उत्तम माकःजुया जन्म अबु तुल्सीभक्त माकःजु तथा मां बिष्णुदेबी माकःजुया कोखं ख्वपया इनाचो त्वालय् ने.सं १०७५ य् जूगु खः । वय्कः थौंकन्हय् क्यानाडाय् च्वनादी । परदेशय् च्वनाः नं नेपालभाषाप्रति मन क्वसाःम्ह उत्तमजुं थन च्वनादीबलय् विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिया दुजः जुयाः नेपालभाषा तथा थ्वया साहित्य संरक्षणया नितिं सक्रिय जुयादिलसा क्यानाडाय् वनाः अनया क्यानेडियन नेवाः गुथिया दुजः जुयाः थःगु जाति भाषा संस्कृतिया लागि ज्या यानादिल । क्यानेडियन नेवाः गुथि मार्फत् नेवाःनखः हनेगु तजिलजिया ब्वज्या यायेगु, भाषा लिपि, संगीत आदि प्रशिक्षण बीगु ज्याय् संलग्न जुयादिल ।
नेपालभाषा, नेपाली तथा अंग्रेजी यानाः स्वता भाषं नं च्वसा न्ह्याकादीम्ह भाजु माकःजुया न्हापां पिदंगु च्वसु सांस्कृतिक विषयया च्वसु खः । लिपा वय्कः क्यानाडाय् झायादीधुंकाः अननं वय्कलं थःगु च्वसा दिकामदी । वय्कःया नेवाः तजिलजि सम्बन्धी च्वसुत क्यानाडां पिदनीगु थीथी पौया नापं अमेरीकां पिदनीगु लसकुस पत्रिकाय् पिदंगु दु ।
नेपालभाषा व बुद्ध धर्मया बारे थीथी पत्रिकाय् च्वसु च्वयादीम्ह भाजु उत्तमराज शिलाकारया जन्म वि.सं. २०११ साल मंसीर २२ गते येँया कुसुंबियालाछिइ जुयादीगु खः । वय्कःया मां मय्जु ज्ञान प्रभा शिलाकार व बौ भाजु हिराकाजी शिलाकार खः । थीथी नेवाः आन्दोलनय् ब्वति कयादीम्ह वय्कलं नेपालभाषा टाइम्स, न्हू प्रेष्टिज, तिकिझ्याः, सम्यक वाःपौ, उदाय समाः आदि थीथी पत्रिकाय् च्वसु च्वयादीगु दु । अथेहे नेवाः देय् दबूपाखें पिकाःगु नेवाः समाज सफुलिइ वय्कःया उदाय समुदाय छगू म्हसीका च्वसु पिदंगु दु गुगु च्वसु वय्कलं उदाय जातिया बारे आपालं अध्ययन यानाः उदाय् समुदायया प्रतिनिधित्व यानाः प्रस्तुत याःगु अनुसन्धानमूलक कार्यपत्र खः ।
बुद्धधर्म सम्बन्धी आपालं च्वसु च्वयादीम्ह वय्कःया अंगुलिमाल धयागु किपा हनाबाखं सफू नं पिदंगु दु । गुगु सफुलिइ स्वता भाषा — नेपालभाषा, अंग्रेजी व जापानी भाय् दुथ्याकातःगु दु । थुकथं नेपालभाषा साहित्य थकायेगुलिइ ग्वाहालि यानाच्वनादीम्ह वय्कः धर्मकीर्ति बौद्ध अध्ययन गोष्ठी, उदाय समाज, शिलाकार समाज आदि संस्थाय् नं आवद्ध जुयाच्वनादीगु दु । वय्कलं बु.सं. २५४९ स पंचवीर सिंह सिरपाः त्याकादीगु दु ।
पत्रकार कलाकार उदेन न्हूसाय्मिया जन्म अबु सिद्धिनारायण मानन्धर व मां नारायणदेवी मानन्धरया कोखं ने.सं. १०९५ य् येँया न्हूसालय् जूगु खः । सन्ध्या टाइम्स न्हिपौपाखें पत्रकारिता सुरु यानादीम्ह वय्कलं मेट्रो एफ.एम।य् नं ज्याझ्वः न्ह्याका वयाच्वनादीगु दु । अथेहे वय्कलं नेवाः जः लय्पौ, केन्द्रीय मानन्धर संघया ख्वाःपतिइ नं ज्या यानादीगु दु । वय्कः थौंकन्हय् नेपालभाषा टाइम्स न्हिपौ व मेट्रो एफएमय् आवद्ध जुयादी ।
वय्कलं नेपालभाषाया दबू प्याखं, ख्यालः, संकिपा, टेलिप्याखं लिसें म्यूजिक भिडियाय् अभिनय नं यानादीगु दु । वय्कलं म्हितादीगु मतिनाया कल्लि, इहिपाः, पटाचारा, कृषा गौतमी, जामनः गुभाजु, घोषक व कर्म संकिपा पिदनेधुंकूगु दु । अथेहे वय्कलं ख्वताबजि, बाखंचा, चाकुमाकु लिसें आपालं टेलिफिल्मय् म्हितादीगु दु । वय्कलं : इमान जमान प्रा.लि. (ख्यालः), आजु जय हा (ख्यालः), मस्र्याराज (ख्यालः), आः जित नं तन तन दइ वल (ख्यालः), सिद्धार्थया गृहत्याग (पूधाःप्याखं), तथागत (पूधाःप्याखं), छ्यं (ख्यालः), थुल थुल जिं (सतक नाटक– ख्यालः), अपहरण (ख्यालः), यः बाः थः दः नं काः वा (ख्यालः), सेकेन्ड ह्याण्ड सप (ख्यालः)य् नं थःगु अभिनय कला न्ह्यब्वयादीगु दु ।
नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबूया संस्थापक मूछ्याञ्जे जुयादीधुंकूम्ह वय्कलं केन्द्रीय मानन्धर संघ (निगू कार्यकाल, सहायक सचिव व दुजः), नेपाल लिपि गुथि (दुजः, निगू कार्यकाल), मानन्धर ल्याय्म्ह पुचः (संस्थापक सहसंयोजक), टोल सुधार समिति न्हूसाः (संस्थापक), निभाः पुचः २३ वडा (संस्थापक दुजः), नेवाः देय् दबू राष्ट्रिय परिषद, येँ जिल्लाया पार्षद, न्हापांगु हलिं नेवाः न्ह्यसः लिसः कासा समिति (दुजः), गुंला बाजं व्यवस्थापन तथा संरक्षण संघ (संस्थापक), भिंतुना मोटरसाइकल ¥याली ११२६ (सचिव)लिसे आवद्ध जुयाः नेपालभाषा व नेवाः ख्यलय् ज्या यानादीगु दु ।
न्याक्वःगु पलिस्था ख्यालः कासाय् लिउ सिरपाः, बाइजीएन न्वचु कला तालिम न्हाप सिरपाः त्याकेधुंकूम्ह वय्कःयात तिमिला खलः पाखें, लहना मोहनी सम्मान पाखें हनेधुंकूगु दुसा वय्कःयात पत्रकार दुबलिं भिक्षु कुमारकाश्यप पत्रकारिता पुरस्कार नं लःल्हायेधुंकूगु दु ।
बौ चन्द्रबहादुर मास्के व मां गहवादेवी मास्केया क्वखं ने.सं. १०७४ सिल्लाथ्व श्रीपञ्चमि कुन्हु ख्वपया तौलाछेँ त्वालय् भाजु उद्धव मास्केया जन्म जूगु खः । वय्कः विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिया जीवंकाछि दुजः नं खः । उद्धव मास्के नं छम्ह प्रगतिशील बिचाःधाः दुम्ह साहित्यकःमि जूगुलिं वय्कलं पंचायतया इलंनिसें पंचायतया राजनैतिक, आर्थिक, सामाजिक, शासन व्यवस्थाप्रति थःगु असन्तोष प्वंकाः थःगु च्वसा न्ह्याका झायाच्वंगु दु ।
वय्कलं थौं स्वयां न्यय्दँ न्ह्यवनिसें नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् बाखं साहित्यया सृजना यानादीगु खःसा वय्कःया च्वसा च्वखँ व काव्य ख्यलय् नं न्ह्यज्याःगु खनेदु । भाजु उद्धव मास्केया दकलय् न्हापां पिदंगु बाखं कलाया ध्वंसक (वि.सं. २०३० पल्पसा) खःसा च्वखँपाखे हाकु जाकि (सितु ५ः२८, ने.सं १०८७,) खः । थुकथं वय्कलं २०३० सालंनिसें नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् मदिक्क थःगु च्वसा न्ह्याका वयाच्वंगु खनेदु । वय्कलं थःगु च्वसा न्हापां बाखं च्वखँपाखे न्ह्याकादीगु खःसां वय्कलं थःगु न्हापांगु सफू काव्य विधापाखें पिथनादीगु दु । वय्कःया दकलय् न्हापांगु सफू वंम्ह अबुयात लुमंकाः (ने.सं. १०९३) शोक काव्य खः । अनं दछि लिपा वय्कःया बाखंमुना सफू लाय्लामा (ने.सं. १०९४) पिदनसा अनं तःदँ हे लिपाने.सं. ११३९ य् छगू नन्द देशय्.नियात्राया सफू प्रकाशित जुल ।