाक्क मन्ह्यायेवं थुकिया दच्छिलिपा नासः खलः नीस्वनाः दर्शनदाश श्रेष्ठ, कान्छाबुद्ध बज्राचार्य, काकाभाइ, न्हुच्छेमानपिंलिसें जाना पुलांम्ये हालेगु व स्यनेगु नं यानादीगु दु । ने.सं. १०७६ तछलागाः आमै, आइतबारखुन्हु पुलांम्ह प्रधानमन्त्री टंकप्रसाद आचार्यं विश्वज्योति हलय् नासः खलःया विधिवत उजेज्या यानादीगु खः । थुकी थीथी ख्यःया आपालं हस्तित दुथ्याः । थ्व खलकं झीगु संगीत ख्यःयात विदेशय् तक्कं प्रचार यायेत आपालं ग्वहालि जूवंगु खः । वि.सं. २०१६ सालपाखे भारतया अल इण्डिया रेडियोया ब्वनाय् अन वय्कलं निपु स्वपु म्ये नं हालादीगु दु । रेडियो नेपालया इनापय् वय्कलं अन झायाः तःपु हे लोकम्ये हालादीगु दु । छन्हु वि.सं. २०१७ सालपाखे अन ‘सितला माजु’ म्ये हालेगु झ्वलय् जूगु छगू खायूगु अनुभवं अनंलि रेडियो नेपालया लुखा हाचां हे गाया मदिल । वय्कः जिवंकाछि ब्रम्हचार्य जीवन हनाझाःम्ह थ्वय्कः झीगु पुलां लोकम्येया संगीत मुंकाः उकियात लिपिबद्ध यानाः संरक्षण यानादीम्ह छम्ह सर्जक खः । भाषा, साहित्य व समाजसेवालिसें धार्मिक ज्याखँय् नं उतिकं नुगः क्वसाःम्ह कविकेशरी चित्तधर ‘हृदय’जुया बुन्हि हनेया निंतिं थ्वय्कलं वि.सं. २०४४ सालं थःगु बुँ मियाः १०,०००।– दामं आयस्ता तयादीगु खः ।
वि.सं.२०१३ सालपाखें नेपाःया पुलांगु म्येया अध्ययन व अनुसन्धान यायेया निंतिं लण्डन विश्वविद्यालयया अन्वेषक डा. बाक् नेपाः थ्यंक वःगु खः । चित्तधर हृदय, ठाकुरलाल व कर्कटमानपिन्सं थ्वय्कःयात डा. बाकलिसें स्वापू ब्याकाबिल । अले न्यय्पुं मयाकं थीथी नेवाः भजन दाफा व लोक म्येत क्यासेटय् भरे यानाः डा. बाकं लण्डनय् यंकादिल । उपिं म्येत आः नं ब्रिटिश लाइब्रेरीइ सुरक्षित दनि । तर थौंकन्हय् झीसं वय्कः लोकगायकया सलय् म्ये न्यने मखं ।
वय्कलं हालादीगु छपु म्ये ‘हे हे माधव बियेमते नुगलया घाल’ नासः खलकं ने.सं. १०७६ स पिथंगु ‘प्रसाद’ म्येसफुती दुथ्याना च्वंगु दु । वि.सं. २००५ सालपाखे निसें ल्वचं कयाः उसाँय् मदया च्वंम्ह थ्वय्कः लोकगायक ने.सं. १११२ बछलाथ्वः नःमि, सोमबारखुन्हु थ्व संसार त्वःताझाल ।
म्येहालामि लोचन भट्टराईया जन्म वि.सं. २०१८ सालय् धरानय् अबु योगनाथ भट्टराई व मां विष्णुदेवी भट्टराईया कोखं जूगु खः । वय्कलं २०३५ सालनिसें म्ये हालेगु सुरु यानादिल, नेपालभाषाया म्ये ख्यलय् वय्कःया तःधंगु योगदान दु । वय्कलं ७१ पु नेवाः म्ये हालादीगु दुसा नेवाः संकिपा राजमतिइ नं सः बियादीगु दु । अथेहे खस नेपाली म्ये ख्यलय् नं वय्कः तसकं नांजाः । आपाः हे खस नेपाली संकिपाय् नं म्ये हालादीगु दु ।
वय्कलं शास्त्रिय् संगीत अध्ययन यानाः M.Music तक डिग्री हासिल यानादीगु दु अले सांस्कृतिक संस्थानय् छम्ह म्येहालामिया कथं सेवा यानादीगु दु ।