भाजु एच.के.कपालीया बास्तविक नां हरिकृष्ण कपाली खः । वय्कलं इलय् बेलय् मिमलः उपनामं नं च्वसु च्वयेगु यानादी । किपू, सतःकोत्वालय् च्वनादीम्ह वय्कः ने.सं. १०८८ कउलाय् मां आशामाया कपाली व बौ बुद्धिनाथ कपालीया कोखं जन्म जुयादीगु खः ।
वय्कलं नेपालभाषा साहित्यय् निवन्ध, कविता, गजल व बाखं च्वयादी । न्हूगु बिश्वभूमि पत्रिकाय् वय्कःया दकलय् न्हापां स्वयम्भूया त्वाथःचा नांगु म्ये प्रकाशन जूगु खः ।
भाजु कपालीजुया जि नेवाः (बाखं पुचः ने.सं.१११४) व नुगलय् अगिंमथः च्याः (कविता संग्रह ने.सं.१११८) सफू पिदंगु खः । ने.सं.१११४ स पिदंगु लुँ ध्वाखा चिबाखं सफू व ने.सं.१११९या नेपाल ऋतुपौ पत्रिका वय्कलं संपादन यानादीगु खः । दैवी प्रकोप पीडितोद्धारक पदक कयादीम्ह भाजु कपालीजु न्हूगु विश्वभूमि सिरपालं नं सम्मानित जुयादीधुंकूगु दु ।
भाजु कमलरत्न तुलाधर ने.सं.१०७६ कौलागा ३ कुन्हु येँय् बूगु खः । वय्कःया मांया नां हिराशोभा तुलाधर व बौया नां करुणारत्न तुलाधर खः । सालिन व्यक्तित्व भाजु कमलरत्न तुलाधर थःगु हे मतापं नेपालभाषाया सफूयात अंग्रेजी भाषाय् भाय् हिलाः हलिंन्यंक न्यंकेगु ज्याय् क्रियाशील जुयादीम्ह च्वमि खः । नेवाः खयाः नं नेवाःभाय् मसःपिं नेवाःत लिसेलिसें नेपालभाषा मांभाय् मखुपिं सकलसित नेवाःभाय् अःपुक खँल्हाबल्हा याये फयेकेत वय्कलं च्वयादीगु ज्वज्वलापा नांया सफूया झिंप्यंगू संस्करण तक पिदने धुंकूगु दु । थ्व सफूपाखें यक्व यक्व मनूत लाभान्वित जूगु दु ।
वय्कलं च्वयादीगु अंग्रेजी नेपालभाषा खँग्वः धुकू नं छगू महत्वं जाःगु सफू खः । वय्कःया न्हापांगु A Look at Newar Marriage नांया च्वसु नेपाल ट्राभलर पत्रिकाय् सन् १९८४ स पिदंगु खः । भाजु कमलरत्न तुलाधरया पिदंगु सफू धलः थुकथं खः – ज्वज्वलपा (नेपालभाषा, अंग्रेजी, नेपाली खँपु, सन् १९९९–२०१९ दुने झिंप्यकः प्रकाशन), अंग्रेजी–नेपालभाषा खँग्वःधुकू (ने.सं.१११६), क्याराभान टु ल्हासा (अंग्रेजी, सन् २००४), सिंहसार्थबाहु (नेपालभाषायात अंग्रेजी अनुवाद), महासत्व (नेपलाभाषायात अंग्रेजी अनुवाद), शिव बिलाश (नेपलाभाषायात अंग्रेजी अनुवाद), हिराशोभा तुलाधरया पौ (नेपालभाषायात अंग्रेजी अनुवाद) । लिसें वय्कलं साहित्य गुथि, च्वसापासां पिथंगु Contemporary Writing in Nepal Bhasa सफुलिइ नेपालभाषाया च्वमिपिनि तःपु हे च्वसु अंग्रेजीं भाय्हिलादीगु दु ।
भाजु कमलरत्न तुलाधर प्रबल गोरखा दक्षिणबाहु पाखें बि.सं.२०५५ य् सम्मानित जुयादीगु दु । वय्कलं नेपाल संवत् ११४४ पोहेलाथ्व दुतिया कुन्हु थःगु नश्वर देह त्याग यानादीगु खः ।
ने.सं. १०७६ य् मां सूर्यकमलेश्वरी राजोपाध्याय व बौ डम्बरशेखर राजोपाध्यायया कोखं भाजु कविन्द्रशेखर रिमाल येँया न्यतय् जन्म जुयादीगु खः । भाजु रिमालं बिशेष यानाः च्वखँ च्वयादी । वय्कःया न्हापांगु निबन्ध बि.सं. २०३६ य् गथु पत्रिकाय् पिदंगु खः । कृतिया रुपय् छुं पिमदंनिगु खःसां वय्कः नेपालभाषाया साहित्य व आन्दोलनया सक्रियम्ह छम्ह सेवक खः । वय्कः गथु स्वलापौ व मचाक्यब लय्पौया सम्पादक नं खः । लिसें वय्कः गथु पुचःया नायः नं खः ।
मां हर्षमाया तमोट, बौ शुकदेव तमोटया काय्या रूपय् भोजपुर जिल्लाय् ने.सं १०६५ पोहेलागाः ५ य् जन्म जुयादीम्ह काशीनाथ तमोट नेपालभाषा ख्यःया छम्ह स्वतन्त्र अनुसन्धाता खः । नेपालभाषा केन्द्रीय विभागया (त्रि.वि.) अध्यक्ष जुयादीधुंकूम्ह वय्कलं नेपालभाषाया थीथी ख्यःया अनुसन्धानमूलक आपालं च्वसु (निसलं मयाक) व तःगू सफू नं पिथनादी धुंकूगु दु । वय्कलं च्वयादीगु सफू खः — पुलांगु नेपालभाषा वाङमय (ने.सं. ११२१), गुह्यकाली पूजाविधि (ने.सं.११२७), नेपाल न्यायपालविधि (ने.सं.११२७), स्वस्थानी परमेश्वरी व्रतकथा (ने.सं. ११२७), कुमारीसम्बन्धी दक्वसिबय् न्हापांगु सफू कुमारीपूजा संक्षेप विधि (ने.सं. ११२८), शंखधरकृत नेपाल संवत् (ने.सं.११३६), नेपालमण्डल (ने.सं. ११२६), नेपालभाषाया वास्तुकला : खँग्वःपुचः (संपादन, ने.सं. ११४१) आदि । थुपिं सफू बाहेक काशीनाथ तमोटजुं नेपालमण्डल, नेपालसंवत्, कुमारी, रानीपोखरी, काष्ठमण्डप, प्राचीन नेपालभाषा, नेपाली वाङ्मय आदि ख्यलय् विशेष अनुसन्धान यानाः आपालं अनुसन्धानमूलक च्वसुत नं पिथनादीगु दु ।
भाजु काशीनाथ तमोटं सह–लेखनकथं नं तःगू सफू च्वयादीगु दुसा गुलिखे सफू सम्पादन नं यानादीगु दु । अथेहे वय्कलं राष्ट्रिय, अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलय् जूगु थीथी गोष्ठीइ ब्वतिकयाः महत्वपूर्ण विषयया कार्यपत्र नं न्ह्यब्वयादीगु दु । गथे – – ‘A Unifying concept of Nepalmandal.’ Paper Presented at the conference of Nepal Current Qmate of Research and Perspective in Memoriam Prof. Bernhar Kolver, hosted by University of Leipzig, June 19-22, 2003.
‘Some characteristics of the Tibeto-Burman stock of Early Classical Newari.’ Paper Presented at 9th seminar of the International Association for Tebetan Qmudies hosted by the International Institute for Asian Qmudies in Leiden, June 24-30, 2000\ [Published in Beckwith 2002; Medieval T-B Languages].Etc
भाजु काशीनाथ तमोटं थीथी परियोजनाय् आवद्ध जुयाः नं नेपालभाषाया ख्यलय् आपालं महत्वपूर्ण ज्या यानादीगु दु, गथे— प्रधान संकलक (अमरकोश व प्राचीन नेपालभाषा शब्दकोश), सदस्य (नेपाल बृहत शब्दकोश निर्माण समिति,), वरिष्ठ सूचिनिर्माता (नेपाल–जर्मनी हस्तलिखित ग्रन्थ सूचीकरण परियोजना), सहायक सूचीनिर्माता (नेपालय् मन्दिर अनुदान/मल्लकालीन गुठी लिखत–परियोजना), सदस्य (च्वसापासा, नेपालभाषा परिषद), संस्थापक सदस्य (आशा सफूकुथि गुठी) उपाध्यक्ष (भिक्षु सुदर्शन लुमन्ति पुचः), अध्यक्ष (नेपालमण्डल अनुसन्धान गुथि) आदि
काशीनाथ तमोटं थम्हं जक मखु विदेशी अनुसन्धातापिंत नेपालभाषा विषयय् अनुसन्धानय् आपालं ग्वाहालि यायेगु ज्या नं यानादीगु दु । थौंकन्हय् थ्वय्कः हस्तलिखित ग्रन्थय् दुगु पुष्पिका वाक्यवाली संकलन यायेगु ज्याय् संलग्न जुयादीगु दु ।
काशीनाथ तमोटं नेपालभाषा व शिक्षा क्षेत्रय् यानादीगु योगदानयात कदर यासें त्रिभुवन विश्व विद्यालयपाखें शिक्षा पुरस्कार, दीर्घ सेवा पदक, धर्मादित्य धर्माचार्य सिरपाः, इमेज नेपाल संवत् सिरपाः, लाकौल सिरपाः, ज्यापु हनापौ, तेज तीर्थ साहित्य पुरस्कार आदि सिरपालं विभूषित जुयादीधुंकूगु दु । अथेहे भोजपुरया मय्जु सीतालक्ष्मी चौहानं काशीनाथ तमोटया विषयस साहित्यकार काशीनाथ तमोटको जीवनी व्यक्तित्व र कृतित्वको अध्ययन नांगु शीर्षकया शोध प्रबन्ध च्वयाः त्रिभुवन विश्वविद्यालयं स्नातकोत्तर उपाधि हासिल यानादीगु दु ।
साहित्य ख्यलय् काशीराम विरसया नामं म्हसीका दुम्ह काशीराम प्रजापतिया जन्म ख्वपया तौलाछेँ त्वालय् ने.सं. १०९६ चउला कुन्हु मां बुद्धलक्ष्मी प्रजापति व बौ कान्छा प्रजापतिया क्वखं जूगु खः । थ्वय्कः नेपालभाषा व खस नेपाली भाषाय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह च्वमि खः । थ्वय्कःया पिदंगु प्यंगू कृति मध्ये नेपाली भाषं स्वंगू, नेपालभाषां छगू खः । आस्थाया किपा नांगु चिबाखं मुना ने.सं ११२९ य् पिदंगु खः । थ्वय्कःया थी थी पत्रपत्रिकाय् मेमेगु नं चिबाखं, चिनाखँ, गजल पिदंगु दु । भक्तपुर साहित्यिक समाजया संस्थापक नायः जुयाः साहित्य योगदान यानाझाःम्ह विरसं चिनाखँ, चिबाखं, गजल आदि विधाय् च्वसा न्ह्याकाः सिरपाः नं त्याकादीगु दु ।
ने.सं. १०९१ दिल्लाथ्व तृतीया कुन्हु ख्वपया ग्वःमरि त्वालय् बूम्ह किरणकुमार रंजितया साहित्यिक नां किरण केन खः । अमेरिकाया वाशिङ्गटन डि.सी.इ क्थकतझ ब्मmष्लष्कतचबतयच जुयाः ज्या यानाच्वनादीम्ह किरण केन रंजित अमेरीकाय् नेवाः जाति, नेपालभाषा तथा नेवाः संस्कृति प्रचार प्रसार यायेगु ज्याय् संलग्न जुयाच्वनादीम्ह छम्ह मातृभाषा अनुरागी खः । वय्कलं नेपालय् च्वनादीबले छुं च्वसुत च्वयेगु यानादीसां नेवाः जाति नेपालभाषाया निंतिं ज्या यायेगु जोश धाःसा वय्कःयात अमेरिका वनेधुंकाः जागृत जुल । वय्कः अमेरिकाय् वने धुंकाः नेवाः तजिलजि, नेवाः संस्कृति, नेपालभाषा साहित्ययात विदेशय् म्हसीकेबीगु निंतिं अमेरिकाय् थीथी नेवाः संस्था लिसे आवद्ध जुयाः ज्या यायेगुया नापं थम्हं नं थीथी संस्था पलिस्था यायेगु ज्या यानादिल । गथे— सन् १९९६ सालय् संयुक्त राज्य अमेरिकाया टेक्सास राज्यया कोर्सिकाना (Corsicana) धाःगु थासय् च्वंगु नभारो कलेज (Navarro Coege) य् Neplese Students Associationया पलिस्था यानाः थः हे संस्थापक न्वकु जुयाः थीथी राष्ट्रं ब्वनेत वःपिं विद्यार्थीपिंत नेपाल व नेवाः संस्कृति म्हसीकेत ग्वाहालि यानादिल । अनं लिपा सन् १९९९स् टेक्सासय् Nepalese Society Texas पलिस्था याना थः संस्थापक ल्यू छ्याञ्जे जुयाः ज्या यानादिल । सन् २००४ स् नभारो कलेज, कोर्सिकानाय् ब्वंपिं विद्यार्थीपिं जानाः ड्यालस गुठी पलिस्था यानाः नेवाःतय्त छप्पं छधी जुइगु व झीगु भाषा व संस्कृतियात थकायेत हःपाः बीगु ज्या यानादिल । नेपाल संवत ११२६ (इ.सं.२००५)य् टेक्सास राज्यया शहरय् नेवाः कल्चरल एसोसियसन अफ टेक्सासया संस्थापक न्वकु जुयाः वय्कलं थ्व संस्था मार्फत अमेरिकाय् नेवाःतय्त म्हसीका बीगु थीथी ज्याझ्वः न्ह्याकादिल । अथेहे सन् २००१ सालय् अमेरिकाया मेरिल्याण्ड राज्यय् पलिस्था जूगु नेवाः संस्था नेवाः अर्गनाइजेशन अफ अमेरिकाया सन् २०१६ निसें Nepal Country Coordinator जुयाः उगु संस्थाया ख्वाःपौ लसकुसया सम्पादकपिं मध्ये छम्ह जुयाः थौंतक ज्या यानाच्वनादीगु दु ।
थथे थःगु मांभाय् प्रति अतिकं माया दुम्ह भाजु किरन लिपा नेपाः झायाः नेपालभाषा केन्द्रीय विभागपाखें नेपालभाषाय् एम.ए. यानादील । थथे नेपालय् नं ने.सं. ११३८ निसें स्वदँ तक नेपालभाषा केन्द्रीय विभागय् ब्वनादीबलय् अन नं विद्यार्थीतय्गु पुचः लुमन्ति दबूया नायः जुयाः स्वंगू अंक तक लुमन्ति दबू सफू पिथनादिल । वय्कलं थःगु मिहेनतया कदर स्वरुप योगवीर सिंह अनुसन्धान सिरपाः (ने.सं.११४२), सत्यहेरा अनुसन्धान सिरपाः त्याकेत नं ताःलाःगु दु ।
अथेहे वय्कलं अमेरिका लगायत नेपालं पिदनीगु थीथी पत्रिकाय् हाइकु, स्वनिगःया छत्वाःचा इतिहास, झिपु हाइकु, त्रास बाखं, अमेरिकाय् नेवाः उपस्थिति आदि विषयया च्वसु पिकयाः, नेवाः पहिचान थीथी आह्वान विषयस कार्यपत्र प्रस्तुत यानाः थःगु सिर्जनात्मक सशक्तता नं ब्वयादीगु दु । सफूया रुपय् थ्वय्कःया तन्त्राख्यान (ने.सं ११४१), अमेरिकाय् नेवाः प्रकाशन (ने.सं ११४१) पिदंगु दु । नेपालय् च्वनाः नं भाजु किरण केनं Newa Organization of America या दुजः, World Newa Organization या Country Coordinator व लोकसाहित्य परिषदया दुजः जुयाः थःगु भाषा साहित्यया ज्यायात निरन्तरता हे बियाच्वनादीगु दु ।
भाजु किरण साय्मिया पूवंगु नां किरण कुमार मानन्धर खः । वय्कःया मांया नां न्हुछेमाया मानन्धर व बाःया नां कृष्णदास मानन्धर खः । वय्कःया जन्म ने.सं.१०७६ श्रावण शुक्लपक्ष द्वादशी कुन्हु जूगु खः ।
परोपकार पत्रिकाय् बि.सं. २०२८ स पिदंगु परोपकार नांया कविता वय्कःया न्हापां प्रकाशित रचना खः । नेपालभाषाय् बिशेष यानाः म्येँ च्वयेगु व म्ये हालेगुलिइ वय्कः सक्रिय । वय्कलं कविता नं च्वयादी । वय्कलं च्वयादीगु म्ये थीथी पत्रपत्रिकाय् पिदना च्वं । वय्कः झी झी थ्वः कालिमाति पाखें प्रकाशित जुइगु तय्जु पत्रिकाया दुजः खः । अले झीझी थ्वः संस्थाया छ्यान्जे नं खः । वय्कः नेपालभाषा मंकाः खलः येँया ग्वाहालि पुचःया दुजः नं खः ।
वय्कः नेपालभाषा उत्थानया ज्याय् सक्रियम्ह अभियन्ता खः । बि.सं.२०४२ सालय् जूगु आम चुनावय् नेपालभाषा मंकाः खलःया नायः भाजु पद्मरत्न तुलाधरं पंचायतया दुने पंचायत विरोधी उम्मेदवार जुयाः बसन्तपुली बियादीगु कालजयी भाषणया रेकर्ड यानाः देय्न्यंक न्यंकादीम्ह व्यक्तित्व नं थ्वय्कः खः ।
बा कृष्णप्रसाद श्रेष्ठ (राजभाइ) व मां पवन कुमारी श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०७६ थिंलाथ्व १० कुन्हु येँया चिकंअतः त्वालय् साहित्यकार भाजु कुन्दन प्रसाद श्रेष्ठया जन्म जूगु खः । भाजु कुन्दन प्रसाद श्रेष्ठं स्कूलजीवनया इलंनिसें थीथी नेपालभाषा साहित्यया ज्याझ्वलय् ब्वति कया सिरपाः त्याकादीगु दु । वय्कःया न्हापां पिदंगु च्वखँ द्यःया प्रतिनिधित्व द्यः पाःलाः (धर्मोदय, दँ १ ल्याः ५, ६, ७ ने.सं. १०९८, पौ १७–१८) खः । तर लिपा वय्कलं कुनातःगु दिवस, पियाच्वंम्ह न्हूगु फय् (ने.सं. ११०८, दँया मन्दः, दँ ८, ल्याः ७) थेंज्याःगु चिनाखँ च्वयाः थःगु च्वसा चिनाखँ पाखे नं न्ह्याकादिल ।
भाजु कुन्दनप्रसाद श्रेष्ठ छम्ह बहुप्रतिभाशाली च्वमि खः । वय्कलं च्वखँ, चिनाखँया नापनापं समालोचना, जीवनी, नियात्रा, बौद्ध दर्शन आदि विषयय् नं थःगु च्वसा न्ह्याकादीगु दु । थ्वय्कलं कवयित्री प्रतिसरा साय्मिया स्वंगू कविता संग्रहया समिक्षा जिगु मिखाय् प्रतिसरा साय्मि (ने.सं. ११३९), कुनातःगु दिवस (ने.सं. ११३९) नांगु कविता संग्रह, फिसःया देशय् (ने.सं. ११४०) नांगु नियात्राया सफू, बुद्धवादया विशेषता (ने.सं. ११४०) बौद्ध दर्शननाप स्वापू दुगु सफू पिथनादिल । अनं लिपा छगू हे दँय् अर्थात् ने.सं. ११४१ य् वय्कलं स्वंगू समिक्षात्मक सफू जिगु मिखाय् प्रतिसरा साय्मि (परिवर्दति संस्करण), कवि पूर्ण वैद्यया स्वंगू सफू मुनाया समिक्षा गुरु दक्षिणा व ध्याचू व देय्या समसामयिक झाकात दुथ्याःगु कृति निबन्ध मुना सफू पिथनादिल । थुकथं भाजु कुन्दन प्रसाद श्रेष्ठ छम्ह नःलीम्ह साहित्यकार खयाः नं निदँया दुने न्हय्गू सफू पिदंगु धयागु नेपालभाषाया निंतिं तसकं लय्ताःया खँ खः । थुकिया हे सिरपाः कथं वय्कःयात ने.सं. ११४२ दँय् नेपालभाषा परिषद्पाखें पूर्णहिरा सिरपाः देछाःगु दु ।
भिक्षु कुमार काश्यपया जन्म ने.सं. १०४८ य्तानसेन, पाल्पाय् अबु सन्तमान शाक्य व मां तेजलक्ष्मी शाक्यया कोखं जूगु खः । ने.सं. १०६२ य् कुशीनगरय् ऊ. चन्द्रमणि महास्थविरया उपाध्यायकत्वय् प्रव्रज्या ग्रहण यानाबिज्याःम्ह वसपोलं श्रीलंकाया महामितन्द परिवेणय् त्रिपिटकाचार्य उपाधि हासिल यानाबिज्याःगु दु । नेपालय् आनन्दकुटी विद्यापीठय् तःदँ तक सेवारत जुयाबिज्याःम्ह वसपोलयात भारतं विद्यालंकार, म्यानमार सरकारं अग्गमहासद्धम्मजोतिक उपाधिं विभूषित याःगु दु । नेपाःया बुद्ध शासन धस्वाकेत आपालं योगदान दुम्ह वसपोलं नेपालभाषां आपालं बौद्ध च्वसु, सफू पिथनाबिज्याःगु दु । अखिल नेपाल भिक्षु महासंघय् वसपोल संघ उपनायक तक जुयाबिज्याःगु दु । वसपोलया कृति थथे दु – गौतम बुद्ध, बुद्ध धर्म व संघ, आलवक सुत्र, बुद्धया अर्थनीति, गृही प्रतिपति, दशपारमिता, गृहस्थ धर्म आदि ।
वय्कःया दशपारमिता सफू तसकं लोकंह्वाःगु सफू खःसा थ्व सफू तःगू संस्करणय् प्रकाशित जुइधुंकूगु दु । ने.सं. ११३१ स वसपोल दिवंगत जुल ।
च्वमि सम्पादक कुमारधर शर्मा ज्ञानी’या जन्म वि.सं. १९९८ जेठ १२ गते यलय् बौ चक्रधर शर्मा आचार्य व मां चक्रेश्वरीदेवी (रमावाणीदेवी) शर्माया कोखं जूगु खः । दकलय् न्हापां संस्कृत भाषां लिच्छवि शिलालेख (वि.सं.२००९)या प्रकाशन यानादीम्ह वय्कलं थीथी धार्मिक ग्रन्थत नेपालभाषां अनुवाद यानाः प्रकाशन यानादीगु दु । वय्कलं खस नेपालीं भावानुवाद सहित शिवरात्री पर्वकथा (ने.सं. १०९७), गीतगोविन्द म्ये (वि.सं. २०५६) अनुवाद व सम्पादन यानाः पिथनादीगु दु । अथेहे शुक्र–गंगा–दशरथ–धर्म (ने.सं. ११०८) पिथनादीगु दु । थीथी स्तोत्र ग्रन्थत नं पिथनादीधुंकूम्ह वय्कलं स्थानीय कथं तःगू सम्मान व सिरपाः लःल्हाना कयादीधुंकूगु दु ।