दयाबहादुर खड्गी साहित्यिक ख्यलय् दया खड्गी बेचैन कथं परिचितम्ह खः । वय्कःया जन्म ने.सं १०८४ इ जूगु खः । थ्वय्कः साहित्यया तःगू विधा अर्थात् बाखं, कविता, गजल, हाइकु च्वज्याय् नेपालभाषाया नापं नेपाली भासं नं च्वसा न्ह्याकादीम्ह स्रष्टा खः ।
थ्वय्कलं नेपालभाषाया बाखं ख्यलय् भावनाया छगू न्हूगु संसार (ने.सं १११२), आशंका (ने.सं ११२६), जीवनया लँपुइ (ने.सं ११३४) थेंज्याःगु सामाजिक यथार्थवादी बाखं सफू पिकयाः नेपालभाषाया न्हूबाखंयात चकंकेगु ज्या यानादीगु दुसा जि व जिगु यात्रा (ने.सं १११८), इलं बुइकूगु चिनाखँ (ने.सं ११२४) थेंज्याःगु आधुनिक कविता संग्रह पिकयाः थौं थम्हं यात्रा यानाच्वंगु समाजया यर्थाथता बोध यायेगु ज्या यानादीगु दु । दया खड्गीया च्वसा हाइकु व गजल विधाय् नं उलि हे जः । छम्ह हाइजिनया रुपय् वय्कलं नेपालभाषाय् ने.सं १११९ निसें ११२३ दुने सच्छिकू हाइकु, न्यय्कू हाइकु, तकुस्वां यानाः स्वंगू हाइकुया सफू पिकयादीगु दु । गजलया ख्यलय् मतिनाया लँपुइ (ने.सं ११२१) सफू पिकयाः थःत गजलकार कथं नं म्हसीके बियादीगु दु । गजल लेखनय् दयाजु मतिनाया म्ये हालीम्ह स्रष्टा कथं न्ह्यलूसां समग्र रुपय् थ्वय्कः थौंया समाजय् विद्यमान मज्यूगु मभिंगु प्रति विरोध याइम्ह व सकारात्मक परिवर्तन प्रति आशक्तम्ह गजलकार कथं थःत म्हसीके बियादीगु दु ।
दयाजुं मेमेगु भाषाया बाखं गथे – प्रेमचन्दया न्यापु बाखं, रवीन्द्रनाथ टैगोरया निपु बाखं थःगु भाषां हीकाः नेपालभाषाया ब्वमिपिंत मेमेगु भाषाया बाखं म्हसीके बियादीगु दु । अथेहे वय्कलं न्हू प्रतिभा, नेवाः हाइकु मुना थेंज्याःगु सफू, मणिगल लय्पौ थेंज्याःगु पत्रिकाया सम्पादन व थीथी भाषिक साहित्यिक संस्थाय् आवद्ध जुयाः नेपालभाषा साहित्य थपू यायेगु निंतिं आपालं ज्या यानादीगु । वय्कःया थज्याःगु हे ज्यायात कदर यानाः वय्कयातः थीथी संस्थां थीथी सिरपाः गथे— न्हूगु विश्वभूमि, विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथि, लुमिन नेपालभाषा सिरपाः आदि देछाःगु दु ।
थौंकन्हय् अमेरिकाया ओरेगनय् च्वंच्वनादीम्ह दयारत्न शाक्य मां तेजमाया व बौ मोतिकाजि शाक्यया कांछाम्ह काय कथं सन् १९५१ नोभेम्बर ९ शुक्रबाः कुन्हु येँय् न्यतय् जन्म जूगु ख । नेपालभाषा व नेवाः संस्कृति च्वन्ह्याकेगु व विश्वय् न्यंकेगु ज्याय् थःत मदिक्क फ्याना वैच्वनादीम्ह दरशा नामं नं म्हसिका दुम्ह दयारत्न शाक्य नेवाः आन्दोलनय् छम्ह न्ह्यथनेबहम्ह व्यक्तित्व ख ।
अमेरिकाया ओरेगन विश्वविद्यालय व नेपाःया त्रिभुवन विश्वविद्यालयं नेपालभाषाया भाषाविज्ञान, व साहित्यय् स्नातकोत्तर यानादीम्ह दयारत्न शाक्य छम्ह तःगू भाषाया विज्ञ नापं बहुआयामिक व्यक्तित्व खः । अनुसन्धाता, भाषाविद्, च्वमि व शिक्षकया नापं दोभाषे व अनुवादक जुयादीम्ह वय्कलं अमेरिकाया थीथी कलेजय् ब्वंकेगु लिसें छम्ह स्वतन्त्र शिक्षक जुयाः तःम्ह विदेशी विद्वानतय्त खय् भाय् व नेपालभाषा नापं नेवाः संस्कृति स्यनेगु यानादीगु दु । अथेहे थीथी अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन व गोष्ठीइ नेपालभाषा व नेवाः संस्कृति सम्बन्धी शोधपत्रत न्ह्यब्वयेगु नापं आपालं ज्याझ्वःत नं यानादीगु दु ।
भाषाविद् दरसाजुं नेपालभाषा व अंग्रेजी भाषं थीथी सफू पिथनादीगु दु । वया प्वाथय् दु (ने.सं ११२८) वय्कःया न्ह्थनेबहःगु सफू ख । थुगु सफुलिइ वयकःया नेपालभाषाया भाषिक विशेषतायात कया च्वयातैदीगु च्वसुत मुनाच्वंगु दु । अथेहे वय्कलं च्वयादीगु नेपालभाषा सम्बन्धी मेमेगु सफू खः— Newa Bhaye Learner (ने.सं. ११३१)। नेपाल भाषा शिक्षा (ने.सं १११८) व बन्दीपुरया नेपाल भाषा (ने. सं. १११४), The Bandipur Dialect of Nepal Bhasha – 2021 AD) आदि ।
नेवा संस्कृतिइ नं उतिकं ल्हाः च्वजाःम्ह वय्कःया इल्हन सम्यक (ने.सं. ११०१) झिंनिदँया सम्यक महादान पर्व (ने.सं. १११३) सफू नं पिदंगु दु । वय्कलं बौद्ध भिक्षु महाप्रज्ञाया बौद्ध ऋषि महाप्रज्ञाया आत्मकथा १, २, ३ खण्ड ने.सं. ११०३,११०५,११०९ संपादन यानादीगु दु । सफू च्वयेगुली जक मखु सम्पादनया ज्याय् नं उलि हे मन क्वसाःम्ह दयाजुं धर्मोदय थुजागु पत्रिकाया संपादन यायेगु लिसें मेमेगु पत्रपत्रिकालिसें नेवाः विज्ञान थेंज्याःगु अन्तरराष्ट्रिय जर्नल पिथनादीगु दु । वय्कः ल्इब् या लसकुस (२००१) पौ पिथनाया नं दुजः खःसा वय्कःया सम्पादनय् ध्ल्इ या दँपौ हलिं नेवाः नं पिदंगु दु । दयारत्न शाक्य नेपाः तथा नेवाःनाप सम्वन्धित थीथी संस्थाय् आवद्ध जुयाः नं नेपाली जनता व नेवाः जातिया नितिं ज्या यानादीम्ह छम्ह न्ह्यलुवा नं खः ।वय्कः नेवाः अर्गनाइजेसन अफ अमेरिका ९ल्इब्० (ई.स२००१–०६) या संस्थापक न्वकु खः । थौंकन्हय् हलिं नेवा दबू (WNO) या आजीवन संरक्षक कथं सम्मानित वय्कः उगु संस्थाया छम्ह संस्थापक दुजः नं खः । वय्कःया हे कजिसुइ सन २०१८य् हलिं नेवाः दबूया ग्वसालय् येँ तःजिक निक्वःगु विश्व नेवाः सम्मेलन क्वचाःगु खः ।
बा देवरत्न शाक्य व मां मोहनमाया शाक्यया क्वखं यलया नकःबही लाछीइ ने.सं १०९० (वि.सं. २०२६ श्रावण २६)य् साहित्यकार दर्वेरत्न शाक्य बूगु खः । वय्कःया मेगु म्हसीका मंगलमान शाक्य खः । स्वनिगः साहित्य पालाःया छ्याञ्जे भाजु शाक्यं थीथी पत्रिका (आखे स्वलापौ, ने.सं. ११०८) सम्पादन यानादीगु नापनापं इलय् ब्यलय् नेपालभाषाया थीथी पत्रिकाय् थःगु साहित्यिक सृजना चिनाखँ, बाखं, च्वखं पिथना झायाच्वनादीगु दु । वय्कःया न्हापांगु च्वसु राजामति वापतिइ ने.सं. ११०६ य् पिदंगु च्वखँ छगू गफ छु च्वयेगु बारे खः ।
नेपाल संबत् ११०० चिल्लागा द्वादशीकुन्हु बाः नरेशवीर शाक्य व मां प्रज्ञादेवी शाक्यया कोखं जमः, येँय् भाजु दर्शनवीर शाक्यया जन्म जूगु खः । भाजु दर्शनवीर शाक्यं कविता, ख्याली लिसें चिकिचाधंगु सिनेमाया स्क्रिप्ट च्वयेगु व निर्देशन यायेगु ज्या नं यानादी । थौंया छम्ह बहुआयामिक व्यक्तित्वया रुपय् वय्कः झीगु भाषा व साहित्यय् खनेदयेकः झायाच्वंगु दु ।
वय्कः ईलोहं प्रकाशनपाखें पिदनाच्वंगु ईलोहं मचा लय्पौ, पेजथ्री बाछिपौ व लुँआखः रंजना लिपि लय्पौया सम्पादक खः । वय्कःया पिदंगु सफू थुकथं दु– ख्यालि मुना १ (ख्यालि), विश्वया न्यापु मचा बाखं –३ (अनुवाद), ख्यालि मुना २ (ख्यालि), साय्द मतिना धैगु (चिनाखँ, ने.सं. ११२४), मनया गथः (सम्पादन), नागरसर्वस्व (अभिलेख, संपादन, ने.सं.११३९), कामकला जगन्नाथ देगःया तुनांसिंइ (ने.सं. ११४१) आदि । अथेहे वय्कलं निर्देशन व स्क्रिष्ट च्वयादीगु प्याखं थुकथं खः – द मिथ (ने.सं.११३४), द मिथ ० (ने.सं.११३८), इन्द्रायणी (ने.सं. ११३९), घोषक (ने.सं.११४१) । नेपालभाषा संकिपा नखतय् न्ह्यब्वःगु वय्कःया संकिपा द मिथयात उत्कृष्ट स्क्रिप्ट लेखन, उत्कृष्ट निर्देशन व उत्कृष्ट संकिपा सिरपाः लाःगु खः ।
भाजु दिनेश शाक्यया जन्म बि.सं. २०२३ फागुण १५ जूगु खः । वय्कःया मांया नां तीर्थमाया व बौया नां हेमन्त शाक्य खः । वय्कः मेची अंचल, झापा जिल्ला धुलावारीया उद्योगी व्यापारी लिसें नेवाः न्ह्यलुवाः खः । ने.सं. ११०१ निसें नेपालभाषा, नेवाः संस्कृति व नेवाःतय् उत्थानया निंतिं वय्कः मदिक्क क्रियाशील जुयाः झायाच्वंगु दु । वय्कः नेवाः खलः, झापा धुलावारीया संस्थापक दुजः, नेवाः पासामुना पुचः विर्तामोडया संस्थापक ल्यूछ्यान्जे खः । नेवाः राष्ट्रिय संगठन जापान प्रवाश कमिटी सन् २००२ य् गठन यानाः वय्कः उकिया न्हापांम्ह उपाध्यक्ष, लिसें नेवाः देय् दबू झापा जिल्लाया नायः जुयाः नं ज्या यानादीगु दु । वय्कः नेवाः देय् दबूया पाखें थीथी जिल्लाय् जुइगु अधिवेशन, सभा सम्मेलनय् नं सक्रिय जुयाः ब्वति कयादी । वय्कःयात नेवाः पासामुना, विर्तामोडपाखें सम्मान याःगु दु ।
बौ करुणारत्न तुलाधर व मां हिराशोभा तुलाधरया क्वखं ने.सं. १०८५ इ येँया असंत्वालय् भाजु दिपक तुलाधरया जन्म जूगु खः । भाजु तुलाधर नेवाः भाय्, नेवाः संस्कृति ल्यंकातयेगु अभियानय् थःत फ्याना झायाच्वनादीम्ह छम्ह न्हू पुस्तायाम्ह भाषिक व शैक्षिक अभियन्ता खः । भाजु तुलाधरं मांभाय् म्वाका तयेगु खःसा छँय् जक मखु स्कूलय् नं मांभाय् ल्हायेगु व ब्वनेगु अवसर दयेमाः धयागु बिचाः ज्वनाः थःगु हे छेँय् ने.सं. ११२३ य् नेवाः भासं नं ब्वंकीगु मोर्डन नेवाः इङ्गलिस स्कूल नीस्वनादिल । भाजु दिपकं नेवाः भाय्, नेवाः समाज, नेवाः संस्कार च्वन्ह्याका यंकेत थज्याःगु छगू जक ब्वनेकुथि दयां मगाः धयागु वाःचायेकाः येँय् जक मखु, यल, ख्वप, किपू लिसें थाय्थासय् नेवाः स्कूल चायेकेगु नितिं नेवाः बस्ती नेवाः स्कूल अभियान थःगु नेतृत्वय् न्ह्याकादिल । थ्व हे अभियान कथं थौं झिगुलिं मयाक नेवाः स्कूल स्थापना जुइधुंकूगु दु ।
स्थानीय भाय् नेपालभाषा च्वन्ह्याका यंकेत आः राज्यस्तरं हे पाठ्यक्रम व पाठ्यपुस्तक दयेकाः नर्सरी निसें निजी व सरकारी स्कूलय् नेपालभाषाया कक्षा संचालन यायेमाः धयागु बिचाः घानाः नेपालभाषा समितिया दुजः जुयाः वय्कलं माःगु पाठ्य सफूया नितिं यवस्था यानाझायाच्वंगु दु । अथे हे भाजु तुलाधरया कुतलय् भोताहितिया दुवातय् महाकवि सिद्धिदासया झ्वाताः स्थापना यायेगु ज्या नं जूगु दु ।
समाज सेवा व भाषा अभियन्ताया रुपय् न्ह्यज्याना दीम्ह भाजु दिपकयात थीथी संस्थापाखें थीथी सिरपाः तथा सम्मान प्रदान याःगु दु, गथे— ठाकुरलाल सिरपाः (ने.सं. ११३४), तिर्थ हिरा सिरपाः (ने.सं. ११३४), दान्यहिरा सिरपाः (ने.सं.११३४), कृष्णदेवी तण्डुकार लुमन्ति हःपाः सिरपाः (ने.सं. ११३७) आदि आदि । अथेहे वय्कः गोरखापत्रय् पिदंगु खस भाय्यात जक नेपाली धायेगु पाय्छि मखु धैगु च्वसु च्वयाः अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चपाखें सारदानन्द पुरस्कार (ने.सं. १११२७) त्याकेत नं ताःलाःगु दु ।
भाजु दिपक शाक्यया जन्म वि.सं. २०१९ (ने.सं.१०८४) बैशाख १४ गते भोजपुर जिल्ला टक्सारय् जूगु खः । वय्कःया बौया नां राम बहादुर शाक्य व मांया नां कर्णकुमारी शाक्य खः । भाजु दिपक शाक्य नेपालभाषाया भाषिक अभियन्ता व भाषा न्ह्यलुवाः खः । भाजु दिपक शाक्यं नेवाः देय् दबूया मध्यपश्चिमाञ्चलया न्वकू जुयाः नेवाः देय् दबूयात स्वनिगलं पिने थीथी जिल्लाय् न्यंकायंकेगु ज्याय् तःधंगु योगदान बियादीगु दु । वय्कलं थ्यंमथ्यं झिन्यादँ तक मदिक्क देय् दबुली आवद्ध जुयाः ज्या यानादिल । थौंकन्हय् वय्कः दांग तुल्सीपुरय् च्वनाः नेपालभाषा व नेवाः संस्कृति उत्थनाया ज्याय् सक्रिय जुया च्वनादीगु दु । नेवाः संगीत स्यनेगु ज्या यानाच्वनादीगु दु ।
दिपकप्रसाद श्रेष्ठ मकवानपुर जिल्लाय् लाःगु हेटौंडा नगरया छम्ह भाषासेवी खः । वय्कः हेटौंडां पिहां वःगु नेपालभाषाया न्हापांगु वाःपौ ‘हेटौंडा वाःपौ’ या प्रकाशक लिसें सम्पादक जुयादी ।
बि.सं. २०२८ असार १७ गते बन्जाःहिति, येँय् जन्म जुयादीम्ह भाजु दिलिप शाही नेपालभाषाया संचार लागाय् ताःइलंनिसें च्वसु च्वयेगु ज्या याना वैच्वनादीम्ह व्यक्तित्व खः । वय्कलं नेपालभाषाया थीथी पत्रपत्रिकाय् यक्व कविता च्वयाः पिथनादीगु दु । वय्कः नेपालभाषाया कविता ख्यलय् लिपांगु पुस्ताया कवि खः । वय्कःया कविताय् विशेष यानाः शोषण, अत्याचारयात कयाः आक्रोश दु । वय्कः स्वतन्त्र पत्रकार नं खः । वय्कःया यक्व यक्व हे समसामयिक च्वसु थीथी पत्रिकाय् निरन्तर पिदनाच्वंगु दु ।
अबु विश्वरत्न हाडा व मां रुद्रकुमारी हाडाया कोखं वि.सं. १९९४ असारं ख्वपया इच्छु त्वालय् भाजु दिव्यरत्न हाडाया जन्म जूगु खः । नेपाःया अवैतनिक राजदूत कथं थीथी देशय् चाःहिला दीबलय् वय्कलं ख्वप देय्या गरिमा व नेवाः संस्कृतिया प्रचार प्रसार यायेकथं झिंन्हय्पु च्वसु दुथ्याकाः ‘ख्वप नसिं …’ नांगु सफू च्वयाः पिथनादीगु खः ।