अबु पूर्णबहादुर बज्राचार्य व मां वीरमाया बज्राचार्यया काय्मचा दुण्डबहादुर बज्राचार्य ने.सं. १०६८ य् यलया गाःबहालय् जन्म जूगु खः । संस्कृत व पालि भाषाय् पोख्तम्ह, औपचारिक शिक्षाय् एम.ए., बीएल (त्रिविवि) यानादीम्ह वय्कलं नेपालय् बुद्ध वचन त्रिपिटकया अभाव वाःचायेकाः त्रिपिटकया महत्वपूणं ग्रन्थत नेपालभाषाय् भाय् हिलाः बुद्ध वचनया माध्यमं नेपालभाषाया धुकू तःमि यानाबिउगु दु । त्रिपिटक अनुवादया छगू तःधंगु हे परियोजना त्रिपिटक अनुवाद मण्डल नीस्वनाः थःपिनिगु हे पारिवारिक श्रोतं वीरपूर्ण पुस्तक संग्रहालय प्रकाशक मार्फत आपालं बुद्धधर्मया सफूत नेपालभाषां प्रकाशन यानादिल । उकी मध्ये वय्कलं नेपालभासं अनुवाद यानादीगु बोधिसत्वया जातक बाखं छक्वलं खुगू ब्व पिदंगु तःधंगु उपलब्धि खः । नेपालय् गुगुं भाषाय् मजू कथं खुगू ब्व छक्वलं पिदंगु नेपालभाषाया लागि गौरवया खँ खः । थुकी ५४७ पु पूवंगु बाखं दुथ्याःगु दु ।
मांभाय् प्रति अतिकं श्रद्धाया कारणं वय्कःया मां मदुगु इलय् ५१६ पृष्ठया दीघनिकाय सफू मां मदुया लत्या दुने क्वचायेकेगु अधिष्ठान यानाः पूवंकाः मांयात देछानादीगु खः । वय्कः वीरपूर्ण पुस्तक संग्रहालयया अध्यक्ष, थेरवाद बुद्धिष्ट एकेदेमिया (लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालय नापं सम्बन्धन प्राप्त)या उपाध्यक्ष, श्री शाक्यसिंह विहार संरक्षण तथा विकास समितिया संरक्षक जुयाच्वना दीगु दु । वय्कःयात नेपालभाषा परिषदं भाषाथुवाः (ने.सं. ११३२), धर्मोदय सभां धर्मोदयधम्म पुरस्कार (ने.सं. १११७), ललितपुर बुद्ध जयन्ती कोषपाखें ललितपुर बुद्ध जयन्ती प्रज्ञा सम्मान २५६७, लुम्बिनी विकास कोषपाखें २५६७ औं बुद्ध जयन्ती एवं लुम्बिनी दिवस २०८० सम्मान व गणमहाविहारं धम्मविजय पदनम सम्मान याःगु दु ।
वय्कःया न्हापां पिदंगु सफू इतिबुत्तक (ने.सं. ११०२) खःसा मेमेगु थथे दु – मिलिन्द प्रश्न (अनुवाद, ने.सं. ११०४), मांयात निर्वाण स्वां (ने.सं. ११०५), महापरिनिब्बाण सुत्त (अनुवाद, ने.सं. ११०९), दीघनिकाय (अनुवाद, ने.सं. १११०), संक्षिप्त गृह विनय (ने.सं. १११०), बाःयात निर्वाण स्वां (ने.सं. १११७), वैशाख महोत्सव, मज्झिम निकाय (अनुवाद, ने.सं. १११८), संयुक्त निकाय (अनुवाद, ने.सं. १११९), जातक (भाग १, २, ३, ४, ५, ६, ने.सं. ११३२) ।
मां आशामोति व बौ गणेशलाल श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०५७ दिल्लाथ्व ९ कुन्हु येँया न्हाय्कंत्वालय् दुर्गालाल श्रेष्ठया जन्म जूगु खः । वय्कलं वि.सं. २००४ सा पाखे प्रेम जीवन अन्धकार दबू प्याखं च्वयाः नेपालभाषा ख्यलय् पलाः छिउगु खः ।
वय्कःया दकलय् न्हापां सान्त्वना कविता ने.सं. १०७५ या धर्मोदय ल्याः ९२/९३ य् पिदन । दुर्गालाल श्रेष्ठया पिदंगु कृति कथं वय्कः कवि, गीतकार, नाटककार व अनुवादक खः । वय्कःया दकलय् न्हापां पिदंगु चिनियाम्ह किसिचा मचा कविता मुना कवि दुर्गालाल श्रेष्ठया पिदंगु कृति मध्ये जक मखुसे नेपालभाषां पिदंगु सफू मध्ये दकलय् अप्वः चूगु व प्रकाशन जूगु सफू खः । थ्वयां लिपा ताइभावा (ने.सं. १०८७), भाय्हिला चिनिया चम्पा (ने.सं. १०८७) व मचा बाखंचा (ने.सं. १११५) पिदन ।
दुर्गालाल श्रेष्ठया दकलय् न्हापां पिदंगु कविता मुना झसुका (ने.सं. १०७७) खः । लिसं (ने.सं. १०८०), पीजा (ने.सं. १०८७), कुलिकासा (ने.सं. १०८७) सर्ग सिबें धर्ति नमिंग्वाः (ने.सं. १०८८) जि स्वय्म्भू त्वाथः (ने.सं. ११०६), याकः फल्चा (ने.सं. ११०७), इन्कलाबया पलाः सः (ने.सं. ११११) आदि छगू दर्जन स्वयाः अप्वः कविता मुना पिदन । दुर्गालाल श्रेष्ठ नेपालभाषाय् म्ये रचनाय् अतिकं लोकंह्वाःम्ह छम्ह म्येच्वमि नं खः । थीथी गायकपिंसं म्ये हालाः पिकयातःगु २०८ गू म्येचालय् दुर्गालाल श्रेष्ठं च्वयादीगु म्ये दु । वय्कःया झीगु म्ये (ने.सं. १०७५), लुँबुँ वहबुँ लोकम्ये (१०९०), ब्याहांचुलि म्ये हना प्याखं (ने.सं. १०८९), निमन्त्रणा म्ये हना प्याखं (ने.सं. १०९०), इलं हाःगु म्ये (ने.सं. १०९४) आदि पिदंगु दु । अथेहे वय्कःया राष्ट्रियता व देशभक्तिया भावनां जाःगु भाषागत, जातिगत रुपं उपेक्षित वर्गया मंकाः म्येया रुपय् इलं हाःगु म्येयात कायेगु याः । वय्कलं रचना यानादीगु नेपालीभाषाया फुलको आखाँमा फुलै संसार, काँढाको आखाँमा काँढै संसार म्ये नेपाः देय् न्यंकं जक मखु विदेशय् च्वपिं नेपालीतय्गु दथुइ नं उलि हे लोकप्रिय जूगु खः ।
नाटक ख्यलं उदय जूम्ह जूगुलिं नाटककार व नाटक निर्देशक कथं नं दुर्गालाल श्रेष्ठया नां जाः । दबू प्याखं म्हितेकेत वय्कलं च्वयादीगु ब्यागः, उद्घाटन, न्यँ अभ्यन्तरया चिल्लाय्, म्वानाच्वंगु बाखं, भावना, मातं क्वथा, रामबहादुरया संसार वय्कःया नांजाःगु प्याखं खः । वय्कःया प्याखं पिचा नांगु छधाः प्याखं मुना (ने.सं. ११०५) नं पिदंगु दु ।
दुर्गालाल श्रेष्ठं मेगु भाषाया म्ये, कविता व खण्डकाव्य नेपालभाषाय् अनुवाद यानाः नं पिकयादीगु दु । गथे— सिद्धिचरण श्रेष्ठया खण्डकाव्य उर्वशी (ने.सं ११००), भगवान दश बलया तुतः (ने.सं ११०३)आदि । वय्कःया नेपालभाषां अनुवाद जूगु उवर्शीया समालोचना यायेगु झ्वलय् महाकवि गिरिजाप्रसाद जोशीं ‘खँय्नी उवर्शी स्वयाः नेवानी उवर्शी’ हे बांलाः धकाः वय्कःया अनुवाद कलायात च्वछायादीगु खँ लुमंकेबह जू ।
दुर्गालाल श्रेष्ठं नेपालभाषाया थीथी भाषिक साहित्यिक संस्थाय् आवद्ध जुया नं थःगु मांभाय्या आपालं सेवा यानादीगु दु । गथे — ने.सं. १०८३ इ भाषिक जागरणया निंतिं नीस्वंगु लूजः, भाषिक आन्दोलन न्ह्याकेत ने.सं. १०८५ य् नीस्वंगु सेवा खलः, ने.सं. १०९९ य् नीस्वंगू नेपालभाषा मंकाः खलः येँ आदि । वय्कः नेपालभाषा मंकाः खलःया संस्थापक दुजः व न्वकु खः । थौंकन्हय् वय्कः थ्व खलःया नायः खः । अथेहे दुर्गालाल श्रेष्ठं सफू व पत्रपत्रिकाया नं सम्पादन यानादीगु दु । गथे — नेपालभाषा कक्षा ९–१०, (ने.सं ११२०) नसंचा पत्रिका (ने.सं. १०७९), लुँहिति –स्वधाः (ने.सं. ११२० ) आदि वय्कःया थज्याःगु योगदानयात कदर यानाः थीथी संस्थां वयकःयात थीथी सिरपाः व सम्मान देछाःगु दु । गथे — श्रेष्ठ सिरपाः (लिसं कविता संग्रहयात, ने.सं. १०८०), नेवाः हना सिरपाः (ने.सं १११५), राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार आदि । अथेहे वयकःयात ने.सं. ११२३ य् नेपालभाषा परिषदं जनकवि, इन्द्रेणी सांस्कृतिक समाजं जनगीतकारया उपाधी देछाःगु दुसा नेवाः जनसमुदायं वय्कःयात ने.सं. ११२७ य् येँया हनुमानध्वाखाय् तःजिक अभिनन्दन याःगु दु ।
मां रोहिणीदेवी व अबु चन्द्रलाल सिंहया काय् भाजु दुर्लभलाल सिंह सुवालया जन्म येँया झ्वःछेँ त्वालय् ने.सं. १०५५ गुंलाथ्वः ६ कुन्हु जूगु खः । ने.सं.१११८ थिंलाथ्व ७ कुन्हु थ्वय्कः दिवंगत जुयादिल । त्रि.वि.पाखें स्नातक तह (बी.ए.) पास यानादीम्ह थ्वय्कः लजगाःया झ्वलय् रा.स.स.या वरिष्ठ सम्पादक जुयाः निवृत्त जुयादिल । बाखं, चिबाखं व उपन्यास च्वयेगुली ल्हाः जःम्ह थ्वय्कःया नेपालभाषां पिदंगु न्हापांगु बाखं कलाकारया कलाः (झी लय्पौ, दँ २, ल्याः ३, ने.सं. १०७९ ) खः ।
नेपालभाषा–साहित्यया चिबाखं–ख्यलय् भाजु धूस्वां साय्मि व प्रेमबहादुर कसाः धुंकाः धिसिलाःगु पलाः छिनादीम्ह थ्वय्कःया चिबाखंया थःगु हे कथंया स्वरूप दु । ध्याचू–ख्यालिन्हिलि पहलं थ्वय्कलं तःपु हे चिबाखं (मुक्तक–बाखं) च्वयाः न्ह्यब्वयादीगु दु । थौंकन्हय् नेपालभाषाय् थ्वय्कःया लँ लिनाः चिबाखं च्वइपिं तःम्ह हे बाखंच्वमिपिं खनेदये धुंकूगु दु । थ्वय्कःया पिदंगु बाखं व चिबाखंया सफू खः— किकिंपा (ने.स.१०९१), झुलय् दुनेच्वंम्ह मनू (ने.सं.११००), दथुमिखा (ने.स.११०४), वयात छें पितिन (ने.स.११०९), क्वथा दुनेच्वंम्ह मनू (ने.स.१११८) । थुकी मध्ये छगू सफू खय् भासं भाय् हिलाः झूलभित्रको मान्छे नामं साझा प्रकाशनपाखें पिदंगु दु । अथेहे वेँय् पाजु (ने.स११००) व पलाःख्वाँय् (ने.सं. ११०३) थ्वय्कलं च्वयादीगु उपन्यास खःसा थ्वय्कः मदयेधुंकाः ने.सं. ११२० इौयां परिवेशय् यग्गानाच्वंगु जीवन लघु–उपन्यास छगू नं पिदंगु दु ।